Ауылын көріп,
Азаматын таны.

Қашан да халқымыз үшін ауыл-руханиятымыздың темір-қазығы, ұлттық құндылықтарымыздың алтын бесігі, береке мен байлығымыздың бастауы екені даусыз. Ауылдың таза ауасын жұтып, тұнық суын ішіп, көркем табиғатынан қуат алып өскен әрбір азамат өзі туған топырағын барынша қадірлеп-қастерлеуге тиіс. Төрт түлігін түлетіп, егісін жайқалтып, шаруасын өрге сүйреп отырған ауыл- бүтін бір елдің асыраушысы, қайнаған еңбектің және ұлттық руханияттың қайнар көзі іспеттес.

Осындай үлгілі де, қадірлі мекенге өзімнің аулымды еш ойланбастан жатқыза аламын. Менің туып-өскен жерім-Шығыс Қазақстан облысы, Күршім ауданы, Бурабай ауылы. Табиғаты өзге жерден тым ерекше, адамдары да ақкөңіл, үнемі тыным таппайтын еңбекқор, қонақжай , бір үйдің адамдары сияқты ынтымақшыл халық. Бірі үшін бәрі жүгіріп жүреді. Жаз болса өрісте мал жайып, күз келсе егін жиып, көктемде жас төлдерімен әлектенеді. Үлкендер қауымы жастарға бар білгендерін үйретіп, көмектесіп, кем-кетігімізді жөндеуге әзір. Бізге көненің көзімен көп нәрсе үйретеді......

Қазақтың берекесі мен қуанышын,қайғысы мен мұңын бірге бөлісетін,жақсылығыңды мақтап,жамандығыңды бетіңе басатын ағайынның,он шақты ұл ,моншақты қыз өсірген,шаңы мен түтінінің иісі,қымбат әтірдің иісіненде асып түсетін ауылдың қадірі мен қасиеті кереметқой! Міне ,арман қуып қалаға кеткен әрбір қазақ өз ауылын,бабадан мұра болып қалған қара шаңырақты сағынбасына кім кепіл? Ауылдан адам кетседе,адамнан ауыл кетпейді деген осығой!

Ауылым алтын бесігім! Неліктен ауыл мен үшін алтын бесік?

Қазақтың шығысында ойып тұрып орын тепкен Тарбағатай ауданың Зайсан көл маңында орналасқан Байтоғас ауылының қара домалақ баласы үшін,яғни мен үшін ауылдың орны бір бөлек.Ең алғаш кіндік қаным тамып,ең алғаш көйлегім тозған елдің қадірі мына мен үшін ерекше.Қаланың өршіген қарбалас тірлігінен қарағанда,ауылымның тыныш жатқан көрінісі,жаныма рақат беріп,бар ауыртпашылығымды жоқ қылып жібереді. «Бісміллә» деп алғаш қадамым жасалып,тұсауым кесілген жер,былдырлап алғаш сөйлеген сөзімде,естен кетпес ағайын- туыстың келбетімен жарқын күлкісі осы алтын ұям,алтын бесігім-ауылымның төрінде! Мінеки,жоғарыда қойылған сұраққа жауап ретінде осы қанатты сөздерді ұсынамын!......

Армысыздар ардақты ағайындар, арыстандай айбарлы ағалар, арманшыл адамдар!

