Өлеңдер ✍️

– Бол, айт!– деді оқыс бұрып хан бетін,
– Бол, айт!– деді жаңғырығып әлдекім,
Дайын екен бітіруге бұл істі –
Жендет дереу қорғасынды балқытуға кірісті.
Келген адам тіл қатпады біріне,
тек еденге отыра ғап жүгіне,
терең етіп бір күрсінді болдыра;
Сонсоң сайрап жүре берді қолындағы домбыра:
Жар құлап бір терең суды толқындырған тәрізді,
арғымақты құмға салып алқындырған тәрізді,
бір сұрапыл басталды да кетті енді
Сеңі жүрген ұлы өзендей көктемгі –
Дыбыс па, әлде, көрініс пе?
Кім білген,
тек әлдекім әлденені бүлдірген,
белгісіз бір аласапыран кезікті,
Әрбір шектің «ың» еткені сезікті,
Әр перненің үстіндегі үн күдікті,
Әр дыбысқа мың бір «бәле» ілікті...
Хан сұрланып сес қылды,
Ханға қарап қаны қашқан кескін кіл –
Күй тыңдайтын көңілі жоқ ешкімнің
Бірақ, кенет, жел жүгірді мысық құсап
май-табан,
бұлақ толқып жүре берді қайтадан,
шөп қалтырап түрегелді қайтадан –
Соққан сын-ды жүрегі елдің қайтадан!
Хан қарайып орынынан тұрды атып,
Қанды көзін қасіреттің дауылымен құрғатып,
айқай салар секілді еді... бірақ та
еміс қана естілер ғып құлаққа:
– Құлан тапап өлтірді ме?– деп сұрады ақырын,–
бастап еді жаман ырым, жат ырым,
Мен тарттым-ау бар күйікті оның астам бейлі үшін,
ымыртта ма? «Құлан қағы» деймісің?
тым соқтықпа болып еді, тым ұшпа,
Кім біледі, хақтың ісі дұрыс та –
деп күбірлей түсті-дағы ол, кенет,
қанды көзі шықты қайта дөңгелеп,
бір қарап ед домбыраға тесіле,
өзінің кім екендігі түсті кенет есіне –
айқай салды:
– Жарлық екі болмасын,
қайда әлгі балқып тұрған қорғасын?
Деуші едім мен (дұрыс шықты болжауым):
«Өлімімді кім естіртсе – сол жауым»,
Жауым, міне, анықталды, ол мына
бейтаныстың қолындағы домбыра –
Әмір етем: жендеттерім, жиыл бар,
Қорғасынды домбыраның көмейіне құйыңдар!
(біліп айтса есті қарттар кешегі:
домбыраның төсіндегі ойық содан деседі)
– Халқым,– деді қасіретті хан сонда,–
Мен де ұлың ем, бүгін ханың болсам да,
Хан қаһарлы – қайғы билеп жеңсе мұң,
жетіскеннен емес мына теңселу,
Ниет еткенде ұл-қызыңды қыруға
Өнеріңді ескермеппін мен сенің!
Даналық па, әлде арамдық айла-амал
Қос ішекпен семсерлерді байлаған?
Түк ұқпаппын ақ ордада отырып
Қорқақтар мен жағымпаздар жайлаған.
Соттасаң да тыңдап алшы, тоқташы,
Орда десем – екен ғой бұл от басы!
Маңайыма топтап жиып алыппын
Халық емес, азған тобын халықтың.
Нақ солардың қылығына қарап мен,
әлі туған жоқ-ау деп ем талапты ер –
Жаңылыппын.
Сезгем ұлым өлгенін,
Қаһарлансам – сол болатын көнгенім,
Әрі, біреу шығар бәлкім,
соны елім
туды ма екен – сынайыншы деп едім,
Түстім, міне, сынға өзім.
Хан тағына мұрагер бар демесем
ұмытыппын тұрғаныңды сен есен.
Құйсам – құйдым қу ағашқа қорғасын,
Өнеріңнің көмекейі емес ол.
Мына жігіт жеңді мені!
Қатты аяп
Қорғады елін бір ауыз сөз қатпай-ақ.
Мұндай күйші тудыруға жеткенде ел
көңіліңнен – мұң,
Шаншу кетер өкпеңнен.
Алғыс саған, қасиетті азамат,
Хан да күйге түсінеді деп келген! –
Қаһарлы хан болат құсап бір сынды,
Кәрі адаммын, ғұмырым бар кемді-күн,
тері көрік секілденіп күрсінді:
– Тілегім бар!– деді сонсоң,– мен бүгін
болсын бұл да өзімсіну – базына,
Меп үшін тым болса да үлкен қазына,
Мына ордада ойнап жатқан аңдыспақ
Күйшіні мен тұра алмаспын мәңгі ұстап,
кешірімсіз қарау үшін өзіңе,
Жүру үшін ерлер барын сезіне –
Күйшіңді бер бір-ақ айға жылына,
басқа кезде берем, халқым, өзіңе.