Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты ақшаның пайда болуына, құрылымына, маңыздылығына теориялық аспектілер беріп, ақшаны жан-жағынан - бұрынғы, қазіргі және болашақтағы позицияларынан қарастыру.
Менің ойымша, ақшаның экономикалық мәнін бағалау өте қиын. Оның маңыздылығы мен функциясын түсінбей, нарықтық экономиканың механизмін және де оған ақшаның әсерін танып білу мүмкін емес. Егер де сіздер «экономиканың» не екенін және онда болып жатқан процестердің қоғам өміріне әсерін білгіңіз келсе, ең алдымен ақшаның мазмұнын және функциясын танып біліңіз. Бұл сұрақтардың білуі, біздің қоғамда кездесетін экономикалық проблемаларға басқаша көзқараспен қарауға мүмкіндік береді.
Ал енді, ақша дегеніміз не деген сұраққа келетін болсақ, ақша - ол тауарлардың тауары, оның өз бойында жасырын түрде барлық басқа тауарлар болады, егер керек болса, қызығарлық және тілеген заттың қандайына болса да айнала алатын сиқырлы құрал. Құнның ақшалай нысанының бекуімен байланысты баға пайда болады. Баға құнның ақшалай көрінісі. Оның құннан жоғары да, төмен де, тең де болуы мүмкін. Бұл өз алдына талдауды талап етеді. Табиғат өздігінен ақшаны да, банкирді де туғызған емес. Экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты алтынға осындай қасиетті қоғам берген. Адамдардың алтынды ақша ретінде пайдалануы оның осы қасиетімен түсіндіріледі. Сонымен, ақша ерекше тауар, ол тауарлар дүнимесінен жеке дара бөлініп шығып жалпы эквиваент рөлін атқарады.
Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар:
1. ол нақты бір заттың, қоғамдық тұтыну құнының болатындығын;
2. онда абстракты еңбек бейнелейтін құнның да болатындығын;
3. тауар өндірушінің жеке еңбегі қоғамдық еңбектің бір бөлшегі болып табылатындығын көрсетеді.
Тауар мен ақша арасындағы бірлік те, қарама-қарсылық қайшылық та тұтыну құны арқылы көрінеді. Мысалы, өндіруші қоғамға бір қажетсіз тауарды шығарса, ол сатылмайды; оны ақшаға айналдыра алмайды. Өйткені ол тұтыну құны тұрғысынан қоғамдық қажетті де, оның мүшелерінің қажетін де қанағаттандыра алмағаны. Егер тауар жеке қажеттілікті қанағаттандырса, ол тез арада өтіп кетеді, ақшаға айналады. Міне тауар мен ақша арасындағы әрі бірлік, әрі қарама-қарсылық осылай түсіндіріледі. Қазіргі рынок қатынасында бұл заңдылықты қатаң ескерген жөн. Ақша тауарлы шаруашылықта адамдардың қоғамдық қатынасын бейнелейді. Яғни ақша зат емес, адамдардың арасындағы өндірістік қатынас.
Ақшаның қызметі: құн өлшеуші; айналыс құралы; төлем құралы; қазына жинау; дүниежүзілік ақшалар болып табылады. Жалпы, ақшаның қызметі туралы толығырақ, сіздер, осы курстық жұмыстың келесі тарауында танысасыздар. Біз білетіндей, ақша болмаса, айырбас жасау да мүмкін емес. Бұл деген сөз, қоғам дамуының негізі - мамандандырудың (еңбек бөлінісінің) жүзеге аспайтындығы, болмайтындығы. Қазіргі экономиканың барлық құрылымы ақшаға тәуелді. Сауда-саттық ақшаны «туғызды», ал сауда болса – адамдардың ең байырғы қызметінің бірі болғандықтан, ақшаның пайда болу тамыры да сол кезеңге кетеді. Әрине, ақшаның құрылымы да ( түрі де) мыңдаған жылдар ішінде талай рет өзгерген.....

Ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар өндірісінің дамуындағы бірден-бір шарт және өнім болып табылады.Тауар - бұл сату немесе айырбастау үшін жасалынған еңбек өнімі. Адам еңбегінің өнімі (зат),оны өндірушілердің белгілі қоғамдық қатынастарын тудыра отырып,тауар формасын қабылдайды. Заттардың тауарға айналуы ақшаның пайда болуындағы объективті алғышарттарды құрайды. Бірақ кез келген зат тауар бола алмайды. Егер (нақты еңбекпен белгіленген) тұтыну құны өз сатып алушысын таппаса немесе қоғам тарапынан мойындалмаса, онда оны дайындауға кеткен уақыттың рәсуә болғаны; мұндай бұйым тауарлық формаға ие емес, өйткені оның қоғамға қажеті шамалы. Сондықтан да әрбір тауар кажетті тұтыну кұнын алу құралы бола отырып, өзінің өндірушісіне қатынасы бойынша айырбас құны ретінде көрінеді."Айырбас құн тауарлардың өзінен бөлініп шыққан және олармен бірге өз бетінше өмір сүретін тауар, ол ақша".
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде көрінеді. Оның құны жасырын түрде болады және тек қана ақшаға теңестіру жолымен табылады. Тауарлар және ақшалар бір және осы тауар формасының нақты қарама-қарсы жақтары бола отырып, айырбас процесінде бір-бірін табады және өзара бір-біріне ауысады.
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір тауарға кездейсоқ айырбасталынуы барысында, айырбас кұнның жай немесе кездейсоқ формалары қолданылады (1 балта = 5 құмыра, 1 қой = 1 қап бидай және т.б.).....

Ақша тауарлы өндірістің өнімі яғни ақша жаратылысы оның тауарлы шығу тегіне байланысты. Тауар сатуға немесе айырбастауға арналған еңбек өнімі, ал еңбек өнімінің тауарға айналуы ақшаның пайда болуына обьективтік алғы шарттарын туғызады. Қоғам дамуымен ақшаның маңызы арта түседі. Жоспарлы экономикада ақшаның мәні шектеулі болады. Ақша есеп жүргізу, бақылау құралы. Егер ақша айналысы болмаса, онда тауар айналысы да болмайтын еді.
Қоғам дамуымен байланысты әр түрлі формасында, сол уақыттың талабына сай ақша жүйесі дамыды. Олар металл ақша айналысы және несие-қағаз айналысы типі болып табылады. Олардың экономикалық қызметі жүзеге асыруда алатын орны өте зор.
Сондықтанда мен курстық жұмысымның тақырыбын «Ақша теориясының дамуы, элементтері және типтері» деп алдым. Өйткені ақша тарихи дамыған экономикалық категория .
Мен жұмысымды үш бөлімге, яғни бірінші бөлімде ақшаның пайда болуын мен оның мәні және қызметтері мен экономикадағы рөлі және ақша теориясы мен оның үш теориясын қарастырдым. Екінші бөлімде ақша айналысының сипаттамасы және ақша жүйесінің ұғымы, элементтері, типтеріне тоқталдым. Үшінші бөлімде Қазақстанның ақша жүйесі және экономикасы дамыған елдердің ақша жүйелерін қарастырдым. Осы бөлімде Қазақстанның осы заманғы және шет елдердің ақша жүйесінің толығырақ тоқталдым.
Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген елдегі ақша айналысының ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Қазақстан Республикасында ақша жүйесі 1995 жылы 30 наурыздағы «Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасы Президенттінің заң күші бар Жарлығына сәйкес ұйымдастырылған....

Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты ақшаның пайда болуына, құрылымына, маңыздылығына теориялық аспектілер беріп, ақшаны жан-жағынан - бұрынғы, қазіргі және болашақтағы позицияларынан қарастыру.
Менің ойымша, ақшаның экономикалық мәнін бағалау өте қиын. Оның маңыздылығы мен функциясын түсінбей, нарықтық экономиканың механизмін және де оған ақшаның әсерін танып білу мүмкін емес. Егер де сіздер «экономиканың» не екенін және онда болып жатқан процестердің қоғам өміріне әсерін білгіңіз келсе, ең алдымен ақшаның мазмұнын және функциясын танып біліңіз. Бұл сұрақтардың білуі, біздің қоғамда кездесетін экономикалық проблемаларға басқаша көзқараспен қарауға мүмкіндік береді.
