Бөлім: «Жаңылтпаштар»
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Есет атам ет асатар,Ет асатса, бес асатар.
Анау арал, қай арал?-Қайыңды арал, талды арал.Ішінде бұзаулы ала марал.
КөктемедеКөк пе төбе?Көк төбеде –Көп бетеге,БетегегеКөк жете ме?
Көк шөп көрікті ме,Көп шөп көрікті ме,Көк кер көрікті ме,Көк көл көбікті ме,Көк бел келісті ме,Көп тер жемісті ме?
Бала мысықты ана мысық,Ана мысықты ала күшік.Ала күшікті қара күшік,Талаймын деп барады ұшып.
Шөжелерім шөптесінде,Шөптесін де шөп жесін бе,Шөп жемесе, кет десін бе –Аулағырақ беттесін де,Құрт-құмырсқа ет жесін де.
Құлатай, құбатай,Құлатай мен құбатайдыҚұлақтай алмағанныңҰяты –ай!
Тұрған қара қабақта,Жабысқан жауыр қара атқаСауысқан – ала қанат па?Алыстан ана ала қанатқаТас ат!Қара атқа жолатпа.Арқасын қара аттың талатпа
Қойым көп пе,Қозым көп пе?Қойша төлдерОйым көп пе?Қойым бетте,Қозым шетте,Ойым көкте.Қой мен қозымТойды көкке!
Кенеремен кенерелеп келдің бе,Кенереден көп ебелек көрдің бе?
Алқап астық. Аптап-а!Жұмыс қауырт қат-қабат!Астық жинап қаптап ап,Таппадық бәр сәт тағат!
Сырғауылдың басынаҚырғауыл қонды.Қырғауылдың сырғауылдыңБасына қонғаныНұрғабылға оңды болды.
Мұртынан күлуге жөн бе екен,Сыртынан күлген жөн бе екен?Сыртынан күлген өзге тең!Мұртынан күлген оңды екен!
Таудан тұман түсті,Таудан Жұбан түсті.Тұман түскен соңБір аң түсті,Арқасы қылаң түсті.
Барған жері Омбы болды,Омбы болғаны оңды болғаны.Омбыға барғаны жөнді болды,Омбыда жүріп әдемі тоңды болды.
Есет есекпен тепеңдеп келеді,Есекке Есет не тең деп келеді?Есекке Есет ет тепеңдеп келеді,Ауылға тез жетсем деп келеді.
Танаш аға «Тамашаға» келді,Танаш аға «Тамашаға»Бала-шағасымен,Нағашы ағасымен келді.
Кәкіш картаданАҚШ-ты атүсті көрсетті.Жәкіш АҚШ-ты көрсете алмай,Сары плащты Сақышты көрсетті.
Құндыздым өзім күндіз көрдім,Сол құндызды көрген түні түнде із көрдім,Құндызды күндіз жүз көрдім.
Ол бір ән айтты,Мен бір ән аттым.Мен бір ән айттым –Домбырамен айттым,Ол бір ән айтты —Болбір бір ән айтты.
Гүл өсірген дұрыс па?Ұл өсірген дұрыс па?Тіл өсірген дұрыс па?Құры есірген дұрыс па?
Қырықтықта қырық қой қырықтым,Қырық қой қырыққан соңМенен қырық қой үрікті.
Шабан атты тағалаттым,Тағалаттым да,Шабан атты,Өзенді жағалаттым.
Циркте қонжық қоңжықты он жықты,Он жыққан қоңжық шоң мықты.Он жығылған қоңжық көндікті.
Он бөгелекке,Он көбелек келіп қосылды.Он бөгелек он бөлек,Он көбелек он бөлек кетті.