Бұрынғы заманда бір адам бар еді. Мал дегенде жалғыз байталы бар еді. Күн көретін қорегі үшін күнде қақпан құрушы еді, бір суыр алушы еді, соны қорек қылып жатушы еді. Бір күні қақпанын қарайын деп келсе, бір түлкі түсіп қалыпты. Бұрын мұндай жақсы аңды көрмеген байғұс түлкіні көріп бассалады, сонда түлкі сөйлейді: «Ей, бишара, мені қоя бер, сені мен мұратыңа жеткізейін»,—деді. Түлкінің тілін алып қоя берді. Түлкі босанып кетті.
Бұлардың уақытында Қайсар деген патша бар еді. Түлкі соған келіп айтады: «Сенің қызыңды балама айттырам деп, хан Елібай сізге жіберіп еді, сізден жауап алып кел деген еді»,—деді. Хан «беремін» деді. Бір жетіде келіп құда түспек болды. Ханның қолынан уағда қағазын алды да, түлкі кете берді. Бір жеті өткен соң жарлыны ертіп келе жатты. Бұрын жарлы атқа мініп үйренген жоқ екен, түлкі оны байталға мінгізіп үйретеді. Хан мен ауылдың арасында бір өзен бар еді. Түлкі өзеннің өткелінен өтті де, жарлының үстіндегі бар киімін суға тастап, өзін таза шомылдырды да, ханға кетті. Ханға келіп айтты: «Күйеуіңіздің айдап келе жатқан малы суға кетті, үстіндегі киіміне шейін, күйеуіңіз мықтылығынан бір байталдың құйрығынан ұстап сүйреп шықты.....
Қай заманның болмасын, өз қиындығы, өз тартымдылығы бар. Қазақ халқының басынан не өтпеді десеңізші!.. Оған дәлел, тарих айнасы – көркем әдебиет. Небір аласапыран кезеңдерді, аштық, соғыс, небір жылан үстіне бозторғай жұмыртқалаған мамыражай өмірді көз алдымызға әкелетін әдебиет емес пе? Сондай шығармалардың бірі – Жүсіпбек Аймауытовтың «Ақбілек» романы.
«Ақбілек» - Қазан төңкерісінен кейінгі азамат соғысы зардабының әсерінен қазақ ауылының өмір-тіршіліктері мен таптық тартыс кесірінен қорлық көрген қазақ қызының ауыр тағдырға берілмей, «көзі ашық, көңілі ояу» тұлғаға дейін көтерілгендігін баяндайтын туынды.
Ақбілек – ата-анасының бауырында еркелеп өскен, ауыл ішінде «Мамырбайдың Ақбілегі» болған, бір мезетте анасынан айрылса, сол мезетте өзін өлдіге санайтын оқиғаға ұшыраған, сөйте тұра тағдырға қасқая қарсы тұрған қайсар қазақ қызы. Оған дәлел – орыстың мазағынан соң жалғыз қалып, жапан түзде қасқырмен алысып, ерлікпен жеңуі. «Ақбілек аллалап, қасқыр абалап, Ақбілек сабалап» отты көзді жыртқыштармен көп алысты. Былайғы уақытта қарусыз түз жануары алпамсадай еркекке де оңай алғызбайды, ал Ақбілек еш қарусыз-ақ, «қасқыр оттан қорқады» дегенді есіне түсіріп, шоқты алаулатып жауын қуды. Осы тұста Ақбілекті қайсар, жауына оңай берілмейтін адам ретінде танимын......
Биссимилла еді сөз басы, Әлемнен асып озбашы. Қайғылы болған сұм басым Іштегі шерді қозғашы. Әуеден ұшқан сұңқарым, Жылқыда жүйрік тұлпарым. Еркінім сенен айрылып, Түгемей кетер мұң-зарым. Тізем бір отыр бүгіліп, Қабырға-қолым сөгіліп. Арманда кетіп жас есіл, Көзімнің жасы төгіліп. Қолымда тұрған асылым, Артықша туған нәсілің. Жалындап туған қас жүрек, Су сепкендей жасуын.....
Басыма түсті уайым. Жылады деп сөкпе, жұрт, Жылаумен шерден шығайын! Анам бір еді айдыным, Жамылды желек қайғының. Дүниеден өткен соң, Ендігі күнім қай күнім?! Анашым менің асылым, Асқар тауым, асуым. Артыңда қалып егіліп, Көңілім жер боп жасыдым. Анам бір еді берекем, Ұялы терек көлеңкем. Алыстан аңсап мен келсем, Кім қарағым дер екен?! Аяулы менің анам-ау,....
«Ау» деп басталатын әліппенің әуел сөзінен, Кім құтылар Алланың қойып қойған тезінен. Кешеде жүрген жан әкем, Ғайып бір болды-ау көзімнен. Сөзімнің басы биссимилла, Шерліден досым сөз тыңда. Иманды болғыр, жан әкем, Ақылың айтқан мың ділдә. Құдай салды, біз көндік, Қызыл тілім, қимылда. Жолыңа құрбан болар ем, Келмейсің ғой мың жылда. Пайғамбар аты Ыдырыс, Мүдірмей сөйле отыз тіс. Айрылып асқар белімнен, Басыма түсті қиын іс.....