Ата –анамның алтыдан асқанда айттырған Алматының алыс ауылындағы, адал аруды алуға адыраспанмен аластап аттандырғанын, ақыры аңызға айналған, аңызымды алдарыңызға арнаймын. Алдарыңызда абыржып атымды айтпаппын. Атым-Асыл. Айтқанымды аптықпай, алаңдамай, асықпай, айғайламай, асқазанды ашықтырмай, ауызды ашпай ақылға алыңыздар. Аруды алуды алғашында айлап армандадым. Ақыры Алматының алыс ауылындағы ақбасты алпыс-алтыдағы алпауыттай, Ақсақал Асқар атаның ажарлы Айманын алмаққа, ауылым Ақ Алатаудай-Алтайдан ат алып,арылтып, арбаланып, арқаланып аттандым. Айтпақшы, арзандатып алтын алқада алдық. Алқаны алуға Алматыны адам айтқысыздай, армансыз араладық. Ақшамның аздығынан, айдай алтын алқа ала алмадым. Ақысына, айламды асырып ата-анама, ауылдан алты алқа алатын ақшаға, айтқанымнан айнымай, алдыртып алдым. А, айтқандай Абайдан асып, ақындарша арнаған арнауымды айтпадым гой. Аяғым Алматыдан асып ауылға аттады. Ауылдың ап-ашық аспанын, ауасын аңсағаным-ай. Аңшылары аң аулауға асығуда. Асқар Ақсақалмен амандасып алып, айналамдағы алпыстан аса аталарыммен ақырындап амандастым.Ауылдың, ата-анамның амандығын ашып айттым. Атаған атымның ауыздығын алдық.Алдымда ақсақал ағынан ашылып, астымда-ақ алаша, алдыма асылған- ас алдыртып, аузыма асатты. Асығыспын! Асқар Ақсақалға ауылға алтыда Айманды алып, автобуспен аттанатынымды, анда аңқылдаған ауылдастарым асыға- аулаға ас асып, абырлап алаңдауда. Алыстағы алты аяқты арбаның алдында, ауылдың арасында, айтта- ауылдың алты ауызын айтпаса алаңсыз ашуға алынатын аспазшы алғыр Ақжарқын апай, Айманға алыстан айғайлап, ауыл-аймаққа асығыс аттанатынымызды айтты. Айман асығып, арпалысып, аяғы-аяғына айқасып, алдымнан алды ашылып, атылып, асылып алды.....

Бүгін тағы да түс көрдім. Таңғы арай. Мейірім толы бір таныс өлке өз-өзіне шақырады. Танауымды қарып өткен таңғы салқын ауа мұнша жылы сезілетінін кім білген? Жағасында сайран салып, құмнан соғылған қалашықтың ханшайымы сезінетін арғы беті көкжиекпен астасқан өзіміздің тып-тынық көл жағасында келе жатырмын. Менің балалық бал дәуренімнің бар естелігін, шад-шадыман күлкімді қойнауына сақтап қатпарлы жар әжімді қарт секілді күліп қарайды. Аяғы әсте тайып сонау басынан төменге дейін сырғанап құлап, сонан соң рахаттана күлетін балапан қыздың бойжетіп, өзіменен бой жарыстырып тұрғанына таңырқап қарайтын секілді. Қораздың ку-ка-ре--ку-лап шақырған жағына бет алдым.

Көтерілген күнмен таласа оянып, ауыл адамдары шаруасына кірісіп кеткелі қашан. Қой-ешкілерді шетеннен шығарып, көршілерімен шүйіркелесіп атам жүр. Немерелері көрпесін тартып алып, әдеттегідей әжем тоңып оянса да, "Нұрболым" (мінезі ер баланыкындей деп ер баланың атымен атайтын) деп ерекше махаббатпен иіскеп, шелегін сөмке секілді қолына іліп, мөңіреген бұзауларды енесімен табыстыруға бет алады. Жеңгем қайнатқан самауырдың кернеуінен будақтата шығып, масаханада тәтті ұйқыда жатқандарды түтін түрткілеп оятуда. Үйдегілер бірінен соң бірі сап салқын сумен бетін шайып үлкен дастархан басына жиналады......

