Шығармалар ✍️

«ЖАУ ТЫЛЫНДАҒЫ БАЛА» ҚАСЫМ ҚАЙСЕНОВ

«Тақырыбы: Ұлы Отан соғысы жылдары. Жас партизан

«Идеясы: Соғыс кезіндегі халық жағдайы, жау тылындағы жас партизандар-дың басқыншыларға қарсы жасаған зор ерліктерін дәріптеу.

«Жанры: Повесь «Композициялық талдау:

Кіріспе: Автордың шығарманы қалай жазғандығы туралы, Ұлы Отан соғысы

кезіндегі 10 жасар қазақ баласы

Басталуы: Күтпеген шабуыл. Соғыстың басталғандығы туралы суық хабар Байланысуы: Шырқы бұзылған отбасы. Эшелонның өртенуі, оқ астына қалған Жамал. Анна Ивановнаның жанашырлығы.

Дамуы: Селодағы жағдай, сатқындық жасаған жандар Шиеленісуі: Комендатқа ұстап берген Тамара. Ана махаббаты.

Шарықтау шегі: Жазықсыздардың жапа шегуі, бейкүнә Миша. Селодан қа-шу

Шешімі: Жас барлаушылар. Серік пен Бористің жасаған ерлік істері «Кейіпкерлері:

Серік (Сережа) - жас партизан, патриот, тапқыр, қырағы, он жасар барлау-шы. Өскенде атты әскер командирі немесе артиллерист болғысы келеді. Жамал - Серіктің жау қолынан қаза болған анасы. Қара торы, толық денелі, қою, ұзын қара шашты жан.

Жомарт - майор қызметін атқаратын Серіктің әкесі; Мерген - Серіктің атасы. Анна Ивановна Полищук - Бористің анасы, партизан, комиссар Совченко-ның жұбайы. Серікті асырап, қасына алған мейірімді жан.

Борис(Боря) - партизан, жасы Серікпен шамалас он бір-он екілерде. Ақ са-ры шашты, көк көзді жалаң бас.

Тамара Чуляк - кезінде Аннамен бірге оқып, бірге өскен құрбысы, сатқын болып шығады.

Антон Архипович - селодағы шал, сатқын.

Иман Дементьевич, Софья Павловна - Аннаның ата-анасы Комендант - ат жақты, көзілдірікті, ұзын бойлы неміс офицері.

Николай Михайлович Аброменко - жақсы адам, Витя деген баласы бар. Иван Гаман - 17-18 шамасындағы қара торы жас жігіт, комсомол ұйымының мүшесі. Мария, Галя, Миша(11 жаста) деген аралары екі жас іні-қарында-стары бар.

Иван Кузьмич Примак - алып денелі, жасы 30 шамасында, Отанның жа-лынды, қажымас солдаты.

Вовко - Серікке үміт артқан командирі. Янцелович - он қанатты басқаратын командир.

Константин Иванович Спижовский - командир, жасы 24-25-те, қара торы, бұйра шаш, денелі, сымбатты жігіт. Ақылды, ұстамды, сабырлы. Партизан соғысын әбден меңгерген адам. Туған ауылы Григорьевка селосы. Петрея-слав, Канев аудандарындағы астыртын ұйымдардығ ірі партизан отрядының бір батальонын басқарады.

«Маңызды деректер:

Шегарадан фашист армиясы өтіп кетіпті. Біздің полкте соғыс дабы лы соғылғалы бес минут болған екен» деген суық хабар келеді.

Жамал мен Серік эшелонға отырып елге қарай қашпақшы болады, дандарын-да көрші әйел Анна Ивановна да баласы Бориспен отырады. Эшелон өртеніп, бәрі қашқан кезде Жамалға оқ тиіп қаза болады. Серікті қасына алып кеткен - Анна Ивановна.

Өзен бойында неміс сақшысы «ком, комая» деп ұстап қалады, Анна Иванов-нада Серіктің вельветкасының жағасының ішіне тігіп қойған партиялық би-леті бар болады. Сол кезде жол нұсқап көмектескен - чех.

Немістердің алдына нан мен тұз алып шығып, «Совет үкіметі құрыды» деп жүрген сатқындар: Антон Архипович пен Тамара Чуляктар.

Неміс комендантына Аннаны ұстап берген - Тамара.

Николай Михайловичке Иван Кузьмичтің үйлеріне келгендігін хабарлаған: Иван Гаман.

Иван Кузьмич Киев, Полтава облыстарында партизандар қозғалысын ұй-ымдастыруға әдейі қалдырылған. Ол Мироновск, Переяслав, Канев ауданда-рында болып, Ржищев ауданына екінші рет келген беті. Бұл сапарында осы аудандардағы астыртын ұйымдардың жұмысымен танысып, ақыл бермек.

Гамандар ата-анадан төртеу. Әке-шешесі соғыс алдында қайтыс болып 4 ба-ла жетім қалған.

Михаил Гаман Македон селосынан шығып, үйіне келе жатады. Ольга Кар-повна Семещенко апайдың үйіне келіп, сонда қонып ұалған екен. Қолында бір табақ бидай бар. Виктор Ольга апайдың Женя деген қызымен ойнап қал-ды.

Мишаны немістер ұстап ап, Пи селосына қамап қояды. Игнат Исакович көмектеседі. БІрақ қашып бара жатқанда, бейкүнә баланы атып өлтіреді.

Серікті «Сережа» деп атайды.

Серік ауылда Мерген атасының қолында өскен, ат құлағында ойнайтын, бәй-ге жарыстарға қатысып жүрген екен.

Жендеттер Днепр бойымен келе жатқанын хабарлаған жас барлаушы: Серік. Вовко Серікке маңызды хатты Иван Кузьмичке жеткіз деген тапсырма бе-

реді. Днепрге ойысқан жауды жан-жақтан шабуылдап, Янцелов партизанда-ры соңында жойып жібереді. Серік пен Бориске жасаған ерліктері үшін авто-мат тапсырады. Осы соғыста Серік оң қолынан жараланып, қара төбел ат оққа ұщты.

Серік пен Борис Днепр бойында шомылып жүрген екі неміс солдатын да өл-тіреді. Серік бір жолы барлаушылармен бірг келе жатып, «Белое озера» деген орман шаруашылығында құс бағып жүрген балаларды кездестіреді. Олар Переяслав балалар үйінен екен. Оларды құтқарайық деген өтінішін Иван Кузьмичке айады. Келесі күні Григорий Спижевой?дың тобы жорықтан келді де, түс ауа «Белое озераға» шығып кетеді, топ алдында қарт парти?зан Семен Григорьевич Власенко мен Серік.

«Ұлттық құндылық: Ұлы Отан кезіндегі тарихи шындықты көзімізге еле-стетіп, патриоттық рухты оятады.

«Түсінік: Бұл повесте ең қиын замандардың бірі Ұлы Отан соғысы кезіндегі Украина жерінде он жасар қазақ баласының партизандар қатарында болған қилы өмір соқпағы суреттеледі.

«Өз ойым: Бұл ерлікке, адамгершілікке толы шығарма. Сұрапыл соғыс ке-зеңдерінде орын алған оқиғаларрды жан аярлықтай сипаттай отырып, оқыр-ман бір сәтке соғыс зардабын шеккен халықтың жағдайын көз алдына еле-

стетеді.

«Ұқсас шығарма: Қасым Қайсенов «Жас партизандар»