Бөлім: «Өлеңдер»
Өлең – шағын көлемді поэзиялық шығарма. Ырғағы мен ұйқасы қалыпқа түскен, шумағы мен бунағы белгілі тәртіпке бағынған нақысты сөздер тізбегі. Өлеңнің түрлері мен жанрлары әр алуан: ода, элегия, баллада, сонет, т.б. Кең мағынасында өлең қысқа көлемді поэзиялық туындылардың жалпы атауы болса, тар мағынада музыка өнер мен сөз өнеріне ортақ туынды, яғни ән өлеңі. Қазақ ауыз әдебиетіндегі халық өлеңдері еңбек-кәсіпке орай (аңшылық, төрт түлік, наурыз өлеңдері), ескілікті наным-сенімге байланысты (бақсы сарыны, арбау), әдет-ғұрып негізіндегі (салт, үйлену, мұң-шер өлеңдері), қара өлең, тарихи өлең, айтыс өлеңдері болып бөлінді. Өлең сөздердің болмысы, жаратылысы аса күрделі, оған ишара, меңзеу, салыстыру, жұмбақтау, астарлау, бейнелеу, теңеу, ұқсату, т.б. тән. Өлең лирика жанрында кең тарады, тақырыбы жағынан саяси, көңіл күйі, табиғат, махаббат және философия түрлерге жіктеледі.
Шақырма
Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек...
Абай.
Қарттықтан мен де ат байлап бүгін тақырға,
Уайым дейтұғын жем caп койғанмын ақырға.
Көрермен..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Абай.
Қарттықтан мен де ат байлап бүгін тақырға,
Уайым дейтұғын жем caп койғанмын ақырға.
Көрермен..
Опыну
Ұқсағым кеп өзімше Абайларға,
Ұрыс ашып мансапқа малай-қарға,
Талаптының берем деп бағын ашып,
Таяқ жеппін болысып талайларға.
Жалпылдаумен..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Ұрыс ашып мансапқа малай-қарға,
Талаптының берем деп бағын ашып,
Таяқ жеппін болысып талайларға.
Жалпылдаумен..
Күлкі мен ұйқы
Көпшігімді көрген жоқ қиқым басып,
Мені арбаған Жыр деген сиқыр ғашық.
Көңілінен мен соның шығамын деп,
Күлкім қашып кетіпті, ұйқым қашып.
Аша..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Мені арбаған Жыр деген сиқыр ғашық.
Көңілінен мен соның шығамын деп,
Күлкім қашып кетіпті, ұйқым қашып.
Аша..
ХV ғасырдан келген ақын немесе Жәркен жырау
Өлеңіңнен Рухқа нәр табатын
Алты алашқа әуелден тәнті-ақ атың.
XV ғасырдан керуен бастап,
Жақсы болды-ау келгенің, Жәркен ақын!
Замандардан жан..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Алты алашқа әуелден тәнті-ақ атың.
XV ғасырдан керуен бастап,
Жақсы болды-ау келгенің, Жәркен ақын!
Замандардан жан..
Жаз қабағы
Мен саған бол демеймін басыбайлы,
Жүрсеңші азғантай күн қасыма еріп.
Халық әнінен.
...Әйелдің сұрамайды жасы жайлы,
Мен саған бол демеймін..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Жүрсеңші азғантай күн қасыма еріп.
Халық әнінен.
...Әйелдің сұрамайды жасы жайлы,
Мен саған бол демеймін..
Жоқтау
Ер демеу сендей ұлды болар айып!
Еркіндік құн туса деп, cop азайып,
Ақиқат алдаспанын сілтеуші едің,
Қайдасың, ақын Свет Оразаев?!
"Шындықтан..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Еркіндік құн туса деп, cop азайып,
Ақиқат алдаспанын сілтеуші едің,
Қайдасың, ақын Свет Оразаев?!
"Шындықтан..
Қалқа бала
Тапқан-ау сұлулыққа дарқан ана,
Базардан бір қыз көрдім - Қалқа бала.
Жүреді арба сүйреп, қап көтеріп,
Жүк батып жүрекке де, арқаға да.
Апырай..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Базардан бір қыз көрдім - Қалқа бала.
