Өлеңдер ✍️

Естірткені
екені,
елі есінде екені!
Айтып берді түк қоймай
Жалғыз ұлы Бакелі:
–
Еткердік те тойды*11 аман,Еш нерсе жоқ ойлаған,
Үш үйіміз отыр ек,
«Ақб
естікте» жайлаған.
Үш үй бірге жүреді,
бірге
емір сүреді.
Тоқаң
– қарашаңырақ*12
,
«Ағам» үйі*13 біреуі.
Қара туды ұстаған,
ауылға
к
е
п түсті адам.
Алдан шығып, байлады ат,
Тоқаң атам
– күшті адам.
Атам бұрын кірді де, терге таман жүрді де,
– Айырылдым!
– деп,
– жалғыздан,
Тебеден құдай ұрды! – деп.
Еңі қашқан, түсі аппақ,
Тоқаң атам үш аттап,
Ойбай салып, бас салды
атамды кеп, құшақтап!
Солай екемді естіртті,
зар жыладық, ес кетті!
у-шу болды үй іші!
Кез жастан ап, еш-кекті!
Азан-қазан шулаған,
ойбай салып, тулаған!
Астан-кестен екіріп,
Қайғы бұлты шырмаған.
Елім – атты қас кірді,
Қайғы – таспен бастырды.
Атам, апам, шешемдер,
бетін жыртып, шаш жұлды!
Қолын салып, қылқынды,
Бері: - елем! – деп, бұлқынды.
Жай түсті де тебеден
дүние дүр сілкінді!
Ұмтылды атам: – Елем! – деп,
Апам: – жанды берем! – деп.
Ес жоқ! Шешем еңіреп,
– Арманда кетті-ау, терем – деп.
Қасіретті естіртті!
Сақал жұлды, бет жыртты!
Қайғы жайлап, жалғыз күн,
Ажал – атты еш құртты!
Беріміз де екірдік,
еңіредік екіндік!
– Әкеміздің орнына
Бізді ал! – деп, етіндік.
Қаралы күн! Мұз қатты!
Кезден жас боп қан ақты!
Жесір! Жетім! Атанып,
Құдай қолға қаратты!
Зар иледік! Қайғырдық!
Құс қанаттан қайрылдық!
Жайраңдап жүрген екеден
Жалғыз күнде айрылдық!
Қайғы жұттық, зарладық!
Керіс айтып, сарнадық
Қасіреттен құса боп,
бір-ақ түнде сорладық !
Әкем болып қара жер,
Кекіректі басты шер!
Шемен болған жүректің
үсті күйік, асты сор!
Кеуде мұңға толғаны-ай!
Қу кеңілдің қалғаны-ай!
Жайраңдап жүрген жан кекем
Кезден ғайып болғаны-ай!
Қасірет келді ете ірі!
Аққол сұмын екімі,
естіртуге жетпепті
Мұғадастың*14 батылы.
Қайғы солай теніпті,
Кезден жасты тегіпті.
Хатшы Шакей*15, Сейітпен*16
Бекен*17 бастық келіпті.
Бастық тертеу келіпті,
Кекіректен шер ұқты.
Бір қанар ұн, бір шайды
Кемекке екеп беріпті.
Сол кез заман тар еді,
елде аштық бар еді.
Қанды соғыс зардабы –
ұн мен шайға зар еді.
Ата-ананы аңыратқан,
Мұң, зар түсті шаңырақтан.
Бұрын естіп отырған
ел құйылды жан-жақтан.
Сай-саладан құйылды,
Лезде ел жиылды.
Кеңіл айтып уатты,
Бізге жылау бұйырды!
Ел қайғыны кетерді,
Жоқтап жатыр екемді!
Құран хатым түсіріп,
Науқандары етелді...
Қиырға еке жерледік,
басты қара шер келіп!
Бір қанар ұн, бір шайдан
басқа кемек кермедік!
Ата-ана, үй-іш сорлады,
Қайғы, қасірет торлады.
Екіметтен емірі
ешбір кемек болмады!
Жесір шешем жас қалды,
Шерлі емірі басталды.
Тұрмыс құрмай басқаға,
болып бізге баспана,
үй шаруасын басқарды.
Жан шырағы жалп етті,
тағдыр талақ терк етті!
Басқа теуіп бақытын
Бізге емірін сарп етті!
Жар қызығын кермеді,
Үшеу болды ермегі.
Еш есекке ермеді,
ешкімге ой белмеді!
Талай болды жалынған,
Қолын бір-ақ сермеді!
Сүртіп, сипап қояды
суретін тердегі!!...
***
Бастан ұшып бақтары,
Зарлап кірпік қақпады.
Аза тұтып үшеуі
Ай бойы нер татпады!
Басқа қайғы жүк түсіп,
Кеудеге мұң құрт түсіп!
Намаздарын оқымай,
Жатып алды бүктүсіп.
Кеңіл күйден күрт түсіп,
Жатса олар бүктүсіп.
Жетім қалған іргеде,
Ұлып жаттық үш күшік...
Мұң жүректі қасиды,
Қайғыдан жан жасиды!
Керсең елдің екесін,
Ішің удай ашиды!
...Еңеш басқа, жан басқа,
Тамақ арсыз, жен басқа...
Тағдырға жоқ кенбеске,
Болаттай боп болмасқа.
...Белін бекем буды да,
Орнынан тұрды да,
– Есірем! – деп, - жан салып,
Үн қатты, атам, булыға!
Суымның ең тұнығы,
Алтынымның сынығы –
Керсем болды, енді, мен,
Бакелімнің қызығын.
***
Қайғы – деген «кір» сіңді!
Аһылады, күрсінді,
– Қу жетім, – деп, – қалар деп,
Керінгеннен қымсынды!
Әкесі бар мақтаншақ!
Жетім байғұс жасқаншақ!
Сел жасқасаң, кек керіп,
Саулайды екен қос моншақ!
Жетімдік-ай еттеген!
Бастан не күн етпеген?!
Кедейшілік күн кешіп,
ту Цэнгэлден мінгесіп,
Келдік, атам екеуміз,
Сары бауыр атпенен.
Болмады ешкім, шіркін-ай,
Бізді аяп, тектеген...
Қатенің ең қатесі:
– Шайқастарда жеке осы,
Жанын қиып отанын,
Қорғады – деп, – екесі.
Жаны ашып мүсіркеп,
Қызбады ешкім шекесі!
Жас қалдық, – деп, – ботасы,
Кері ғой – деп, атасы,
Қарт ана – деп, апасы,
Екіметтің болмаса,
Бұйырмады батасы*18
.
...Ауырған да, сырқаған,
Кезде келіп шипа жан.
Еш адам да болмады,
Маңдайдан кеп сипаған...
***
Қиылды да тамыры,
Батып тағдыр айылы,
Ексік басып, Екімет,
Болмаса да қайыры!
Халыққа бас! Елге бас!
Қасиетті жерге бас!
Жан болмады Аққолда,
Жан атамды қолдамас.
***
Бастан кешкен талайды,
Жанбазар мен Тоғайды,
Есіркейді ел
-жұрты,
Сыйлап, қатты аяйды.
Жалғызынан айырылып,
Мұңмен алған
ер айды,
Жоқ болса да берері,
Жаны ашып қарайды!