Поэмалар ✍️

Айтпай кетсем Доғалды,
Оқушыға обал-ды.
Екіленіп келгенде
Еткен ісін дұшпанның
Егжей-тегжей естісең
Ұстар едің жағаңды!
Полковник Тургенев
Тоқсан тоғыз түрленіп,
Торғай жақты бетке алып,
Қайта-қайта жүр келіп...
Бас көтерген халықты
Басып тастау қамында.
Бір-біріне тіл беріп,
«Жансыз» жүрген бір жауыз
Үрпек-Доғал бойында
Амангелді, Кейкінің
Жатқандығын қол жинап
Хабарлапты үлгеріп.
Мұны біліп Кейкі айтты:
– Осы жолғы шайқасты
Маған сеніп тапсыр! – деп,
Құштарлығын байқатты.
Амангелді бұл сөзді
Толығымен құптады.
Алақанға түкірген
Ер көңілін жықпады.
Кейкі келіп кейпіне,
Жаудан қорқып ықпады.
Дайындалды күні-түн,
Қанды айқасқа шыққалы.
Мінді астына жаратып,
Шұбар қасқа дөненді.
Жанына алды жарақтап
Жағыпар мен Өменді.
Қалың әскер шамасы
Мың қаралы қол ерді.
Бес қаруын сайлап ап,
Домаланып көп әскер,
Доғал жаққа жөнелді.
Сары аязы ақпанның,
Сақылдап-ақ жатқан күн.
Торғай өзен жағасы
Жасырынды кеп әскер
Арасына шоқ талдың.
Андағайлап жау келсе,
Арты – жазық, алды – жар,
Ажал жетпей тоқтар кім?!
Тургеновтың әскері,
Тың күшпенен түн қатып,
Ара қонып, күн жатып,
Арып-ашып, қалжырап,
Қалың қарды омбылап
Доғалға кеп тірелді.
Айналасын аңдып-ақ.
Қалың ағаш ішінде,
Қалың қарды паналап,
Бар айласын асырып,
Бір құдайға бас ұрып,
Кейкі жатты жасырын.
Бір жағында Жағыпар,
Бір жағында Өмені.
Бәрін байқап бұлар тұр –
Тургеневтің әскері
Түре қуып келеді.
Дұшпан жақтың бір тобы,
Жақын келді сырғытып.
Қалың қолы Кейкінің
Жар астында тұр күтіп.
Жағалауы өзеннің
Дөңгеленген доғадан.
Үңірейіп Үрпек тұр
Аждаһаның аузындай.
Келіп қалған қас жауды
Жұтатындай қылғытып.
Тургеневтің әскері
Жердің жайын ұққан ба?
Келе сала килікті
Қар жамылған көп талға.
Тал ішіне кірген соң,
Тоғытылған қойлардай
Күмп-күмп берді тік жарға.
Шегінерге шама жоқ
Байқап қалып шыққанға.
Құптауымен Кейкінің
Өмен менен Жағыпар
Дұшпандарды сұлатты
Тұрып алып қапталда.
Құлатады талайын
Кезек-кезек атқанда.
Жазалаушы жендеттер,
Түскендігін білген жоқ
Құрып қойған қақпанға.
Артындағы қалың қол
Не болғанын білмейді
Жар астында жатқанға.
Амангелді ту сыртта
Таңғалады Кейкінің
Ойда жоқта оңтайлы
Бұл тәсілді тапқанға.
Айтар көзі көргендер –
Көл-дария секілді
Аққан қанды ақ қарға.
Түгесіліп болмайтын
Тургеновтың әскері.
Барлап келіп бүйірден
Доғалдағы иіннен
Көзі шалып қалыпты
Өліктерді үйілген.
Қалың талға кірген соң,
Бір «шатақты» білген соң
Дабыл қағып шүйілген.
Жау қабағы түйілген
Қырып-жойып кете алмай,
Қапы қалып күйінген.
