Пән: Биология
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары
Сабақтың тақырыбы: Мәдени өсімдіктер мен үй жануарларының шығу тегінің орталықтары (жаңа тақырыпты меңгерту)
Осы сабақ арқылы жүзеге асырылатын оқу мақсаттары: 8.2.4.3 мәдени өсімдіктер мен үй жануарларының шығу тегінің орталықтарын оқып білу
Сабақтың мақсаттары: Мәдени өсімдіктері мен үй жануарларының шығу орталықтарын зерттеу.....

Неден бастарымды да білмеймін... Өміріме құйындай кіріп, барлық дүниемнің астан-кестенін шығарып, кетіп барасын. Сені күткен уақыт ғасырлармен тең еді.Армандап сонша жыл аңсағаным сен болып шықтың.Сені қанша жыл білсемде, 1 жылдың ішінде өте жақсы танып білдім.Сенің ғана жанарыңнан өзім іздеген жылулықты таптым.Сен маған шексіз бақыт сыйладың.Сенің жаныңда жүріп қаңдай жан екеніңді біле алғ аныма қуанамын, сен нағыз бақытқа ие адамсың.Сенің көргенімде әлемнің бәрі жарыққа толы болып көрінетін.Менің өмірімді қалай өзгерткеніңді білсең ғой.Жасқа толы жанарымды шаттыққа толтырдың, сенің жаныңда өзімді әлемдегі ең бақытты жандай сезіндім.Сенің бар екеніңнін өзі шексіз бақыт.

Есіңдеме мені ешқашан тастамаймын деп айтқаның, олда ұмытқа айналып барама?Менде айттым сол кезде сені тастамаймын деп, мен бұл сөзімде тұралмайтын шығармын,егер сен болмасаң өмірдің мәнісі қалмайды,менде ол кезде жоқ болуым керек емес пе, оңдай жағд айда мен сөзімде тұралмаймын, сені тастап алыс сапарға кетермін,кешір.Мен саған барымды бердім, барымды.Мен сені шексіз сыиладым, пірімдей тұттым, саған бір шан жуытпадым, саған сендім. Жалғыз жарық жұлдызым едің, осы күнде сөнгенің рас па сонда?Сенің балаларыңа ана, анаңа қамқоршы,қарындасыңа ақылшы, өзіңе тірек болғым келіп еді,сенің таңдауын басқа жол екен,жоқ мен сені айыптамаймын. Сен әлемдегі жаны таза жансың, мүмкін біреудің азғыруына тап болған шығарсын.Сен бақытты боласын,сен соған ғана лайықсын.Қолымнан келсе саған үнемі бақ ыт қана сыйлар едім......

Сен үшін - ді жан досымның кеңесімен оқи бастадым) Басында хикаялары онша ұнамады бірақ оқи берген соң ұнай бастады да сосын өзімнің хикаямды қосқым келді. Қазір басымнан қиын кездер өтуде.. Дәл осы күндері шынын айтсам менің сүйген жанымның орны ерекше білініп жатыр.. Оның қолдауынсыз қиналып жүрмін.. Арамызда қанша реніштер мен ұрыстар болса да оны ешқашанда бір сәтке де жадымнан шығармадым.. Ол туралы нақтырақ айта кетер болсам:
Бәрі 2012 жылдың жаз айында басталды... Оны ағамның тойында көрдім сол кезде ол менің есімде қалды.. Немен екенін де білмеймін бірақ оны көп ойладым.. Кейін екеуміз сөйлесіп жүрдік, кездестік. Алғашқы махаббатымнан кейінгі шын жүрегіммен сүйген адамым осы жан еді. Мен жаныма(екеуміз бір бірімізге әрқашан да "жан" деп сөйлейтінбіз)шексіз сендім. Алғаш кездескен күннен бастап менің жүрегім тек оған тәуелді екенін сездім)) Әлі күнге дейін солай.. Көп сөйлесіп, бір бірімізді жақсы тани бастадық. Сосын екеуміз жүре бастадық. барлығы да керемет болған. Туылған күніме ең қымбат сыйлық жасады)) мен оны қайтарып бердім.. қайтарғым келмесе де мәжбүр болдым.. Мұны ешқашан ұмытпаймын.. Әр туылған күнім жанымды еске алумен мұңды боп өтетіні анық.. Біз түк ұрыспайтынбыз. Біз тура 5 ай жүріппіз. Осы қысқа мерзімде ол менің өмірімнің мәні болды.Ол мені ешқашан алдамайды, мені ешқашан жалғыз қалдырып ренжітеді деген ойлар келмейтін тұғын.Бірақ ол мені ренжітті... Оның кез келген қателігін кешірер едім.. Тек бұны емес.. Жаңа жыл кешіндегі сөздері әлі күнге дейін журегімнің төрінде..Үндемей тұрс а да жүрегімнің төрінде қалатын сөзерді есіттім.. Бірақ сүйген адам соқыр дегенге енді сеніп отырмын.. Одан қандай ағаттық кетсе де жүрегім әрқашан оны ақтап ала берді.. Оны көп ойлаймын. Түсіме әр түні кіреді.
Санасам сөйлеспегенімізге 3 ай болыпты.. Оның даусын сағындым. Оған деген сағынышым бүкіл әлемді алардай. Ең өкініштісі оның орындай алмайтын уәделері. Оның уәделерін мен өзіме арман еткенмін, ол менің армандарымды өзімен қоса алып кетті. Есімде жоқ соңғы рет қашан күлгенім. Онсыз өткен күндерім тек қана мұңға, азапқа толы. Онсыз өмірімді жалғастыруға барынша тырысып жатырмын. Я ол мені ұмытсын бірақ ол менің жадымда болады.. Өйткені қателіктердің кейбіреуі менен де кетті.. Кеше түнде оған өзім хабарластым бірақ ол көтермеді... Сол кезде гі сезімді сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес......

