Әңгімелер

ЕРКЕК ТОҚТЫ ҚҰРБАНДЫҚ

(Тарихи әңгіме, болған оқиғаның ізімен)

Желтауда мешіт ұстап бала оқытып жүрген Бекжан сопының Шопан ата басында шырақшы болғанына да бір жылға жуық уақыт өтіпті. Тобыштардың қойымшылығы Шопан ата басындағы шырақшы кетіп ағайындары сұрағасын келген жайы бар. Бабықтың Әжібайынан тарайтын Мыңбай, Селбай ағайындары құсап бай болмаса да, Бекжан ескіше хат танитын, ерекше сауатты болатын. Сонысын қарап болса керек халық арасында Бекжан сұпы деген атпен танымал болатын. Атаның басына зиярат етуге келгендерге Шопан ата жайлы білгендерін, ескінің көзі халық жадында қалған уағыз әңгімелерді көп айтатын еді. Бәсеңдеу қоңыржай даусымен тыңдаушысын әп сәтте баурап алатын. Ресейде кеңес өкіметі орнап күшіне міне бастаған кез, Маңғыстауға әлі жете қоймады десе де болғандай. Бәлкім ен даладағы азғана ауылға әсерін әлі тигізе алмай жатырма, әзірше тыныш, бірқалыпты өмір өтіп жатыр. Жұбайы Сәрсенбибі Әбубәкір кердерінің жақын қарындасы болып келетін, Әбубәкірдің әкесі марқұм Боранқұлмен мұның әкелері үзеңгілес, әрі тумалас болатын. Кішкентайынан сол Әбубәкірдің жырларын жаттап өскен Сәрсенбибі бәйбіше бар білгенін қыздарына үйретіп әлек.
1920 жылдың көктемінде дүниеге келген қызы Оралжан да биылдары әкесінен дәріс алуға жарап қапты. Үлкен қызы Бақытта биыл онға толып отыр. Қолы бос уақытта көрші ауылдардың балдарын жинап алып арапша, латынша оқытады. Өзінің екі қызы да солардың ішінде. Латын әрпінің бір жақсысы өз ана тіліңде жазуға қолайлы болатын және арап әріптеріне қарағанда оңайлау көрінетін.
Биыл қолдан қашап жасаған үңгірді біршама жөндеп, сылап, ішін ақ тасты суға езіп ақтап алған. Іші жазда салқын, қыста жылы ұядай, қарамағындағы оншақты бала ішіне сиып кетеді. Шіркін Қазағымның пейілі кең ғой, қаншама жоқшылық деседе, тілеухана басында адам аяғы үзіліп көрмепті. Барын әкеліп садақаларын беріп жатқаны. Оқып жатқан балалардың да ата аналары келген сайын құр қол келмей, анау-мынауларын беріп кетеді. Биыл алла оңғарса тлеухананы кеңейтпекші, әйтпесе қазіргі жағдайы әйтеуір жоқтан жақсы.
Кеше сонау Кетік жақтан ат арытып Боранбай деген жолаушы келе қалғаны, мақсаты осында бір түнеп, әрмен қарай Бекет атаға зиярат етуге кетпекші.
—Інім алыстан келе қалыпсың, не хабарларың бар, айта отыр ел іші тыныштықпа әйтеуір.
—Біраз өзгеріс бар ғой аға, Кетік басы абыр-сабыр, Майлыбайдың Тәлпеңі ауылнай болғалы басымызға әңгір таяқ ойната бастады. Күнде бірдеме ойлап табады, онсызда әрең күн көріп отырған ауылға қырғыйдай тиуде, біресе ет салығы, біресе тері салығы дейме әйтеуір тыныштық беретін емес.
Қолына ұстап отырған кесесін төңкеріп тастады да жер шұқып отыра кетті. Бірдемені айта алмай кібіртіктеп отырғаны.
-Аға, сол неме өткенде бір сөзінде, Кетіктен атты әскер шығады екен деймеау, Маңғыстауды аралап Кеңес өкіметін орнататын көрінеді деймеау, малдарды жинап алып, қожа молдаларды ұстайды дейме ау, әйтеуір аузыңа қара қан толғырдың әңгімесі жаман екен, сақ болыңыз аға.
Боранбай келіп кеткелі Бекжан сопыдан ұйқы қашты, япырай мына заман не боп барады. Қара басын ойлап отырған жоқ, бес алты ұсақ жандығынан басқа малы жоқ. Елдің жағдайы, Бала шағасының жағдайы, жұбайы Сәрсенбибінің жағдай не болмақ.