Осыдан жетпіс жыл бұрын Фашистік Германия Кеңестер Одағына соғыс ашты. Көз алдыңызға алаңсыз бейбіт күнді елестетіп көріңізші. Сол бейбіт күннің бір сәтте тас-талқаны шықты. «Соғыс» деген сөз дүниені дүр сілкіндірді, жан түршікті. Қазір сол күндер бізден қанша алыстаса да, қасіретті күннің жаңғырығы санамызда жаңғырып, ауыр ойдан жүрегіміз сыздайды.
«Ер басына күн туса, етігімен су ішер, ат басына күн туса, ауыздықпен су ішер», - дегендей елдің амандығы үшін ерлер майданға аттанды. Мұздай қаруланған фашистік Германия шабуылы өте жойқын болды. Жау біздің әскерлерге әуеден құтырына шабуыл жасады, майдандардың түйіскен жерлеріне қуатты танк топтарын төкті. Солтүстік-Батыс, Оңтүстік-Батыс майдандарда жау әскеріне қарсы тұру қажыр-қайратты, күшті талап етті. Неміс-фашистері Ленинградты қоршап, Киев маңындағы әскерлерімізді қиратып, содан кейін Москваны аламыз деп жоспарлады. Фашистер Ленинградты қоршауға алды. Бірақ, Ленинград майданының құрамы, Қызыл Тулы Балтық флоты және қаланың тұрғындары революция бесігін жау қолына бермеуге ант етті. Олар анттарын абыроймен орындады. Ленинградқа қарай қаптаған немістердің танк тобы қатты соққыға ұшырап, едәуір әлсіреді. Мұның өзі ұрыстың бұдан кейінгі дамуына айтарлықтай ықпал етті, өйткені жау Ленинградты алысымен танктерді Москваға қарай қаптатпақ еді.
Ия, 1941 жыл өте ауыр жыл болды. Ленинградты қоршаған жау Москваға да қауіп төндірді. Москва түбегіндегі қанды шайқаста Қазақстанның 316-атқыштар дивизиясының теңдесі жоқ ерлігі бүкіл әлемді дүр сілкіндірді. 316-атқыштар дивизиясының батальон командирі аға лейтенант Бауыржан Момышұлы бұлтта ойнаған жасындай Москва түбіндегі шайқаста қапияда ой тапқан, қараңғыда жол тапқан, ерен ерлігімен даңқы әлемге жайылып, аты аңызға айналған бірегей қолбасшы ретінде танылды. Қазақ халқының ұлттық батырына айналды.
Соғыстың алғашқы айларында болған оқиғалар, әсіресе, Москва үшін болған шайқаста жеңіске жету ел басына күн туған қиын сәттерде бүкіл халық Отан қорғау ісіне жұмыла алатын күш-қайраттың иесі екенін көрсетті. .....

Жас ұрпақтың туған елге, оның тарихы мен мәдениетіне, жастарды бүкіладамзаттық деңгейдегі тұлға етіп тәрбиелеу, ұлы адамдарға еліктеп өсуге жетелеу және әрбір жасты ғылым мен өнерге баулу, ар-ұяты мен намысы биік нағыз адам етіп өсіру деген мақсатта мен де тұлға болып тәрбиеленуші қазақтың қызының бірімін. Бұл шығармамда нақты тұлғаның туған ел тарихындағы үлесін айтқым келеді.
Менің ауылым ертеректе балық шаруашылығымен айналысқан.Атам Рахметов Жұқалтай 1905 жылы Атырау облысы Исатай ауданы Манаш ауылында Қызылбалық ұжымшарында дүниеге келген.Әкесі Құрманғазиев Рахмет өмір бойы балық шаруашылығымен айнласқан. Еңбек жолын 1920-29 жылдары №4 жүзбелі балық зауытында жұмысшы болып бастаған. 1919-1923 жылдары бастауыш кластық білім алып, 1935 жылы Астрахань қаласындағы кооператив техникумында оқып, бухгалтерлік мамандық алады. 1929-33 жылдары есепші, 1936-40 жылдары бухгалтер қызметін атқарған.1940-41 жылдары Манаш балықшылар кооперативінің төрағасы, 1941-54 жылдары Забурын балықшылар кооперативінің төрағасы қызметінде болған.Соғыс жылдарында халықты азық-түлікпен қамтамасыз етудің маңызы өте зор болды. Осыған байланысты осы жердегі ұжымшардағы балықшыларды әскер қатарына алмаған. Забурын балықшылар кооперативі Новобогат (қазіргі Исатай), Теңіз (Құрманғазы) аудандарының тұрғын халқын азық-түлікпен қамтамасыз етуде көп еңбек сіңірген. Атам өзінің жеке шаруасындағы малын сатып, одан түскен қаржыны Отан қорғау қорына жұмсайды. Бұл турасында Жоғарғы Бас қолбасшы И.В.Сталиннің атына жолданған жеделхатында көрсетілген.....