Мен сүйіктіммен апайымнын туған күнінде таныстым. Аты - Қуат. Бір көргеннен бір-бірімізді ұнаттық. Ол кезде мен бұрынғы жігітіммен айырылысқанмын. Бірақ, ол хабарласып, кешірім сұрап жүрді. Ал, оның жүріп жүрген қызы болды. Сол кеште бір-бірімізді ұнатқанымызды білдірте бастадық. Мен оны жиі ойлайтынмын. Бұрынғы жігітімді мүлдем ұмыттым. 2-3 күннен кейін Қуат звондап, СМС жаза бастады. Үй телефонына да хабарласып жүрді. 1 аптадан кейін жүрейік деп сөз айтты. Мен ойланбастан, бірден келістім. Басында барлығы жақсы болатын. Екеуміз мүлдем бі р-бірімізді ренжітпейтінбіз, бірімізді-біріміз бірден түсінетінбіз.Достарымыздың бәрі бізге қызыға қарайтын. Ол екеуміз жүре бестағанда ол бұрынғы қызымен де сөйлесіп, жүріп жүрді. Екеуі 3 жарым жылдай жүрген. Бір-бірін ұмыта алмай, қыз да Қуатқа қайта-қайта звондап жүрді. Ол өзі Астанада оқиды.Жазда Семейге келді. (Біз Семейде тұрамыз). Мені бірнеше рет Қуаттан бас тарт, әйтпесе жаман болады деп қорқытты. Бірақ, мен оны тыңдамадым.

Маған ол не істесе де бәрібір болатын. Себебі, мен Қуатты шын сүйдім. Ол да маған бірнеше рет ата-анаңмен танысқым келеді деп айтып жүрді. Мен барлығына шыдайтынмын. Қуат не айтса да істейтінмін. Ол көп қиналды. Бұрынғы қызы бірнеше рет оның көзіне шөп чсалды. Соның барлығын Қуат маған айтатын. Мен не болса да дос ретінде Қуаттың қасынан табылатынмын. Ақырғы кезде менің сезімдерім өзгерді. Мен оны бұрынғыдай жақсы көрмеймін. Ал, ол болса мені одан да бетер жақсы көреді. Бұрынғы қызымен қазір сөйлеспейді. Екеуі қас жау сияқты. Екеуміз ақырғы кезде бір-бірімізді түсінбейміз. Көп ұрсысамыз. .....

Мен өмірімнің 7 жылын тек бір адамға ғана арнадым.Суйіспеншілігіміз студенттік өмірден басталды, басында адамгершілігі үшін ұнататынмын.Достық пейілі мен адамдық қасиетіне ғашық болдым десем болар.Уақыт өте келе сезімін білдіргесін достығымыз үлкен махаббатқа ұласты. Қасымдағы жаннын өзімді қаншалықты сүйетініне көзім жетті. Қолынан келгенше қолдап, мені биік шыңдардан көруге бар көмегін аямады. Бақытты сәттердің,пәк сезімнің айнасына сызат түсті. Алғашқыда артық мінезін көрмеп едім кейіннен қызғаныш деген қызыл иттің арбауына түстіме, бәлкім ойына не бір жаман нәрселер келдіме қатты қызғанатынды шығарды. Алғашқыда мән бермедім, тіпті ұнайтында мені солай қызғанғаны.

