Бөлім: «Өлеңдер»
Өлең – шағын көлемді поэзиялық шығарма. Ырғағы мен ұйқасы қалыпқа түскен, шумағы мен бунағы белгілі тәртіпке бағынған нақысты сөздер тізбегі. Өлеңнің түрлері мен жанрлары әр алуан: ода, элегия, баллада, сонет, т.б. Кең мағынасында өлең қысқа көлемді поэзиялық туындылардың жалпы атауы болса, тар мағынада музыка өнер мен сөз өнеріне ортақ туынды, яғни ән өлеңі. Қазақ ауыз әдебиетіндегі халық өлеңдері еңбек-кәсіпке орай (аңшылық, төрт түлік, наурыз өлеңдері), ескілікті наным-сенімге байланысты (бақсы сарыны, арбау), әдет-ғұрып негізіндегі (салт, үйлену, мұң-шер өлеңдері), қара өлең, тарихи өлең, айтыс өлеңдері болып бөлінді. Өлең сөздердің болмысы, жаратылысы аса күрделі, оған ишара, меңзеу, салыстыру, жұмбақтау, астарлау, бейнелеу, теңеу, ұқсату, т.б. тән. Өлең лирика жанрында кең тарады, тақырыбы жағынан саяси, көңіл күйі, табиғат, махаббат және философия түрлерге жіктеледі.
Беташар
Боз ала ауыл жастары,
Бозбала күнін тастады.
Боз жаулық жауып қыздарға,
Шаңырақ құра бастады.
Жиылып жекжат ой-қырдан,
Ауылда күнде..
© Мұқағали Мақатаев
Бозбала күнін тастады.
Боз жаулық жауып қыздарға,
Шаңырақ құра бастады.
Жиылып жекжат ой-қырдан,
Ауылда күнде..
Бесік басында
Ұқсайды бар тыныштық жер бетінде,
Ұйқыдағы сәбидің келбетіне.
Ояту былай тұрсын, рұқсат жоқ
Ұйықтап жатқан ұлымды тербетуге.
Ұйықта, ұлым..
© Мұқағали Мақатаев
Ұйқыдағы сәбидің келбетіне.
Ояту былай тұрсын, рұқсат жоқ
Ұйықтап жатқан ұлымды тербетуге.
Ұйықта, ұлым..
Бақытым менің алыста
Алданбайын арзанқол жұбанышқа,
Алданып жұбанышқа, құрақ үшпа!
Қазір менен қашықтап куаныш та,
Әйтеуір, бір бақытым тұр алыста.
Белгісіз жетем бе..
© Мұқағали Мақатаев
Алданып жұбанышқа, құрақ үшпа!
Қазір менен қашықтап куаныш та,
Әйтеуір, бір бақытым тұр алыста.
Белгісіз жетем бе..
Бақыт деген
«Мұғалима бізге бақыт туралы шығарма жаздырды. Бақыт деген не екенін мен қайдан білейін...»
Бақыт деген - сенің бала күндерің
Бақытсыз-ақ бақытты..
© Мұқағали Мақатаев
Бақыт деген - сенің бала күндерің
Бақытсыз-ақ бақытты..
Бақ мекен
(Тың көтерген ерлерге)
Кұт мекен,
Ырыс мекен,
Асыл мекен,
Ақ бидай ақтарылған шашу ма екен?!
Бабаларым аңсаған бақыт деген
Байқасам, бүгін..
© Мұқағали Мақатаев
Кұт мекен,
Ырыс мекен,
Асыл мекен,
Ақ бидай ақтарылған шашу ма екен?!
Бабаларым аңсаған бақыт деген
Байқасам, бүгін..
Бауыржан Момышұлына
Аға,
Саған, білмеймін не айтарымды,
Қай қырыңнан білмеймін байқарымды.
Көңілдегі ой көмейге кептелді де,
Түрмесіне кеудемнің..
© Мұқағали Мақатаев
Саған, білмеймін не айтарымды,
Қай қырыңнан білмеймін байқарымды.
Көңілдегі ой көмейге кептелді де,
Түрмесіне кеудемнің..
Батар күн
Батар күн,
Келер түн,
Атар таң,
Шығар күн,
Бәріңе, бәріңе, бәріңе құмармын!
Осы мен,осылай мәңгілік тұрармын,
Осы мен, сірә да, өлмейтін..