Ал енді, ақша дегеніміз не деген сұраққа келетін болсақ, ақша - ол тауарлардың тауары, оның өз бойында жасырын түрде барлық басқа тауарлар болады, егер керек болса, қызығарлық және тілеген заттың қандайына болса да айнала алатын сиқырлы құрал. Құнның ақшалай нысанының бекуімен байланысты баға пайда болады. Баға құнның ақшалай көрінісі. Оның құннан жоғары да, төмен де, тең де болуы мүмкін. Бұл өз алдына талдауды талап етеді. Табиғат өздігінен ақшаны да, банкирді де туғызған емес. Экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты алтынға осындай қасиетті қоғам берген. Адамдардың алтынды ақша ретінде пайдалануы оның осы қасиетімен түсіндіріледі. Сонымен, ақша ерекше тауар, ол тауарлар дүнимесінен жеке дара бөлініп шығып жалпы эквиваент рөлін атқарады.
Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар:
1. ол нақты бір заттың, қоғамдық тұтыну құнының болатындығын;
2. онда абстракты еңбек бейнелейтін құнның да болатындығын;
3. тауар өндірушінің жеке еңбегі қоғамдық еңбектің бір бөлшегі болып табылатындығын көрсетеді.
Тауар мен ақша арасындағы бірлік те, қарама-қарсылық қайшылық та тұтыну құны арқылы көрінеді. Мысалы, өндіруші қоғамға бір қажетсіз тауарды шығарса, ол сатылмайды; оны ақшаға айналдыра алмайды. Өйткені ол тұтыну құны тұрғысынан қоғамдық қажетті де, оның мүшелерінің қажетін де қанағаттандыра алмағаны. Егер тауар жеке қажеттілікті қанағаттандырса, ол тез арада өтіп кетеді, ақшаға айналады. Міне тауар мен ақша арасындағы әрі бірлік, әрі қарама-қарсылық осылай түсіндіріледі. Қазіргі рынок қатынасында бұл заңдылықты қатаң ескерген жөн. Ақша тауарлы шаруашылықта адамдардың қоғамдық қатынасын бейнелейді. Яғни ақша зат емес, адамдардың арасындағы өндірістік ....

Несие жүйесі - несие қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде жеке және заңды түлғалардан уақытша бос ақшаларын есеп шоттарда шоқырландырып, оларды кәсіпорындарқа, үкіметке және халықтың әр түрлі топтарына қарызға береді. Несие жүйссінің ең басты принциптері: несиенін, кдйтарымдылықы, төлемділігі хсоне мерзімділігі болып табылады. Несие жүйесі мемлексттің ақша айналымын рсттеп, ақша қаражатының экономиканың бір саласынан скінші саласына ауысуын қамтамасыз ету арқылы өндірістің тиімділігін арттыруқа ықпал етеді.
Маманданған несие—қаржы институтары (немесе оларды парабанктік мекемелер деп те атайды) бслгілі бір ісггиенттерге қызмет көрсетеді немесе бір-екі қызмет түрін меңгереді. Ол мекемелер бір жакынан клиенттердің несие-есеп операцияларын жүргізіп Орталық талаптарын орындаса, скінші жағынан қаржы, сақтандыру инвестициялық және т.с. операциялар орындауымен сол салалардын бақылауымен қызмет жасайды. Олар ор түрлі маманданқан қаржы институттарының жиынтығы: ңесие-жинақтау мекемелері, инвестициялық қорлар немссе компаниялар, зейнетақы қорлары, сақтандыру компаниялары, мекемелердегі өзара көмек кассалары, ломбардтар жоне т.б. өркендеген мемлекеттерде бүл мнститутар, яғни банктік емес мекемелер комерцмялық банктермен қаржы нарыгында бәсекеге түсіи, халыққа фирмалар мсн компанняларка сан алуан қызмет корсстудс. Қазақстан экономикасының нарықгык кдтынастарқа өту шағында бүл мәселелер бойынша олемдік тәжірибеге қызыкушылык. болуда.
