Бөлім: «Өлеңдер»

Өлең – шағын көлемді поэзиялық шығарма. Ырғағы мен ұйқасы қалыпқа түскен, шумағы мен бунағы белгілі тәртіпке бағынған нақысты сөздер тізбегі. Өлеңнің түрлері мен жанрлары әр алуан: ода, элегия, баллада, сонет, т.б. Кең мағынасында өлең қысқа көлемді поэзиялық туындылардың жалпы атауы болса, тар мағынада музыка өнер мен сөз өнеріне ортақ туынды, яғни ән өлеңі. Қазақ ауыз әдебиетіндегі халық өлеңдері еңбек-кәсіпке орай (аңшылық, төрт түлік, наурыз өлеңдері), ескілікті наным-сенімге байланысты (бақсы сарыны, арбау), әдет-ғұрып негізіндегі (салт, үйлену, мұң-шер өлеңдері), қара өлең, тарихи өлең, айтыс өлеңдері болып бөлінді. Өлең сөздердің болмысы, жаратылысы аса күрделі, оған ишара, меңзеу, салыстыру, жұмбақтау, астарлау, бейнелеу, теңеу, ұқсату, т.б. тән. Өлең лирика жанрында кең тарады, тақырыбы жағынан саяси, көңіл күйі, табиғат, махаббат және философия түрлерге жіктеледі.
Атамыз - Адам пайғамбар
Атамыз - Адам пайғамбар,
Топырақтан жаралды...
Сол адамнан таралды,
Ұрлық пенен қорлықтан,
Өтірік, ғайбат, зорлықтан
Бойыңды тартып тек..
©  Шортанбай Қанайұлы
Жетпіске келді бұл жасың
Жетпіске келді бұл жасың,
Дүние болды жолдасың.
Әндіжандық сарт едің,
Қай жеріңнен қожасың?
Қаратауда туылдың
Пәленше деген..
©  Шортанбай Қанайұлы
Өкінсең жоқ келері...
Өкінсең жоқ келері...
Құбылып тұрған қызыл гүл
Қураса кетер мәнері.
Сабыр қылсаң жетерсің
Құданың болса берері...
Жиырма бес жасыңда
Жігіт..
©  Шортанбай Қанайұлы
Дария құйсаң толар ма?..
Дария құйсаң толар ма?..
Сүмбіле туып күн болмай,
Көкрай шалғын болар ма?..
Кәрілік пенен мінезге
Білсеңіз, бағым болар ма?
Сүтке біткен..
©  Шортанбай Қанайұлы
Қазақы дастарханым
Бүгінгі ел ішінде,
Дәстүрді жалғастырған.
Татулық белгісімен,
Жағалай малдас құрған.