Неде болса амал жоқ, көппен көрген ұлы той, жаратқан алла жар бола көр. Киік жортқан қу далаға солар келе қояр дейсіңбе, деп күбірлеп өзін өзі жұбатқан болады. Тек, өкінетіні екі-үш жылдықта рулас жамағайындары Мыңбай, Селбайлар Үстүртке көшкенде бізбен бірге жүр, жалғыз үй отырасыңба, айдалада?, дегенде тыңдай қоймап еді. Оның себебі аталарының өсіп, өнген, жатқан жерін қимағандық еді. Енді өзі олай, бұлай болып кетсе бала-шағасының, жұбайының жағдайы не болмақ?, деген беймәлім сезім ішін жалап бара жатқандай.
Отыз екі тістен шыққан сөз отыз екі елге жайылады демекші, малға санақ жүргізбекші, ишан, молдаларды ұстайды екен, деген әңгіме ел ішінде гу, гу етеді. Осыдан қорыққан ауылдастары балаларын оқытудан үзілді, кесілді бас тартты. Ендігі жерде сауаттары ашылып келе жатқан екі қызын оқытудан басқа ермегі қалмады. Жаратқан иеме не жаздым екен, артымда қалып ең болмаса өнерімді алып қалар бір ұл бермегені, деп іштей налитын, бар білгенін жат жұрттық болса да сол екі қызына үйретіп әлек. Көбінесе көп бүк түсіп, теріс қарап жатып алатынды шығарды, көзі ашық оқығаны көп Бекеңнің ойлағаны Ел тағдыры, замана жүгі болатын. Әскер шығатын болыпты дегелі атаның басына зиярат етушілерде азайған, бірен саран жолшыбай соғушылар болмаса, ел аяғы суыған.
1927 жылдың күзінде бір топ атты әскер Шопан ата басына сау етіп жетіп келді. Жолдан шаршаған, күздің салқын желі тоңдырған, келе сала тілеуханаға кіріп жайғасып алды. Ыссы шай ішіп, қарындарына бірдеңе барғасын кейбіреудері маужырап ұйқыға кетті. Камандері болса керек кекиген ұзын тұра описер ұлты татарма деймін, әй- шәйға қаратпастан Бекжанның қолына кісен салды. Онысы қашып кетер деп сақтанған түрі.
-Сен молдасың ба, шыныңды айт, тағы кімдер бар?, деп қуырып барады, қолында тізім, Әжігереев Бекжан молда, деп оқып қояды.
-Мен молда емеспін ескіше сауатым бар бала оқытамын, одан басқа ештеме білмеймін, деп отырып алды.
Оған көнетін әлгілерме ертесіне таң қылаң бере, бес, алты жандығын алдарына салып, өзін дедектетіп айдай жөнелді. Кіндік кескен туған жер, адал жары, екі шиеттей қыздары, киелі Шопан ата қонысы көзден бұлбұл ұшып қала барды. Бекжан сұпы төртпақ денелі, орта бойлы, қуатты мығым адам болатын, елуді енді ғана еңсерген тұла бойы даналықпен қоса күш қуатқа да толы болатын. Бесеуін, бес ұрып, мылтықтарын тартып алып, аяқ қолдарын байлап қашып кетсемба екен, деген содыр ойда келмеді емес. Бірақ артында қалған үй іші қолын жіпсіз байлады. Үш күн бойы тынбай жүріп отырған олар Кетік шахарына жетті.
Маңдайшасына қызыл жалау ілген барақ үй, іші абыр-сабыр, кілең қызыл жағалы, әскери адамдар, кейбіреулері шүлдірлеп орысша сөйлейді. Бірден дедектетіп тергеушінің алдына әкелді, қасында жалпиып Майлыбайдың Тәлпеңі отыр. Үлкен іс бітіріп жүрген кісімсіп қасындағы шикіл сары орысқа шала орысшасымен бірдеңелерді түсіндіріп әлек. Бекжан өзі жайлы әңгіме кетіп жатырғанын айтпай ақ түсінді.
-Саған молда екенін мойындасын, халықтың басын айналдырып улап жүргенін мойындасын, дейді описер мырза.
-Жоқ мен молда емеспін, халықты улағаным жоқ, қайта оқытып сауаттарын аштым.