Соны сезген сәттен-ақ
Пулеметін тулатты,
Зеңбірегін зулатты,
Қалың талдың арасын,
Ызың-қиқу шулатты.
Құтыла алмас бұл жерден
Ешкім енді қашып та.
Екі жақтың айқасы
Шықты енді ашыққа.
Бір-бірімен ұстасқан,
Қара бұлттай тұтасқан
Алды-артына қарамай
Қалың жауға атойлап,
Шықты жалғыз атойлап,
Он сегізде жас батыр,
Жас болса да хас батыр
Жанбосынов Жағыпар –
Әбдіғапар інісі.
«Өлемін» деп ойламай
Артық болды-ау мұнысы.
Оңды-солды ұрыспен,
Жауды жайпап қылышпен
Арыстандай айбатты
Талайларын жайратты.
Жекпе-жекке келгенде
Жалпасынан түсіріп,
Жаудың сорын қайнатты.
Қалың жауды жеңерде
Көрмеген жан сенер ме?
Олайғысын олайғы,
Былайғысын былайғы,
Көзге түспей төменде
Кәлләсіна келтірді.
Жар астында жасырын
Жатып алып Өмен де.
Бар қаруын жаратып,
Оқты қарша боратып,
Пулеметі бүлкілдеп,
Зеңбірегі зіркілдеп,
«Бас көтерген бұл кім?!» – деп
Жаудың жағы күш алды,
Біздің әскер тұсалды.
Тауып төте қисынды
Кейкі салды «қиқуды»
Қалың топты қақ жарып,
Жауға қарсы ұмтылды.
Атылғандай жалын от,
Жауып кетті қалың оқ.
Алды-артына Кейкінің
Қарайлайтын халі жоқ.
Жау да бір сәт тосылды,
Мына жақтан тың күшпен
Амангелді қосылды.
Кескілескен қан майдан
Қайта тағы басталды.
Ешкім біліп болмайды
Қуған менен қашқанды.
Ер Жағыпар жауынгер
Осы жолы оққа ұшты,
«Шейіт» қылып жас жанды...
Батыл еді не деген,
Қанат болып Кейкіге
Қолтығынан демеген,
Зеңбіректің оғынан
Опат болды Ер Өмен!
Ұмытпайды ел-жұрты
Көзге түскен шайқаста
Батталғазы, Шахабай
Бекмағамбет, Ошақбай,
Махмуд, Ихан, Уызбай,
Боржық, Ертай, Ахмет,
Құсбек, Қали, Қидуан,
Рәш, Тұқы, Балаби,
Бимақ, Омар, Отарбай,
Хакім, Әкпар, Әмірбек,
Әбдіқалық, Қыдырбек,
Рүстембек, Мырзабек,
Қосжан және Шүкенмен
Өмірлі, Төлебай...
Жас қыршындар обал-ай!..
Осылардың ішінде
Жайсаң еді Жағыпар.
Әбдіғапар ағасы
Текті тұқым бағы бар.
Жағыпарды еске алсаң
Жарым көңіл жабығар.
Жүректен шер төгілер,
Көзден жасың ағылар.
Қалың жауды қан қылып,
Дұшпанды естен тандырып,
Еткен ісі тағы бар.
Аман болса ел-жұртым,
Жағыпардың ерлігін
Жалғайтындар табылар.
Жағыпардың өлімі
Ер Кейкіні күйретті.
Сағы сынбай сабазың
Көк найзаның ұшымен
Талай жауды түйрепті.
Қалған жауды қашырып,
Қолға түскен көбісін,
Сазайын әбден тарттырып,
Саздай қылып илепті.
Соңына ерген ержүрек
Жауынгердің жүздеген
Алпысынан айрылып,
Жүрегін көк түйнепті.
Шығу үшін айқасқа
Тағы жинап қалың қол,
Амангелді екеуі
Көре бермек осылай
Басқа түскен «бейнетті».