Орта Азия мен Қазақстан халқының ежелгі мәдени мұраларын зерттеу ісі ХІХ ғ. ІІ жартысынан басталған болатын. Прогрессивтік бағыттағы орыс ғалымдары орта Азия мен Қазақстан халқының тарихын зерттеуге, оған ғылыми негізде бағалауға ерекше көңіл бөлді. М.: А.А.Бартольд, А.А.Радлов, Б.В.Григорьев, К.А.Иностранцев және басқа орыстың шығысты зерттеуші ғалымдары Орта Азияның ежелгі тарихы туралы жазылған ескі араб, парсы, қытай, армян тілдеріндегі әдебиеттерді тауып зерттеді.
1890 жылы және 1896 жылы В.А.Жуковский ескі Мерв қаласының орнын қазып зерттеді. В.Л.Вяткин 1903 жылы Ұлықбектің Самарқандтағы обсерваториясының орнын тапты. Ұлы Октябрь революциясына дейін орта Азиядағы археологиялық жұмыстардың нәтижесі мардымды болмады. Өйткені патша өкіметі жылдарында ғана археологтардың ескі Хорезм, көне Үргеніш, Соғд, Мерв маңайынан тапқан тарихи ескерткіштері Орта Азияның ұмытылған тарихын қайта қалпына келтіруге мүмкіндік туды. Ғалымдар Г.Г.Григорьев, Массон, С.Толстов, А.Якубовский, И.Юшкеевич, Я.Гулямов бастаған археологиялық эксперименттер көптеген жаңа материалдар тапты. А.Ю. Якубовскийдің айтуына қарағанда Соғдының жоғары мәдениеті, бай бейнелеу өнері араб шабуылы салдарынан жойылып кетті немесе одан әрі дамымай тоқтап қалды. Ю.Рушка ІХ-Х ғғ. өз еңбектерін араб тілінде жазған математиктер мен астрономдарды зерттей келіп, олардың түгелдей дерлік Хорасан, Трансоксания, Бактрия және Ферғана жерінің тұрғындары екенін атап көрсетеді. Сол сияқты акдемик В.В.Бартольд: «Бағдад қаласында мұсылман елдерінің көптеген әдебиеттері мен ғалымдары болған. Бірақ олардың басым көпшілігі Таяу Шығыс және Орта Азиядан еді» деп жазды.
Ж.Баласағұнның шығармашылығын зерттеуде орыстың шығыстанушы ғалымдары В.В.Бартольд пен Малов, белгілі кеңес тарихшысы мен әдебиеттанушы ғалым Е.Э.Бертельс пен А.Н.Самойлович, А.Н.Кононов,Радлов және басқалары ойдағыдай нәтижеге жетті. Поэманы ғылыми негізінде В.В.Радлов 1891-1910 жж. Түп-нұсқаны аудармамен салыстыра отырып, зерттеп шықты. 1884 ж. Радлов Венадан шығарманың көшірмесін сұрайды. 1890 ж. Каирлық жазудың нақты мазмұны беріледі. 1897 ж. ғалым өзінің транскрипциясын жазып және «Құдатғу білікті» аударуды бастайды. Бірақ дәл сол жылы каирлық кітапханадан табылған жаңа шығармаға байланысты зерттеу тоқтатылады. 1897 ж . немістің араб зерттеушісі Эдуард Зохау Радловқа каир кітапханасының директоры тапқан шағырманың бір бөлігінің көшірмесін жібереді. Бұл профессор Бернгард Мориц болады. Кітапхананың тәртібі бойынша Санк-Петербургке шығарманы жіберуге болмады, сондықтан шығарманың көшірмесін түсіруді Бернгард Мориц ұсынды. 1910 ж. толық зерттеліп болды.....