Өлеңдер ✍️

Тербеп жанын терең бір күй,
Батқан бұл тау ауыр мұңға.
Акакий Церетели
Тебіренген қабырында.
Мтацминда әйгілі атау
Грузия қуаты бар.
Мтацминда — әулие тау
Жатады онда ұлы ақындар.
Түндер бойы ол жарқырайды,
Шырағымен жыр отының,
Жас гүлдері қалтырайды
Жүрегіндей Суликоның.
Церетели шақырады,
Қасиетті сол шоқыға.
Грузиннің ақындары
Барады оған жыр оқуға.
* * *
Орал ормандары,
Пугачев өткен жолдар кәрі.
Сары күз.
Сары жапырақ,
Дір-дір еткен қалтырап.
Орал ормандары,
Бауырында көк Шаған
Тоқай жүрген орамдары,
Айтар өкпем жоқ саған.
Орал ормандары,
Жаратылыс жасындай
Кімдер көріп толғанбады —
Абдолла мен Қасымдай.
Орал ормандары,
Кетсек сенен шет, айып,
Болған сенің қорғандарың,
Пугачев пен Чапаев.
Орал ормандары,
Пушкин келіп тоқтаған.
Борышымыз көп саған.
Есенин сені көрмей-ақ,
Жырға қосқан-ау, көк Шаған.
Орал ормандары,
Көңілдің армандары.
Жүректің болған әні,
Жазда түске енетін жасыл құстай.
Көңілдің көк мұнары,
Орал, сенің үстіңнен өтеді,
Қазақстаннан Москваға
Баратын жолдың бәрі.
* * *
Қиялда жүрген дыбыстай
Құйқылжиды құс әні,
Ашылады туыстай
Шағанның жасыл құшағы.
Бұлттан меруерт шашылды,
Тағынды қыздай таң гүлі.
Жуады менің шашымды,
Ойһой, Орал жаңбыры!
* * *
Көріндің Орал қамалдай,
Көріндің Орал даламдай.
Көріндің Жайық анамдай,
Арманым не өзіңе
Құйып өтсем Шағандай
Жағаңда сенің жүгірсем,
Сарала кеште самалдай.
* * *
Тап болғам жоқ тосыннан,
Айтарым, Жайық, көп саған.
Өзіңе келіп қосылған
Мен де бір кіші көк Шаған.
Жағаңда, Жайық, қалған көп,
Жанының отын жаға алмай.
Ұрпақтарға арман боп,
Баяғы ата-бабамдай.
Жаңбырды күткен қайыңдай
Аңсарым бір басылмай.
Сағынармын Тайырдай,
Сағынармын Қасымдай.
Сағынармын сарғайып,
Пушкин жұтқан күз лебін.
Сағынармын сарғайып,
Тоқайдың жүрген іздерін.
Пугачев болып аһ ұрдым,
Басымды тосып балтаға.
Чапаев болып атылдым,
Толқынды тиеп арқама.
Жүрегінде ұшқын өрт,
Жүрегінде қысқы дерт.
Пугачевті іздеген,
Өзіңе, Орал, Пушкин кеп.
* * *
Шағанда бұрын болмағам,
Шағанды жырда толғағам.
Шаған шаңқай түсімен
Көрсетеді жол маған.
Қайда алып барасың,
Жайық-Шаған — қос өрім.
Қайта еске саласың
Шаруалардың көсемін
Пушкинді де жоқтатпай,
Тоқайды да жоқтатпай,
Барасың алып қиялды
Дедектетіп, тоқтатпай.
Чапаевтың туындай
Түнде жанды оты айдың.
Жиырмадағы жырындай
Қыршын кеткен Тоқайдың.
Жаныңды мыңға бөлшектер,
Өмірдің қанша жолы алда.
Солардың бәрін өлшеп көр,
Оралға сен орал да.
* * *
Оралдың күзгі орманы
Сарала күздің түсіндей.
Тартты кеп достар қолдары
Аспаннан жерге түсірмей.
Көзімен көзді суарып,
Сөзімен сөзді суарып.
Қарсы алды Жайық қыздары
Гүлдердей қызыл ту алып.
Тәтті бір ұйқы сағаты,
Күзеткен қыздар таңды ояу.
Тотының түсті қанаты,
Қолында гүлдер сан бояу.
Құшақтаған алыс қиырды,
Оралсын орда ата бақ.
Өзен боп көзден құйылды
Өзіңе деген махаббат.
* * *
1919 жыл.
Ілбішін.
Сентябрь түні.
Қараңғы.
Қараңғы көрдей
Таң алды.
Атылған оқтай
Күзгі ызғар
Келеді қаптап,
Сол түңде
Қап-қара бұлттай
Құзғындар.
Чапаевтың штабын
Басты кеп жаулар қапыда,
Аһ ұрып қалды Чапаев,
Кие алмай бұлттай буркасын,
Міне алмай ақ боз атына.
Чапаев қарсы атылса,
Тұншығатын от алмай,
Ұрланып жаудың зеңбірегі,
Жаудырды оғын топандай,
Алдырмады тынысты,
Ажалдай уақыт
Тар, тығыз.
Он сағат бойы алысты,
Алты мыңмен алты жүз.
Пулеметтің оқтары,
Ең соңғы рет атылды.
Чапаев шашып от қанын,
Жинады күшін ақырғы.
Атылды жардан ол тура
Табысты Жайық жарымен.
Сүңгіді суық толқынға
Қып-қызыл ыстық қанымен.
* * *
Чапаев жорық жолында,
Астында қардай ақ боз ат.
Қосылған оның тобына,
Исатайдай көп қазақ.
Қара бұлт қара желеңі,
Ақ боз аты ақ таңдай.
Жотада желдер желеді,
Чапаев келе жатқандай.
Кеш келіп мен қалғандай,
Кеземін Жайық жиегін.
Табылмай кеткен армандай,
Табылмай кеткен сүйегі.
Қара желең —
Қара бұлт.
Ақ боз аты —
Ақ таңдай.
Жайықта қызыл қаны ағып,
Чапаев тулап жатқандай.
* * *
Астым талай тарихтың шоқыларын,
Ерлік жайлы дастандар оқығаным.
Тарту етті Чапаев ауданында,
Чапаевтың сүйген жас топырағын.
Соңғы топырақ бір гильза қуысында,
Соңғы топырақ
Чапаев тынысында.
Тағдыры оның тұрғанда қыл ұшында,
Соңғы топырақ кетті ме уысында.
* * *
Балалық та батырдай
Ойша кешіп от тозақ,
Чапаевтың атындай
Міндік талдан ақ боз ат.
Шаптық шаңды боратып,
«Жау» апшысын қуырып.
Ат үстінен оқ атып,
Ағаш семсер суырып.
«Жау» анталап қамады,
Қапылыста түнгілік.
Чапаев боп жаралы.
Сырдарияға сүңгідік.
Болса да ойын со тұста,
Көрінсе де ол жат қылық.
Кешегі зор соғысқа
Бардық солай жаттығып.