Жүреді арба сүйреп, қап көтеріп,
Жүк батып жүрекке де, арқаға да.
Апырай..
Ән әуенімен
«Барады көшіп ауылың Келме көлге,
Келме көл алыс дейді көрмегенге...»
Ол дағы тоқтап жатқан көлмек шығар,
Ойыма Жем түседі шөлдегенде.
Кептіріп..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Келме көл алыс дейді көрмегенге...»
Ол дағы тоқтап жатқан көлмек шығар,
Ойыма Жем түседі шөлдегенде.
Кептіріп..
Қабылдауда
Қайтпайсың ба, ауып кетті екінді?
- Күтем әлі айналғанша іңірге.
Әкіматта есіктер бар не түрлі...
- Ашпадың ба?
- Аша алмадым бірін де.
..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
- Күтем әлі айналғанша іңірге.
Әкіматта есіктер бар не түрлі...
- Ашпадың ба?
- Аша алмадым бірін де.
..
Сәкен Сейфуллин туралы баллада
Қайғы да бір жүректі өртер алау ма?
Жан жарасын болмайды екен жамауға!
Сәкен отыр салы суға кеткендей,
Көкірегі қарс айрылып қамауда.
Бұл баллада..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Жан жарасын болмайды екен жамауға!
Сәкен отыр салы суға кеткендей,
Көкірегі қарс айрылып қамауда.
Бұл баллада..
Аңғал досым-ай
Аңғал досым-ай,
He дейін саған, не дейін.
Көрінеді ішің,
Ашылса болды көмейің,
Жақсы да сені демейін,
Жаман да сені демейін,
Қасымда жүрші..
© Мұқағали Мақатаев
He дейін саған, не дейін.
Көрінеді ішің,
Ашылса болды көмейің,
Жақсы да сені демейін,
Жаман да сені демейін,
Қасымда жүрші..
Аңсап жүріп, кездестік
Сәкен тойына
Өзің бе?..
Өзің ғажапсың!
От кешкен алғаш азатсың.
Халқыңа келген азатсың.
Тап жауынан өш алып,
Өшің де кеткен қазақсың!
«Tap..
© Мұқағали Мақатаев
Өзің бе?..
Өзің ғажапсың!
От кешкен алғаш азатсың.
Халқыңа келген азатсың.
Тап жауынан өш алып,
Өшің де кеткен қазақсың!
«Tap..
Аңса, жаным
Мен тілейін.
Жарқыным, сен де тіле:
Жақсылық орнасын де жер бетіне.
Аққу тіле айдынның келбетіне,
Айдын тіле аққуды тербетуге.
Мен..
© Мұқағали Мақатаев
Жарқыным, сен де тіле:
Жақсылық орнасын де жер бетіне.
Аққу тіле айдынның келбетіне,
Айдын тіле аққуды тербетуге.
Мен..
Ақынға
Біз деген, досым,
Тағдыры қызық халықпыз.
Халқының өзі қорғасын құяр қалыппыз.
Екінің бірі бармайтын жерге барып біз,
Жанбайтын жерде..
© Мұқағали Мақатаев
Тағдыры қызық халықпыз.
Халқының өзі қорғасын құяр қалыппыз.
Екінің бірі бармайтын жерге барып біз,
Жанбайтын жерде..
Ақынның ауылы
Сол маңға соға алмадым көптен бері,
Күз бе еді?!
Есімде жоқ, көктем бе еді?!
Есімде тек - даланың өкпек желі,
Есімді алып, құшақтап, өпкен..
© Мұқағали Мақатаев
Күз бе еді?!
Есімде жоқ, көктем бе еді?!
Есімде тек - даланың өкпек желі,
Есімді алып, құшақтап, өпкен..
Ақынды ақын оятпаса, болмайды
Ақынды ақын оятпаса, болмайды,
Ақынды ақын таяқтаса, ол - қайғы.
Ақынды ақын сүйемесе, болмайды,
Ақынды ақын күйелесе, ол - қайғы.
Ақынға ақын..
© Мұқағали Мақатаев
Ақынды ақын таяқтаса, ол - қайғы.
Ақынды ақын сүйемесе, болмайды,
Ақынды ақын күйелесе, ол - қайғы.