Кейіннен бұл дерттің тереңге кетіп бара жатқанын түсіндім. Тағы бір оқу оқыдым. Ондағы топтастарымнан қызғанып, кей кездері құрбыларыммен бір отырыс былай тұрсын кездесуден қалдым. Қыдыру жайына қалды аяғыма мүлдем тұсау түсті. Аяғымды аттап бастым бітті біз үшін сол күн не қатты айқай шумен бітеді, не менім жүрегімді жаралайтын ауыр сөздермен болмаса істермен бітетін......

Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелген. Ол қырық күн шөлге шыдамды, жүк артса – көлік, жесе – ет, ал жүні киімге жараған. Қазақтар түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген, ол жеңіл әрі жұмсақ сырт киім болған. Түйенің күштілігі, жүйріктігі, шыдамдылығы сияқты түрлі қасиеттері бар, соған орай оны түрліше атайды (желмая, нар, аруана, жампоз, үлек, нарқоспақ т.б.). Асанқайғының шапқанда құстай ұшатын желмаясы естеріңізде...

Заман ағымы алға жылжыған сайын бәсекелестік пен сапа арта түседі. Таңдау көп болғандықтан бірі қымбат дүниелерге үйір болса,бірі арзанға үйір. Арзанның сорпасы татымас. Десек те халық арасында тараған бұл сөз кітапқа ешқандай қатысты емес. Әлемдегі адамдар сияқты кітап та тым көп. Жаның нені қаласа соны оқы. Арзан не қымбат,әдебиет немесе бизнес,бестселлер болады ма маңызды емес. Кітап оқудағы басты мақсат-рухани баю. Қай жағынан ақсап тұрсың?Сол жөнінде кітап оқы. Кітап оқуым керек екен деп тақырыбы ұнағанның барлығын көз майыңды құртып оқи берме. Нағыз саған арналған кітапты табу қиын,оны қанша жасыңда табарың да белгісіз.

Мен оқығаным үшін мүлде өкінбеген кітап-(Көшпенділер)Жас патриот болуға талпынған 13 жасар қыз Ілияс Есенберлиннің 800 беттік романын оқуға кірісті. Әр бетін терең ұғына оқыған соң ,мен тарихтың қаншалықты құнды екендігін ұқтым. Әр ханның қажырлы қайраты,халықтың еңбекқорлығы мені тәнті етті. Қаншама қысымды оқи отыра жәй ғана отыра алмадым. Тарих пәнін бар ынта шынтаммен оқи бастадым. Көркем шығарма оқысам да тарихи кітапты таңдадым. Барша жылдарды,соғыс,жорық,бекіністі жатқа білмесем де тарихшы деп атап кетті. Өйткені мен расымен де тарихты түсінуші едім. Бір оқпен екі қоян атқандай болдым. Тіл байлық,ой өрісімді ересекше жетілдірдім және тарихтан хабардар болдым. Фантастикалық бағыттағы кітаптарды оқи бермей,тарихқа басым күш салу арқылы өзімнің патриоттық сезімдерімді оята алдым. Тарихтан жетістікке жетсем Ілияс атамды еске аламын. Алғысымды білдіремін. 16 бірдей тарихи кітап жазу мен деген жазушының қолынан келе бермейтін іс. Бұрмаланған қазақ тарихын зерттеп,көзі тірісінде оқырман ризалығына бөлене қоймаса да,қазір қазақ халқы атаммен мақтанады......

Кіріспе:
Ұстаз-ұлы есім. Атауының өзі ерекше. Әр үйдің баласын өз баласындай көретін асыл тұлға жайлы қазақ батыры Бауыржан Момышұлының өзі бас иіп:

«Ұстаздық – ұлы құрмет. Себебі, ұрпақтарды ұстаз тәрбиелейді. Болашақтың басшысын да, данасын да, ғалымын да, еңбекқор егіншісін де, кеншісін де ұстаз өсіреді... Өмірге ұрпақ берген аналарды қандай ардақтасақ, сол ұрпақты тәрбиелейтін ұстаздарды да ардақтауға міндеттіміз» деген-ді.
Шыныменде, бізге ата-анадан кейінгі тәрбие беруші ұстаз.Ұстаздардың қадірлі екені «Ұстазыңды атаңнан да әзіз тұт» деген ата-бабаларымыздың мақалының өзінен айқын көруге болады.

Менің де мектеп табалдырығын аттаған сәттен сүйікті ұстазым пайда болған-ды. Оның әр балаға тараған жылы сезімі мені де баурап алған ғой.
Менің бойымдағы ерекше дарынды байқап, мені шыңдаған алғашқы бастауыш мұғалімім Ергенқызы Гүлбану.Ол кісінің арқасында қазір мен дарындылар ортасы "Дарын" мектеп-лицейінің оқушысы атандым.