Қорыта айтқанда, маманданқан несие^қаржы институтары кез клген мсмлекеттің нссие жүйесінің қүрамдас болігі.. Бүл институттардың коммерциялық банктерден негізгі озгсшелсгі — халықтың жинақын тарту арқылы ресурс жмнақтау, ал коммерциялық банктер өз пассивтерін негізінсн завды түлкалардың уақытша бос қаражатын тарту арқылы қүрастьірды.
Қазіргі кездегі Қазақстандық л^әне шет елдік банк тәжірибесін зерттеу нотижесінде депозиттерді тарту барысында несиелік саясаттың үйымдастырушылық нысандарын ( депозиттік саясатты жүзсге асырудың әдістері мен тосілдерін) қолданқан дүрыс болатьгндықын байқадық. Ол депозиттік саясатты күжат түрінде болу керектігін дәлелдейді.
Нссие беру арқыльг біз еліміздегі шақын жонс орта бизнесті дамытуға комектсссміз.
Несие - үдайы ондірістің ажырамас бөлігі. Тауарлы өндіріс - несие қатынастарының пайда болатын табиғи негізі.....

Банктік жүйе – банктік операциялардың жалпы жиынын шоғырландырушы несие жүйесінің негізгі буыны.
«Ал банк – банк қызметін атқарушы, коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.»(№10 1-бап 1-тар)
«Банк мәртебесі жоқ бірде бір заңды тұлға өзін «банк» деп атай алмайды және банк қызметімен айналыса алмайды»( №10 1-бап 3-тар)
Экономика саласындағы ақша және банк ісі проблемалары ең бастылардың бірі болып табылады. Кез-келген мемлекеттің экономикасының мықтылығы банк жүйесінің беріктігінен білінеді. Әсіресе жас мемлекеттер үшін банк жүйесінің жақсылап қалыптасуының зор мағыназы бар.
Шет ел экономисттерінің пікірінше : «Банк – басқа іскерлік ұйымдар сияқты,өз кірісін максималды түрде ұлғайту үшін жұмыс істейді.»(№6)
Мемлекеттің банк жүйесінің дамуына қарап мемлекет экономикасының қарқыны мен әлеуметтік жағдайын бағалай аламыз. Егер банк жүйесі дұрыс әрі тиімді болса , оның халқының да хал – ахуалы жоғарғы деңгейде болады .
«Нарықтық даму жағдайындағы қоғам өмірінің әр алуан әлеуметтікө экономикалық мүдделерінің түйісетін жері банктер жұмыс істейтін банк жүйесінің ауқымы болғандықтан, сондай – ақ осы жүйе арқылы мемлекеттің қаржы, ақша- кредит, оның ішінде валюталық саясатын іске асыру мақсатында түрлі банкілік операциялар жүргізілетіндіктен банктер мен олрдың қызмет аялары банктік құқық құзыретімен қамтылатыны бүгінге көпшілікке мәлім.»(№8 3-б.)....

Салық салудың мақсатын екі категорияға бөлуге болады: реттеу және қайта бөлу. Соңғысы өз кезегінде жеке және ортақ секторлы (аралық сектор) қайта бөлу болып, әр түрлі әлеуметтік топтар арасында және бірдей әлеуметтік статустағы адамдар арасында (горизонтальды) бөлінеді. Джозеф Пекман 1 атап өткендей, «бұл көзқарас бойынша, американдық фискалдық жүйе сын объектісі және қанағаттану көзі болып отыр». Федералдық салықтар шкаласы прогрессивті; басты ауыртпалық байларға түседі.Оған қоса, оның экономикалық белсенділікті оятатын дефектісі кең мойындалған. Сонымен қатар жергілікті және штат салықтарының тегіс немесе регрессивті шкаласы бар; оның әсерінен рецессия кезінде қаржылық кризистер өздерін дәл бөлек штаттар дәрежесінде көрсетеді.