Ақынға ақын..
Ақын ініге
Шоқтығына ер батқан, қайқаңдаған,
Мен - бір бәйек жорғамын байпаңдаған...
Күлесің-ау,
Күлесің... Сайтан-бала,
Сен айт менің ойымды, айта..
© Мұқағали Мақатаев
Мен - бір бәйек жорғамын байпаңдаған...
Күлесің-ау,
Күлесің... Сайтан-бала,
Сен айт менің ойымды, айта..
Ақиқаттың ауылы
Жол қайда ақиқатқа апаратын?
Ел қайда ақиқат деп аталатын?
Айлакер, арамзалар, алаяқтар,
Аяғы көктен келіп, маталатын?
Сол елде адамға адам - дос..
© Мұқағали Мақатаев
Ел қайда ақиқат деп аталатын?
Айлакер, арамзалар, алаяқтар,
Аяғы көктен келіп, маталатын?
Сол елде адамға адам - дос..
Ақ кимешек көрінсе
Әже, сен бірге жүрсің меніменен,
Өліге мен өзіңді телімегем.
Ақ кимешек киген бір кемпір көрсем,
Ақ кимешек астынан сені көрем.
Өңі-түсі өзіңнен..
© Мұқағали Мақатаев
Өліге мен өзіңді телімегем.
Ақ кимешек киген бір кемпір көрсем,
Ақ кимешек астынан сені көрем.
Өңі-түсі өзіңнен..
Қас қара нар мен едім
Тауға біткен қайыңның
Солқылдар басы жел өтсе.
Тоғайға біткен жоңышқа
Солғын тартар күн өтсе.
Ерні салпы ер аты
Семірмес қайта ер..
© Есет би
Солқылдар басы жел өтсе.
Тоғайға біткен жоңышқа
Солғын тартар күн өтсе.
Ерні салпы ер аты
Семірмес қайта ер..
Мен, мен едім, мен едім
Мен, мен едім, мен едім!
Қатарға салсаң, қайыспас
Қас қара нар мен едім,
Шабуыл салса шаршамас
Шыны тұлпар мен едім.
Су шашырап, жел..
© Есет би
Қатарға салсаң, қайыспас
Қас қара нар мен едім,
Шабуыл салса шаршамас
Шыны тұлпар мен едім.
Су шашырап, жел..
Қартайдым да қор болдым
Қартайдым да қор болдым,
Күн сенікі, жастарым!
Кәрілікке жеткізсе,
Талайды көрер бастарың.
Заманымда өзімнің
Еңсеріскен ер көрдім.
Белсеніскен..
© Есет би
Күн сенікі, жастарым!
Кәрілікке жеткізсе,
Талайды көрер бастарың.
Заманымда өзімнің
Еңсеріскен ер көрдім.
Белсеніскен..
Ағажан
Әбілмәжін Жумабаевқа
Жүр едім айыға алмай көптен бері,
Қандай күш айықтырып кеткен мені?!
Жаураған жауқазын ем бөктердегі,
Жып-жылы қайдан соқты..
© Мұқағали Мақатаев
Жүр едім айыға алмай көптен бері,
Қандай күш айықтырып кеткен мені?!
Жаураған жауқазын ем бөктердегі,
Жып-жылы қайдан соқты..
Аякөз - ару
Аякөз,сірә,аядай бұлаң көзі емес,
Аяулы, сірә, қыз болар.
Ақиқат бағып,анықтап жатар кез емес,
Белгісіз, досым,белгісіз түр ғой бізге..
© Мұқағали Мақатаев
Аяулы, сірә, қыз болар.
Ақиқат бағып,анықтап жатар кез емес,
Белгісіз, досым,белгісіз түр ғой бізге..
Ауғанбай
Қару орнына қамшы алып,
Жол жүрдік біздер қаншалық.
Қанымыз кеуіп, тамсанып,
Бұлақтың суын аңсадық.
Қауымға қарап, жар салып.
Қоныс іздедік, жан..
© Мұқағали Мақатаев
Жол жүрдік біздер қаншалық.
Қанымыз кеуіп, тамсанып,
Бұлақтың суын аңсадық.
Қауымға қарап, жар салып.
Қоныс іздедік, жан..