© Мұқағали Мақатаев
Келер түн,
Атар таң,
Шығар күн,
Бәріңе, бәріңе, бәріңе құмармын!
Осы мен,осылай мәңгілік тұрармын,
Осы мен, сірә да, өлмейтін..
Басқа жыл
Ертең жұрт басқа жылды қарсы алады.
Тамашалап, күй тартып, ән салады.
Би билейді жастар да, кәрілер де,
Ұмыт болып жыл бойы шаршағаны.
Жайылған..
© Мұқағали Мақатаев
Тамашалап, күй тартып, ән салады.
Би билейді жастар да, кәрілер де,
Ұмыт болып жыл бойы шаршағаны.
Жайылған..
Басымнан қорқам
Мен басымнан қорқамын атом ба деп,
Бір әлемет жасалып жатыр ма деп.
Мұндай-дағы сұрапыл тап болар ма,
Өзі болған өзімен пақырға кеп.
Мен басымнан..
© Мұқағали Мақатаев
Бір әлемет жасалып жатыр ма деп.
Мұндай-дағы сұрапыл тап болар ма,
Өзі болған өзімен пақырға кеп.
Мен басымнан..
Басыма менің, бақ, қондың
Орынсыз ойнап, күлгенде,
Опық жеп талай жүргенде,
Басыма менің, Бақ, қондың,
Байқаусыз шақта, бірдемде
Боларын бұлай білгем бе?!
Іздесем, рас..
© Мұқағали Мақатаев
Опық жеп талай жүргенде,
Басыма менің, Бақ, қондың,
Байқаусыз шақта, бірдемде
Боларын бұлай білгем бе?!
Іздесем, рас..
Баспа, мұнар!
Арылмасын аппақ нұр бастарынан,
Шашпа ызғар,
Күнімді баспа, мұнар!
Кетпе, шуақ,
Мына елдің аспанынан.
Мейрамы майдан болған қарттары..
© Мұқағали Мақатаев
Шашпа ызғар,
Күнімді баспа, мұнар!
Кетпе, шуақ,
Мына елдің аспанынан.
Мейрамы майдан болған қарттары..
Барлығы да менікі
Барлығы да менікі:
Мына дәуір, мына өмір,
Мынау аспан, мына күн.
Мына мұхит, мына жер -
Мына менің тұрағым.
Барлығы да менікі:
Жұлдыздардың..
© Мұқағали Мақатаев
Мына дәуір, мына өмір,
Мынау аспан, мына күн.
Мына мұхит, мына жер -
Мына менің тұрағым.
Барлығы да менікі:
Жұлдыздардың..
Байқа, қалқам!
Қалай?!!
Қалай?!
Қалқам, маған не дедің?!
Meн өзімді зерттей алмай келемін.
Өзім жайлы жалғыз ғана дерегім -
Өзгелерге түсініксіз..
© Мұқағали Мақатаев
Қалай?!
Қалқам, маған не дедің?!
Meн өзімді зерттей алмай келемін.
Өзім жайлы жалғыз ғана дерегім -
Өзгелерге түсініксіз..
Бабаларым, рақмет сендерге
Бабаларым,
Рақмет сендерге
Балаларым болмасын деп көр-кеуде,
Қобызыңмен қосып ән мен тіл бердің,
Өмірге мен мылқау болып..
© Мұқағали Мақатаев
Рақмет сендерге
Балаларым болмасын деп көр-кеуде,
Қобызыңмен қосып ән мен тіл бердің,
Өмірге мен мылқау болып..
Бір өлеңі - бір елдің мұрасындай
Бір өлеңі - бір елдің мұрасындай,
Жыр жаза алмай жүрмін мен Расулдай.
Расулдай...
Бағым да жүр ашылмай,
Құсбегінің қолындағы лашындай.
Танылмаса..
© Мұқағали Мақатаев
Жыр жаза алмай жүрмін мен Расулдай.
Расулдай...
Бағым да жүр ашылмай,
Құсбегінің қолындағы лашындай.
Танылмаса..
Бір әңгіме қозғашы ауыл жайлы
Бір әңгіме қозғашы ауыл жайлы,
Бұдан артық рахат табылмайды.
Бұлдырасын өткен күн сағымдай бір,
Бір әңгіме қозғашы ауыл жайлы.
Қар да ілігіп..