Дамыған шет елдер салық жүйесін заманауи құрылымын екінші дүниежүзілік соғыстан кейін және өткен ғасырдың 80-і жылдарында салық реформаларының нәтижесінде жасай алды.
Мемлекеттік реттеудің басты құралы салық саясаты мен жеке өндіріске қаржылық ықпал ету болып табылады. Осы ықпалды жүзеге асыра отырып, мемлекет, заңдылыққа сай, мынадай басты мақсаттарды көздейді: бірқалыпты тұрақты экономикалық өсуді; басты тауарлар мен қызметтерге бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз ету; халықты толық жұмыспен қамту; халықтың белгілі минималды табыс мөлшерімен қамту; халықты әлеуметтік қорғау жүйесін құру, бірінші кезекте, зейнеткерлерді, көпбалалыларды, мүгедектерді; ішкі экономикалық қатынастардың тепе-теңдігі. Осы барлық мақсаттарға бір мезгілде жету мүмкін емес. Егер, бағалар өсе бастаса, онда оларды шектеу мен реттеу шараларын жүргізу керек. Бірақ бағаларға шек қою жұмыссыздықтың көбеюіне әкеп соғады. Ал, халықты толық жұмыспен қамту да бағалардың өсуіне алып келеді, себебі жалақыны көп адам санына төлеу керек болады және еңбек нарығында бәсекелестік төмендейді. Тепе-теңдік жағдайына келу – бұл мемлекеттің экономикалық саясатындағы басты жағдай. Дамыған елдер үшін мемлекеттің әртүрлі экономикалық өмір сферасына мемлекттің араласуын кеңейту және күшейту тән. Айырмашылық тек осы араласу дәрежесіне байланысты болады. АҚШ-та ол төмен, Швецияда жоғары, ал Германия мен Жапонияда оның дәрежесі орташа деңгейде.....

Соңғы елу жыл шеңберiнде барлық дүниежүзiлiк қоғам Еуропада бiртұтас, жалпы экономикалық, саяси және әлеуметтiк кеңiстiк құруды мақсат ете отырып, өзiнiң ерiктi жаулап алу деңгейiмен Батыс Еуропаның тәуелсiз мемлекеттерiнiң бiрiгуiне куә болып отыр. Тарихтан көретiнiмiздей, түрлi мемлекеттердiң бiрлестiктерi, қауымдастықтары мен одақтары көп жағынан халықаралық экономикалық және саяси қатынастардың анықтаушы факторына айналды. Әсiресе, Еуропалық Одақ шеңберiндегi интеграция үрдiсi өзiне ерекше қызығушылық тудыруда. Оның көмегiмен батысеуропалық мемлекеттер өткен жүзжылдықтағы екi алапат соғыстың салдарларын жеңе отырып, тез қарқынмен өзгерiп отырған дүниеде өзiнiң мәнiн сақтап, халықаралық және мемлекетаралық қатынастарда жаңа жүйенiң қалыптасуына үлкен әсер ете алуда. Бұның жалғасы немесе салдары ретiнде зерттеушiлер Еуропалық Одақта болып жатқан интеграциялық үрдiстерге мiндеттi түрде тек аймақтық деңгейде баға берiп ғана қоймай, дүниежүзiнде болып жатқан жағдайлармен қоса, оған сабақтастыра ескерулерi қажет.....

Донорлық - әрбір адамның азаматтық борышы ғана емес, сол адамның денсаулығының кепілі де. Мәселен, Еуропа елдерінде көптеген қоғам қайраткерлері, кино, эстрада жұлдыздары белсенді қан тапсырып, өзгелерді де осындай қайрымдылық жасауға үндейді. Өз елдеріндегі донорлық қауымдастықтармен қоян-қолтық жұмыс істеп, олардың дамуына қолдау көрсетеді.
Донорлардың тағдыры әр түрлі болғанмен, атқаратын қызметтері ортақ. Олар қан беру арқылы өзге біреудің өмірін сақтап қалады. Өмір мен өлім арасында арпалысып жатқанда өздеріне қан берген донорларға миллиондаған адамдардың айтар алғысы зор.
