Әңгімелер ✍️

Қыркүйек айының басында Ресей президенті Путин Ресей халқының ХХ ғасырдағы екі ыдырауы болмаса, қазір 500 миллион адамға жетуі мүмкін екенін айтты. Айта кету керек, Путин 500 миллиондық көрсеткішті биыл екінші рет жариялады.

Екі рет «орыс мемлекеттілігі құлады» - 1917 жылғы төңкерістен кейін Ресей империясы өзінің өмір сүруін тоқтатты, Ресей «орасан зор аумақтарды жоғалтты, біртіндеп қалпына келді», содан кейін «Кеңес Одағының ыдырауы да болды», - деді Ресей президенті.

«Ал неге? Ақыр соңында, біз бұл драмалық оқиғалардың қозғаушы күші не болғанын мұқият талдауға тиіспіз. Егер олар болмағанда, бізде басқа ел болар еді. Кейбір сарапшылар біздің халық қазір 500 миллионға жуық адам болады деп есептейді. Ойланып көріңізші», - деді Путин 1 қыркүйекте Владивостокта мектеп оқушыларымен кездесуінде.

Соңғы жылдары Путин бірнеше рет тарихқа қызығушылық танытты және оған өз көзқарасын білдіретін мақалалар жазды. Патшалық Ресейде жүргізілген 1897 жылғы жалпы халық санағы бойынша оның субъектілерінің саны 128,2 миллионды құрады (Росстаттан алынған мәліметтер). Бұл патшалық Ресейдегі жалғыз санақ болды, содан кейін тұрғындардың саны шамамен ғана анықталды. КСРО-да алғашқы халық санағы 1926 жылы болды, содан кейін тұрғындар саны шамамен 147 миллион адамды құрады.

«Егер мұндай қайғылы оқиғалар болмаса, 500 миллионға жуық адам болар еді. Айырмашылық бар ма? - деп жалғастырды Ресей президенті. - Мемлекеттің жалпы билігі, ол үнемі экспоненциалды түрде өсуде ... Дамудың, тіршіліктің, өркендеудің барған сайын қуатты негізі жасалуда», - деді Путин 1 қыркүйекте.

Путин 2005 жылы КСРО-ның ыдырауын «ХХ ғасырдың ең ірі геосаяси апаты» деп атады. 2019 жылдың маусымында Financial Times басылымына берген сұхбатында ол батыстық журналистердің мұндай баға туралы пікірлеріне таң қалғанын айтты. «Олар сіздің әкеңіз, ағаңыз немесе басқа жақын туысқаныңыз басқа елге кеткенде өмір сүруге тырысатын еді және онда мүлде басқа өмір басталды», - деді Ресей президенті.

«Білесіз бе, қазірдің өзінде олар 1914 жылы Ресей қандай қарқынмен дамып келе жатқанын, егер Азаматтық соғыс болмағанда, не болатынын ойлап көрді. Ресей экономикасының өсу қарқыны әлемдік деңгейден жоғары болды, ал 1914 ж. - деді ол сол кезде. - Ресей мемлекетінің күші өте зор, өте зор болар еді», - деді Путин.

Біздің ойымызша, Ресей президентінің сөзінде Ресейге ғана емес, ТМД-ның қалған елдеріне де қатысты үлкен шындық бар. Сөзсіз, 1917 жылдың күзінде қазан төңкерісі болмаса, онымен бірге Кеңес өкіметінің орнауы мен азаматтық соғыс, содан кейін жаппай аштық пен қирау, сталиндік күшпен ұжымдастыру және нәтижесінде Қазақстан мен Украинада жаппай ашаршылық, 1920 жылдардың аяғы мен Сталин қайтыс болған 1953 жылға дейін жалғасқан жаппай сталиндік репрессиялар, сондай-ақ 1930 жылдары және Ұлы Отан соғысында Сталин жүргізген кеңестік сыртқы саясат (ол кезде майдан мен тыл құрбандарының саны 37 миллионға жуық кеңес адамдары есептеледі), онда Қазақстанда халық саны 35-50 млн. адам болатын еді.

Сәйкесінше, Алаш көсемдері армандаған автономия түріндегі тәуелсіздік ХХ ғасырдың І-ші ширегінде жүзеге асуы мүмкін еді. Алаштың көшбасшысы реалистер болғанын және Қазақстанның Ресейдің саяси-экономикалық жүйесіне Қазақстанның интеграциялануының тереңдігін ескергенін ерекше атап өткен жөн. Орталық пен автономиялардың өкілеттіктерін егжей-тегжейлі анықтау кейінгі келісімдер мен заңнамамен реттелетін мәселе болып көрінді.

Алаш Орда көсемі Әлихан Бөкейханов өзінің одақтастарымыз деп мәлімдеген өтініштерінде Алаш тұрғындарының арасында «сепаратизмге ұмтылыстың жоқтығын» айтты. Біз ұлы демократиялық Федеративтік Ресеймен бірміз».

Алаш көсемдері 1917 жылғы қазандағы төңкерісті теріс қабылдады. Ахмет Байтұрсынов кейін 1917 жылғы Ақпан төңкерісін қазақтар дұрыс түсінді және қуанышпен қарсы алды деп жазды, себебі, біріншіден, оларды патша үкіметінің езгісі мен зорлық-зомбылығынан босатты, екіншіден, олардың  қазақтар өзіңді басқаруы армандарын жүзеге асыру үмітін нығайтты.

Екінші қазан революция қазақтарға түсініксіз болып көрінгенін оңай түсіндіруге болады: қазақтарда капитализм мен таптық дифференциация болған жоқ. Қазан төңкерісі сыртқы көріністерімен қазақтарды үрейлендірді. Қазақстанда большевиктер қозғалысы зорлық-зомбылықпен, қарақшылықпен, қиянатпен және өзіндік диктаторлық билікпен жүрді.

Кеңес өкіметі орнаған кезде Алаш партиясы мен жаңа билік арасындағы қарым-қатынас байланыстан ымыраға келмеді. Жергілікті Кеңестердегі билік радикалды большевиктердің қолында болған бірқатар қалаларда - Петропавл, Перовск (қазіргі Қызылорда), Әулие - Ата (қазіргі Тараз) қалаларында Алаш белсенділері репрессияға ұшырады.

Тек Семейде, Верныйда (Алматы) және кейбір басқа жерлерде олар нәзік, қысқа мерзімді ынтымақтастық орната алды. Сонымен қатар, партиялар бір-біріне сенбеді, себебі әрқайсысы өзінің саяси мақсаттарын көздеді: Кеңестер Алаш партиясының жетекшілері мен белсенділері арқылы билік құрылымдарына тартылып, қазақ халқының арасында ықпалын күшейткісі келді, ал Алаш көсемдері Кеңес өкіметі арқылы ресми түрде саясат жүргізді. Большевик билікті іштен «жоюға» тырысты.

Егер тарих Қазақстанның Алаш қозғалысының қайраткерлеріне ХХ ғасырдың басында өздерінің барлық жобалары мен идеяларын іс жүзінде жүзеге асыруға мүмкіндік берсе, онда біздің Қазақстан екінші Жапония болар еді. ХІХ ғасырдың соңғы ширегінде жапон тарихқа «Мэйдзи революциясы» деген атпен енген реформалар өтті, олар Жапонияның келбетін танымастай өзгертті. Ортағасырлық артта қалған елден ол Азия құрлығында және әлемдік қоғамдастықта заманауи державаға айналды. Біздің Қазақстан ХХ ғасырдың бірінші жартысында дәл осылай болар еді!