© Мұқағали Мақатаев
Бұдан артық рахат табылмайды.
Бұлдырасын өткен күн сағымдай бір,
Бір әңгіме қозғашы ауыл жайлы.
Қар да ілігіп..
Бір ән бар бүгінгі ұрпақ естімеген
Бір ән бар бүгінгі ұрпақ естімеген,
(Сонау бір соғыс жылы естіген ем)
Әредік, елдеқалай есіме алсам,
Қос басы, қою қара кешті көрем.
Шар тастар..
© Мұқағали Мақатаев
(Сонау бір соғыс жылы естіген ем)
Әредік, елдеқалай есіме алсам,
Қос басы, қою қара кешті көрем.
Шар тастар..
Бір күніммен қоштастым
Тағы, міне, қоштастым бір күніммен,
Қош айтыстым бір күнгі тірлігіммен.
Тоқтатып кер толассыз қозғалысты,
Түссең-дағы тәңірдің кіндігінен.
Айлар..
© Мұқағали Мақатаев
Қош айтыстым бір күнгі тірлігіммен.
Тоқтатып кер толассыз қозғалысты,
Түссең-дағы тәңірдің кіндігінен.
Айлар..
Бір келіншек
Емханада бар еді бір келіншек,
Емделуге, асқа да бір келуші ек.
Ерлі-зайып адамдар деп қалатын,
Ертелі-кеш екеуміз бірге жүрсек.
Көлеңкесіз..
© Мұқағали Мақатаев
Емделуге, асқа да бір келуші ек.
Ерлі-зайып адамдар деп қалатын,
Ертелі-кеш екеуміз бірге жүрсек.
Көлеңкесіз..
Білгішіме
Тағы да, тағы, тағы да,
Тағы да сына, білгішім.
Кіріп ап менің жаныма,
Кір іздеп тағы жүрмісің?!
Бір жырым - менің бір балам,
Мезгілсіз шала..
© Мұқағали Мақатаев
Тағы да сына, білгішім.
Кіріп ап менің жаныма,
Кір іздеп тағы жүрмісің?!
Бір жырым - менің бір балам,
Мезгілсіз шала..
Біздер жеңдік!
Біздер жеңдік! жоқ болып, жаралы боп.
Біз куандық алдымен қаралы боп
Қарсы тұрдық аждаһа алдында біз
Туған жердің аязы, бораны боп,
Біздер..
© Мұқағали Мақатаев
Біз куандық алдымен қаралы боп
Қарсы тұрдық аждаһа алдында біз
Туған жердің аязы, бораны боп,
Біздер..
Қайдасың, ақын Свет Оразаев?!
(Жоқтау)
Ер демеу сендей ұлды болар айып!
Еркіндік құн туса деп, cop азайып,
Ақиқат алдаспанын сілтеуші едің,
Қайдасың, ақын Свет..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Ер демеу сендей ұлды болар айып!
Еркіндік құн туса деп, cop азайып,
Ақиқат алдаспанын сілтеуші едің,
Қайдасың, ақын Свет..
Абайға мұң шағу
"Жұртым деуге арлымын,
Өзге жұрттан ұялып..."
"Менсінбеуші ем наданды,
Ақылсыз деп қор тұтып...". Абай.
Алашым деп арман-мұң, қиял әнім,
Абай..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Өзге жұрттан ұялып..."
"Менсінбеуші ем наданды,
Ақылсыз деп қор тұтып...". Абай.
Алашым деп арман-мұң, қиял әнім,
Абай..
Мойындамау
Ғұсманжан, мына күннің суығын-ай,
Барады ызғырығы қуырып-ай.
Жалп етіп жалын сөніп - ойладық па
Жастықтың жығылар деп туы бұлай?!
Заманым қазір..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Барады ызғырығы қуырып-ай.
Жалп етіп жалын сөніп - ойладық па
Жастықтың жығылар деп туы бұлай?!
Заманым қазір..
Сезіну
«Долы сия, ащы тіл» айтқанымен
Қайран жұртқа келеді араласқым!
Жаным ашып, аяймын, кектенемін,
Жақсы болса қазағым деп келемін.
Жек көріп-ақ
..
© Есенбай Дүйсенбайұлы
Қайран жұртқа келеді араласқым!
Жаным ашып, аяймын, кектенемін,
Жақсы болса қазағым деп келемін.
Жек көріп-ақ
..