Ақысыз қан тапсырған азаматтардың әрекеті ерлікпен пара-пар. Өйткені, сіз берген қан өзге адамның тамырымен жүгіріп, жүрегінің онан әрі дүрсілдеп соғуына көмектеседі. Жалын отын онан әрі жандандырады. Көңілдегі күдікті сейілтіп, езуіңе күлкі, қуаныш сыйлайды. Өміріне араша түскен донорды ешкім де ұмытпайды. Керісінше, Алладан сол қайырымды жанның бас амандығын тілеп, өмірінің ұзақ болуын тілейді.
Құдай бетін әрі қылсын, бірақ, қалада бір төтенше жағдай, терракт бола қалған жағдайда зардап шеккендерге қан беріп көмектесуге кез келген адам дайын тұрары хақ. Өзгенің өмірін сақтауға тырысқан адамдар қан тапсыру үшін кезекке де тұрар. Бірақ, өкінішке қарай, донорлардың саны бейбіт кезеңде сирек. Біз мыңдаған адамның қан компоненттеріне зәру екенін біле тұра, қан тапсыруға келгенде селқостық танытамыз. Ал біз берген қан біреудің өмір сүрсем деген соңғы үмітінің ұшқындауына септігін тигізеді.
Техника қанша дамыса да, донордың қанын жасанды түрде өндіру мүмкін емес. Осы ретте, айта кететін бір жайт, адамзат тапсырған қанның барлығы бірдей пайдаға аспайды. Белгілі мөлшердегі дозаны компонентттерге бөледі. Соның ең маңыздысын науқасқа құяды. Яғни бір донор тапсырған қан бірнеше адамның өмірін сақтауға көмектеседі. Сол үшін медицина мекемелерінде қан қоры жеткілікті болуы тиіс. Қан қабылдау қызметі өз еркімен қан тапсырамын деушілерді арнайы тексеруден өткізіп, ауруханалардың қанмен қамтамасыз етуді қадағалап отырады. ....

Бүгінгі жаңа құндылықтардың пайда болуы, бұрынғы стереотиптердің жойылуы, демократиялық қарым-қатынастардың қалыптасуы жаңа мүмкіндіктерге жол ашты. ХХ ғасырдың басындағы зиялыларымыз айтып кеткендей, елдің дамуы мен тыныс-тіршілігінің айнасы оның баспасөзі екендігі шындық. Қоғамдық пікірді қалыптастырушы бұқаралық ақпарат құралдары да жаңа қатынастарға бейімделе бастады. Сонымен қатар журналистердің санасы да жаңарып, әділетті қоғамның әділ жаршыларына айналды. Журналист еңбегі қоғамға қандай да бір пайда әкелетіндігі шындық. Ең болмағанда қоғамдық пікірді қалыптастырады.
Журналистика мен маркетингтің байланысы неде? Бұқаралық ақпарат құралдары ең алдымен оқырман, тыңдарман, көрермен сұранысын жан-жақты, жете зерттеп алуы керек. Яғни, оның (мақсатты аудиторияның) не оқысы келеді, қандай хабар тыңдап, қандай бағдарламаны тамашалағысы бар? Ал ертең ше? Осындай зерттеуден кейін, аудиторияның мұқтаждығы мен қажеттілігін ескеріп жасалған ақпарат өнімдерінің сұранысқа ие болмауы мүмкін емес. Ал маркетинг – қаржылық, ұйымдастырушылық тұрғыдағы проблемаларды шешеді. “Өндірілген нәрсені сату емес, сатылатын нәрсені өндіру”. Бұл қызметті басқару мен маркетингтің негізгі ұраны. Кез-келген нәрсені өндірмес бұрын тұтынушының қажеттілігін зерттеу қажет. Осыдан келіп бұқаралық ақпарат құралдарының маркетингі ұғымы туады. Бұл жердегі аудиторияға ұсынылатын тауар физикалық зат емес, ақпараттық өнім, журналист материалы. ....