Бергі тас, Көк ала айғыр, Желтау тауларының арасында орналасқан кішкене ауыл.Ерекше табиғат аясында орналасқан осынау Қойсалған жерінің де өзіндік тарихы бар. Ел-ел болғалы, адам-адам болғалы атам қазақтың кәсібі мен азығы төрт түлік мал болған. Бір жылдары ауыл халқы үшін ауыр күн болған. Қуаңшылық, жұт жылы ел адамдарының аштықтан аман қалуына осы төрт түлік малдың бірі қой себеп болған деседі. Азығы бітіп, шарасы таусылған ауыл адамдарына көмек ретінде жақын маңдағы ауылдардан қой әкелген. Сөйтіп өзекті өртеген аштықтан құтылуға қой себеп болып, ауылды Қойсалған деп атаған. Ауыл табиғатын Еркеш Ибраһим жырға қосқан.
Қойсалған жері көк орма,
Тебіренді көк арман.
Найзағай бұлтқа қамшы іліп,
Теңселеді тал-шілік.
Қайранда шіркін, Қойсалған!
Өмір күнделікті тіршілік қамымен өтіп жатты. Қашанда өмір біреуге қуаныш, біреуге қайғы, енді біреуге молшылық пен жоқшылық әкелетін әдеті ғой. Елемесовтар отбасының да өмірде көріп жатқан қиындығы аз емес еді. Елемесовтар отбасына келген балалардың бірінен соң бірі шетінеп кете берді. Бұл отбасы үшін жоқшылықтан да қиын, ауыр қайғы еді. Сүйтіп жүріп шүкіршілікпен өздерін жұбатып, құдайға сыйынған отбасына қуаныш сәулесі үңілді. Отбасына тағы бір жаңа сәби келді. Мәлік деп азан шақырып атын қойды. Мәлік арабша патша, билеуші деген мағына береді екен. Отбасының кішкене «патшасы» өте зерек болып өседі,бірақ әлжуаз,нәзік болады. Бірде ол өзінің оқығысы келетінін айтады. Әкесі сен үшін жұмысты кім істейді, әрі ауылда мектеп те жоқ екенін айтады. Әжесі Мадиян немересінің сөзін сөйлейді. Сүйтіп Мәлік көрші ауылда екі жылдық училищені бітіреді......

Пән: География
Бөлім: Экономикалық география
Сабақ тақырыбы: Ауылшаруашылық, өнеркәсіп және қызмет салаларын орналастыру факторлары №2
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме)8.5.3.3 қазақстандық компонентті қосымша қамту негізінде ауыл шаруашылық және өнеркәсіп өндірісін, қызмет саласын орналастыру факторларын талдайды
Сабақ мақсаттары: Өнеркәсіп орындарының орналастыру факторларын талдайды
Ауылшаруашылық салаларын орналастыру факторларын талдайды
Қазақстандық брендтердің ерекшелігін сипаттайды......

Пән: География
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Экономикалық география
Сабақтың тақырыбы: Ауылшаруашылық, өнеркәсіп және қызмет салаларын орналастыру факторлары №1
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме)8.5.3.3 қазақстандық компонентті қосымша қамту негізінде ауыл шаруашылық және өнеркәсіп өндірісін, қызмет саласын орналастыру факторларын талдайды
Сабақтың мақсаты: Шаруашылық салаларының орналастыру факторларын талдайды....

Пән: География
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Экономикалық география
Сабақтың тақырыбы: Ауылшаруашылық, өнеркәсіп және қызмет салаларын ұйымдастыру түрлері №2
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме)8.5.3.2 қазақстандық компонентті қосымша қамту негізінде ауылшаруашылық және өнеркәсіп өндірісін, қызмет саласын ұйымдастыру түрлерін сипаттайды
Сабақтың мақсаты: Ауылшаруашылық және өнеркәсіп саласының ұйымдастыру түрлерін сипаттау....