Негізгі бөлім:

Әр бала Күзгі серпінмен Қыркүйектің алғашқы жұлдызынан бастап мектеп әлеміне аттанады. Осы уақыттан бастап олардың алғашқы және сүйікті ұстаздары пайда болады. Ұстаздар балалардың жүрегін жылы лебіздерімен бірден нұр секілді жаулап алып, бір баланың сүйікті ұстаздарына айналады... Әлі оң солын тани алмайтын жас сәбилер сондағы ұстаз дегеннің кім екенін біліп, менің жақсы көретін ұстазым осы деп көрсеткенде, ұстаздардың жылы күлкісінің өзі жас сәбидің жүрегіне жылу болғанын қарашы деп ойлайсың. .....

Бауыржан Момышұлы бір сөзінде: "Біріншіден, бесік жырын айтатын келіндердің азайып бара жатқанынан қорқамын, екіншіден немересіне ертегі айтып бере алмайтын әжелердің көбейіп бара жатқанынан қорқамын, үшіншіден дәстүрді сыйламайтын балалардың өсіп келе жатқанынан қорқамын. Өйткені бесік жырын естіп, ертегі тыңдап, дәстүрді бойына сіңіріп өспеген баланың көкірек көзі көр болама деп қорқамын..." деген екен. Рас, қазақ ұрпағына ұлағатты тәрбие бере алған, ұлтжанды ұл, қылықты қыз тәрбиелеген. Ал қазір біз сол ғасырлар бойғы ұлы құндылықтарымыздан ажырап барамыз. Бұл - бүгінгі қоғам дерті. Бесік жырын шетелдің у-шу, даңғаза әуеніне алмастырса, ертегінің орнын телеарна мен компьютердегі атыс-шабыс ойындар, фильмдер, мен түрлі мультфильмдер алмастырды. Өкініштісі сол, сәбиін "әлдилеп" ән айтып еміренетін әжелер азайды, бесік жырын білмейтін аналар көбейді, ұлдарын атқа мінгізіп өсіретін аталарымыз жоқтың қасы. Атам қазақтың ұрпақ тәрбиесін жоғары қойғандығы соншалық, туған-туыс, бір рулы ел болып, бүкіл ауыл болып атсалысқан. Әсіресе, бұл жерде үйдегі көпті көрген қарт ата мен әженің тәрбиесі үлкен рөл атқарады. Ал бүгін сол ата-әжелеріміз бала тәрбиесіне қаншалықты деңгейде мән беруде?

Адамның асыл қасиеттері мен адами болмысы өз отбасында қалыптасады. Отбасында алған үлгі-өнеге, тәлім-тәрбие арқылы ғана Отанға деген сүйіспеншілік сезімі орнығады. Ал отбасындағы басты құндылық ұлттық тәрбие деуге болады. Сол ұлттық тәрбиенің дәнін себуші жандардың бірі - әжелер екені даусыз. Әже алдын көріп, тәлімін алғандардан қазақтың сүт бетіндегі қаймағындай болып, тарихта есімі қалған ұлылар қатары көп-ақ. Зередей зерделі ұлағатты әжеден аңыз-әңгімелер естіп, жыр-дастандар тыңдап өскен бала Абай дана Абайға, қазақты танытқан ұлы ақынға, зор тұлғаға айналды......

Бердібек Соқпақбаев-белгілі балалар əдебиетінің көрнекті жазушысы.Оның шығармалары бүкіл елге əйгілі,көп тілдерге аударылған.Ол біздің жақсы көретін "Балдырған" журналында қызмет атқарған.Оның балалар өміріне арналған қызықты шығармаларын оқи отырып, əр кезде өзімнің таңданысымды жасыра алмаймын. Жазушының балалық шағы өте қиын жағдайда өткен. Ата-анасынан ерте айырылып, кісілердің қолында жүрген. Сондықтан болар,ол шығармаларында өзі сезіне алмаған балалықтың бал дəмін өте шебер бейнелейді.

Ол Отан соғысы жылдарында Ф30 мектебінде оқыған, Кеңес армиясы қатарында еңбек еткен,содан кейін ауылда мұғалім болған, Қазақ педагогика институтының филология факультетін бітірген.Жазушының "Балалық шаққа саяхат" деген повесі - өмірбаяндық туынды.Ол балалық шақта басынан кешкендерін Бектас бейнесі арқылы елестетеді.

Шығарманың кейіпкерлері жетімдік пен жоқшылық қасіретін көп көрсе де, онысына мойымайтын, қажырлы да өжет. .....