-Онда неге сені сұпы дейді, өтірік алдайсың, мойындап қол қой мына қағазға. Жынданып түкірігіне шашалған Тәлпең орыс тергеушіден де асып түсті. Ұрып, соғыпта мойындата алмаған олар шарасыздықтан шаршап, алып кетің! , деп айқайлады. Қастарында тұрған қарауыл болса керек, сүйреп апарын тас түрмеге тоғытты. Есін жиып көзін ашса, қолқаны атарлықтай шуаш иіс, бөлме ішінде өзі сияқты отыз шақты адам. Ішінде өзі танитын Қаржау ишан, Жары молда сияқты біразы бар екен.
—Тізім жасап берген Тәлпең ит көрінеді, көріңде өкіргір түбімізге жететін болды, деп қарғанып отыр біреуі. Ит қорлықта жатқандарына үш төрт ай болды, 1928 жылдың көктемі де туғалы тұр, әйтсе де әлі де күн ызғар, өңменіңнен өтер суық жел. Таңертең ертемен барлығын шығарып портқа айдай жөнелді, ешкім ештеңе айтып жатырған жоқ қайда апартындары белгісіз. Ішіндегі Тәлпеңнің жамағайыны, сұрап қоймағасын, жер аударады сендерді деген күңкілі естілді. Әйтеуір атпайды екен, оған да шүкір, дейді кейбіреулері. Сонымен отызында қуып апарып жағада тұрған бу кемесіне тықты. Қара түтінін будақтатқан кеме батысқа қарай жол тартты. Екі күн, екі түн бойы ауыр кеме теңіз толқынын тілгілеп қозғалып келеді. Соңғы кезде баяулап кідірмелеуі көбейді, басқару каютасынан айғай естіледі. Бу қазаны істен шыққан, оның үстіне қырсыққанда телеграф байланысы да жасамай тұр. Ендігі жерде ғайыптан тайып жолшыбай кеме кездеспесе аман қалулары екі талай. Кеме үстіндегі әскери күзетшілерді, теңізшілерді де үрей басқан, дәрменсіздік жайлаған. Қамаудағыларға күнделікті беретін сұлы көжесі де қысқарған, күніне бірақ рет береді. Арадан бір апта өтті, камераға от жағуды доғарғалы бөлме іші азынап, күркілдеп жөтелушілер көбейді.
—Бұлай отыра берсек аштан өлеміз, бір айла істеу керек, кеме ботсыманы зар илеп отыр. Аяқ астынан қарауыл бастығы орыс описері бір шешімге келді.
—Тез арада тұтқындардан құтылу керек, әйтпесе көп ұзамай өзіміз өлеміз. Танауы желпілдеп, қанішердің көзінен от шашып тұр. Құдды осы шешімге келгеніне өзі дән риза сияқты.
Кеменің қамақ бөлмесінің есігін ашып, палаубаға шығыңдар, тез, деген ботсыманның даусы құлақты жарды. Аштықтан бұратылған тұтқындар еріксіз сүйретіле орындарынан тұрып төбеге шыға бастады. Бұлардың арам ойын бірден түсінген Бекжан қасындағылармен қоштаса бастады. Өзегін өртеген әттегенайлар, тұла бойын жайлаған шарасыздық, кеудесін қысып тұншықтырып барады. Кеңес үкіметімен бірге келген халқының басындағы тажал, сол тажалға қарсы тұрар дәрменсіздік өкініші өне бойын бір сәт шарпып өтті.
Бәрін кеме жағасына тұрғызып қойып, мылтық кезеніп секіріңдер, деп айқайлап тұр жаналғыштар. Амалдары құрыған тұтқындар жапа тармағай суға секіре бастады. Осылайша әп сәтте отыз адам көк теңізге шөміп жоқ болды. Еркек тоқты құрбандық деген осы.
Тұтқындарды тиеп шыққан кеменің келетін уақыты өткелі бірнеше күн болған еді. Баку гарнизонының бастығы алдарынан шығып іздеуге пәрмен берді. Үш күн өткенде барып толқын тербеп тұрған нән бу кемесінің үстінен шықты. Кеме басы тып—тыныш, жым жырт, тіршілік нысаны білінбейді. Іздеушілер камандирі палаубаға көтеріліп үнсіз состиып тұрып қалды. Кеменің тұтқындар қамайтын бөлмесі бос, үңірейіп үрейлі аузы ашық жатыр. Кеме экипажының бөлмесіне кіргенде барып болған жағдайды бірден түсінді. Аштықтан, суықтан қырылған экипаж мүшелері жайрап жатты, кеме капитанының көзі ашық қалыпты, көзі әлде үрейге, әлде өкінішке толы бақырайып қатып қалған.

