Әңгімелер ✍️

Түркия Республикасының сегізінші президенті Тургут Озал Малатья қаласының тумасы болған, аналық жағынан күрд тамырлары болған, ол ешқашан соны жасырмады. Тургуттың әкесі банк қызметкері болған, сондықтан отбасы үнемі бір қаладан екінші қалаға көшуге мәжбүр болды және ол орта білімін Конья қаласында аяқтады.

Озалдың өмірбаяны атап өткендей, ол бала кезінен ұшқыш болуды армандаған, бірақ есектен құлап түскен қол жарақаты салдарынан ол бұл арманын орындай алмады - оның қолдары әр түрлі қарқынмен дами бастады, ал біреуі басқасынан қысқа болуы керек. Мектептен кейін Озал Түркияның сол кездегі саяси кадрлар ұстаханасы - Ыстамбұл техникалық университетіне оқуға түседі.

Кейіннен бұл университеттің көптеген түлектері маңызды үкіметтік қызметтерде болды, оның ішінде елдің премьер-министрі мен президенті болды. Бұл шоқжұлдыздың ең көрнекті өкілдері - Сүлеймен Демирел мен Нейметдин Ербакан. Университетте инженер-электрик мамандығы бойынша оқығаннан кейін болашақ президент Техас Технологиялық Университетіне түседі, онда ол экономист ретінде қайта даярланады. Отанына оралып, ол электрлендіру жөніндегі бас дирекцияда директордың орынбасары ретінде жұмыс істей бастайды және елді электрлендіру мәселелерімен айналысады. Содан кейін ол армияда қызмет етті, содан кейін ол Демирелдің кеңесшісі болған мемлекеттік жоспарлау ұйымына жұмысқа кетті.

Әрі қарай, тағдыр бірнеше рет бір-біріне ұқсас осы басшыларды біріктірді. Кейбір түрік тарихшылары тіпті Озал премьер-министрліктен кетіп, Демирелмен текетіреске бармас үшін ғана президент болды деп санайды, оның партиясы саясатпен айналысуға тыйым салынғаннан кейін, билік басындағы Отан партияға оппозиция болды.

1980 жылы қаңтарда Т. Озал нарықтық реформалар Түркияда жүргізеді:

1. ұлттық валюта 32,7% девальвацияға ұшырады, валюта бағамының күнделікті бағасына көшу жүзеге асырылды;

2. мемлекеттің экономикадағы үлесі азайды және ауылшаруашылық тауар өндірушілерін мемлекеттік қолдаудың үлесі азайды;

3. энергетика, көлік және тыңайтқыштарды жеткізуден басқа барлық мемлекеттік субсидиялар жойылды;

4. сыртқы сауда ырықтандырылды, шетелдік инвестицияларды қолдау көрсетілді;

5. шетелдік мердігерлерге қолдау көрсетті;

6. импорт пен экспортты ырықтандыру біртіндеп жүзеге асырылды, салықты қайтару процесі түзетілді, несие бойынша пайыздық мөлшерлеме төмендетілді, экспорттаушы тауар өндірушілерге салынатын кедендік баждар алынып тасталды, экономика саласына байланысты мемлекеттік қолдау жүйесі дамыды.

Сандар Т. Озалдың экономикалық реформаның тиімділігін көрсетеді. Түркияның экспорты 1980-1990 жж. Немесе 10 жыл ішінде 6 есе өсіп, 12 миллиард долларға жетті. Оның үстіне Түркияның ЖІӨ өнеркәсіп өнімдері 80 пайызды құрады. Бүгінде бұл ел, әсіресе оның ең үлкен қаласы Ыстамбұл, шетелдік туристер ағылған еуропалық жәрмеңкеге айналды. Оларды ежелгі ескерткіштер ғана емес, сапасы жақсы және салыстырмалы түрде арзан түрік тауарларының кең таңдауы да қызықтырады.

1992 жылға қарай Түркияның экспорттық көлемі 20 миллиард долларға жетті. Бұл кезде туризм екі жарымнан 4 миллиард долларға дейін өсті. Оңтүстік-Шығыс Анадолыны дамыту бағдарламасының маңызды бөлігі жүзеге асырылған кезде, ХХ-ші ғасырдың аяғында Түркияда ауылшаруашылық өнімдерінің көлемі екі есеге өсті. ХХІ ғасырдың басында Түркия әлемнің дамыған елдерінің біріне айналды.

КСРО ыдырағаннан кейін Т. Озал Түркияның Орта Азия елдерімен және ең алдымен Қазақстанмен байланыс орната бастады. Озал Түркияның жаңа сыртқы саясат тұжырымдамасын да алға тартты, нәтижесінде Түркия аймақтық көшбасшыға айналуына тиіс.

1991 жылы наурызда Тұңғыш Президент - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың шақыруымен Түркия президенті Тургут Озалдың ресми сапары өтті, ол егемен Қазақстан тарихындағы шет мемлекет басшысының алғашқы сапары болды және Қазақстан-Түркия арасында негізін қалады.

Келіссөздер Қазақстанның Түңғыш Президенті Н. Назарбаев пен Түркия Президенті Т.Озал арасында өтті. Олар сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени салалардағы ынтымақтастықты орнатуға және кеңейтуге қатысты көптеген мәселелерді қарастырды. Екі мемлекет басшылары «Қазақ КСР мен Түрік Республикасы арасындағы ынтымақтастық туралы келісімге» қол қойды. Бұл Қазақстанның алғашқы халықаралық келісімі болды.

1991 жылы 25-26 қыркүйекте ҚР Тұңғыш Президенті Н. Назарбаевтың Түркияға сапары кезінде екі мемлекет басшылары «Өзара келісімдер туралы меморандумға» қол қойды, онда олар Іскерлік кеңес құру және осы саладағы ынтымақтастықты дамыту ниеті туралы мәлімдеді. көлік, әуе қатынасы, телекоммуникация, несие беру, сауда қатынастары, Қазақстаннан Түркияға табиғи газ жеткізу, экономикалық ынтымақтастық, туризм және спорт, білім және технология саласындағы ынтымақтастық.

Олар сонымен қатар «Қазақ КСР мен Түрік Республикасы арасындағы көлік және коммуникация саласындағы келісімге» қол қойды. Сонымен қатар, «Қазақ КСР мен Түркия үкіметтері арасындағы сауда-экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастық туралы келісімге» қол қойылды. Осылайша, 1991 жылы наурызда Президент Т.Озал мен 1991 жылы қыркүйекте ҚР Түңғыш Президенті Н. Назарбаевтың алғашқы сапарлары Қазақстан тәуелсіздігінің соңғы 30 жылында табысты дамып және нығайып келе жатқан Қазақстан мен Түркия арасындағы жемісті ынтымақтастықтың берік негіздерін қалады.