Қайырмасы:
Ей, менің асқар тауым,
Қазақы..
©  Жарылқасын Боранбай
Алтай
Шығыста асқар аймағым –
Асыл Алтай, ер Алтай.
Жасыл теңіз – Тайганың
Сыңсып тұрған төрі – Алтай.
Май қарағай, шыршалар
Бөктерімен..
©  Ермек Өтетілеуов
Уа, Қарт Бөгенбай!
Уа, Қарт Бөгенбай!
Құяр жауын аспаннан,
Қара бұлт торласа.
Пәлекет елде көбейер,
Жігітті жігіт қорласа.
Ақбөкен келіп жығылар,
Алдын қазып..
©  Ақтамберді жырау
Түйе мойнын тұз кесер
Түйе мойнын тұз кесер,
Жігіт мойнын қыз кесер,
Сартылдаған сары аяз,
Жылқының мойнын мұз кесер.
Бұлан да бұлан, бұлан сан,
Бұланның санын оқ..
©  Ақтамберді жырау
Сары аязда қата ма
Сары аязда қата ма
Қайнардың аққан тұнығы?
Қап түбінде жата ма
Болаттың асыл сынығы?
Халқың тозып, кем болмас,
Әділ болса ұлығы.
Рақымсыз..
©  Ақтамберді жырау
Күлдір-күлдір кісінетіп
Күлдір-күлдір кісінетіп,
Күренді мінер ме екеміз?!
Күдеріден бау тағып,
Ақ кіреуке киер ме екеміз?!
Жағасы алтын, жеңі жез,
Шығыршығы торғай..
©  Ақтамберді жырау
Жауға шаптым ту байлап
Жауға шаптым ту байлап,
Шепті бұздым айғайлап.
Дұшпаннан көрген қорлықтан
Жалынды жүрек қан қайнап,
Елді-жұртты қорғайлап,
Өлімге жүрміз бас..
©  Ақтамберді жырау
Жағама қолдың тигенін
Жағама қолдың тигенін,
Жалғыздық, сенен көремін.
Жамаулы киім кигенім,
Жарлылық, сенен көремін.
Атадан тудым жалқы боп,
Жақыннан көрдім талқы..
©  Ақтамберді жырау
Жағалбай деген ел болар
Жағалбай деген ел болар,
Жағалтай деген көл болар.
Жағалтайдың жағасы
Жасыл да байтақ ну болар.
Атадан алтау туғанның
Жүрегінің бастары
Алтын..
©  Ақтамберді жырау
Еділ, Жайық - екі өзен
Еділ, Жайық - екі өзен,
Талсыз болар деймісің.
Көкшетаудың көп көлі
Елсіз болар деймісің.
Бота көзді бойжеткен
Жарсыз болар деймісің.
Абылай..
©  Ақтамберді жырау
Күлдір де күлдер кісінетіп
Күлдiр де күлдiр кiсiнетiп,
Күреңдi мiнер ме екенбіз,
Күдерiден бау тағып,
Ақ кiреуке киер ме екенбіз!
Жағасы алтын, жеңi жез,
Шығыршығы торғай..
©  Ақтамберді жырау
Уа, қарт Бөгембай!
Құяр жалын аспаннан
Қара бұлт торласа,
Пәлекет елде көбейер
Жігітті жігіт қорласа.
Ақбөкен келіп жығылар,
Алдын қазып орласа,
Пеңденің бағы..
©  Ақтамберді жырау
Зейнетке шығумен құттықтау тілектер
Зейнет жасқа жетіп кепсіз зымырап,
Бірақ қимыл әлі жастай шымыр - ақ.
Еңбегіңіз зейнет болсын..
Қайран сегіз
Панфилов тірі кезінде
Москваның төрінде
Жау жағадан алғанда,
Батыс елін қиратып,
Қанды ылаң салғанда,
Қаһарына шыдатпай,
Күші кернеп..
©  Бауыржан Момышұлы
Солдат әні
(Хамидидің «Қазқа вальсі»
деген әнімен айтылады)

Қай жерде отыр екен бота көзім,
Жайнатып мөлдіреген қара көзін.
Армансыз бұл дүниеден өтер..
©  Бауыржан Момышұлы
Арман жар
Қолаң қара шашы бар, ашаң жүзді,
Қыр мұрын, қиылған қас, қара көзді,
Толықша, сұңғақ бойлы, алма мойын,
Тиісті жауап бере майда сөзді.

Кең иық..
©  Бауыржан Момышұлы
Ескертпе
Найзадан қол босаса қалам алдым,
Толғанып оқиғаны көп ойландым.
Тырмысып әл келгенше көргенімді,
Жалтақтамай, именбей ашық жаздым.

Отырсам көп..
©  Бауыржан Момышұлы
Ана тілін ардақта
Көшеде бояу ерін сылқылдаған,
Былдырлап, орысшалап жырқылдаған.
Ұмытып ана тілін, салт-санасын,
Не қалды тілімізден жыртылмаған.

Отбасы..
©  Бауыржан Момышұлы
Тырнақтап жина әр жерден
Еріккеннен жазылған
Елге ермек бола алмас,
Зерікеннен жазылған
Зерттеуге белгілі бола алмас.

Ылғи алтын іздеме,
Қазына оған тола алмас.
Сұлу..
©  Бауыржан Момышұлы
Көргенің рахат болсын,
Жүрген жерің рабат болсын.
Екі тойың қабат болсын,
Достарың берекелі болсын,
Әр күнің мерекелі болсын.
Шәйің қызыл..
Саған айтар тілек
Таусылма еш жүдеп
Қиналсаң - төз
Жарыссаң - оз
Ойнасаң - ұт
Күрессең - жық
Ешкімді басынба
Басыңнан асырма
Табысқа..