Бейкүнә отыз адамның қаны жібермепті…

Насыреддин Қожырбайұлы

БІЗ ЖАЛҒЫЗ ЕМЕСПІЗ
Ғылыми фантастикалық әңгіме

Ғарыш кемесі Наутилиустың ғаламды шарлағанына екі ғарыш жылына тең уақыт өтті. Кеме экипажының мақсаты 18 мың ғаламның ішінде Кеплер -452в сияқты тіршілік өмір сүруге жарамды ғаламшар табу еді. Өздері тұратын ғаламшардың соңғы жылдары ауасы тарылып, күннің жарық мезгілі азайып бара жатыр еді. Ғаламшар ғалымдары бүкіл ғаламды зеріттей келе ғылыми экспедиция шығаруға шешім алған болатын. Экспедиция екі жылдың ішінде ғалымдар жасақтаған он алты экзопланеталар тізімінің он бесінде болып тіршілік етуғе жарамсыз деп тапқан еді. Қалайша, сонда бүкіл ғаламда жалғыз саналы тіршілік иесі біз болдық, бұлай болуы мүмкін емес ғой, деген қорқынышты ой кеме капитаны Сафтың басын қатырған еді. Сонда бес миллиардқа жуық жоғары сана иелері жоқ болып кетеме?
Кеплер -452в тұрғындары адамзат санасының шарықтау шыңына шығып, бүкіл ғаламды бағындаратын күшке иеміз деп көкігенімен, ғаламшардың өз айналу орбитасынан шығып кетуге таяу екенін, тыныс алу күннен күнге қиындап бара жатқан себебін ұға алмай әлекке түсуде. Енді соңғы күн жүйесін зеуірттеу ғана қалды, ара қашықтығы өз ғаламшарларынан 1404 жарық жылындай екен. Наутилиустың жылдамдығы 140 жарық жылына сәйкес екенін ескерсек он шақты күннің ішінде жүйеге енетініміз айқын, дейді капитан Саф . Кеплерге соғып, дұрыстап дайындалып, соңғы алған сынақ нәтижелерінің қортындысын қарап жолға шықпақшы болып шешті.
Экспедиция үйлеріне аман сау келгендеріне мәз болып еді, қуаныштары сап тынды, соңғы кезде орын алған катаклизма күннен күнге өршіп, екі мегаполисты жермен жексен еткен болатын. Ғаламшар ғалымдары қайтадан бас қосып, экспедицияның ауыз тұшытарлық емес есебін тыңдай келе, бір емес, бес ғарыш кемесін шығаруға шешті және тез арада. Біріккен экспедицияның басшысы болып әрине тәжірибелі маман Саф тағайындалды. Жоспар бойынша он алтыншы күн жүйесіне тез арада кіріп, зеріттеп егер тіршілік иесі болса, солардың араларына еніп, (Кеплер -452в тұрығындары үшін кез келген тіршілік иесінің кейпіне кіру түк емес болып қалған) жан жақты зеуірттеп күн жүйесінің тұруға жарамды аймағын табу және сол аймақта белгілі бір мерзімде нақты мәліметтер жинақтап Кеплер ғылыми зеріттеу орталығына жолдау болатын.
Он күн бойы ғалам кеңістігін тілгілеген бес алып кеме үн түнсіз жер орбитасына келіп кірді. Жер планетасына келіп қонбай ақ, тіршілік аймағы екеніне көздерін жеткізген экипаж эврикалап айқайлап қуанып жатты. Тез арада Саф Кеплерге бейне хабар жолдады. Бейнеде жер планетасы жымыңдаған сансыз жарығымен мен мұндалап шақырып тұрған еді. Кеплер планетасы Командармы жан жақты ғылыми мәлімет жинақтауға экспедицияға аттай бір ай уақыт берді. Жердің әр бір бөлігіне Бес бестен жирма бес десант түсірген бес ғарыш кемесі Ай планетасының көлеңке бетіне қонды. Бес күн зеріттеу нәтижесінде уақытша тұрақ ретінде осы планетаны қолайлаған еді. Оның үстіне көлеңке беті үнемі күңгірт тартып бейсеубет көзден сақтайтын, ыңғайлы екенін анықтаған болатын.
Жер планетасында тіршілік иелері даму сатысының өздеріне қарағанда он шақты сатыға кейінде тұратыны анықталды. Әйтеуір байланыс саласы біршама дамып интернет желісі бар екен. Бүкіл интернет желісін Кеплер зеріттеу орталығына қосуға он шақты күн уақыт кетті. Жер планетасы тұрғындарының жөтелген, түшкіргеніне дейін Кеплер зеріттеу оталығы бақылап отыратын халге жеткен еді. Қабылдаған мәліметтерді зеріттей келе жер планетасының жағдайы да мүшкіл екені айқын болды. Ең қауіптісі жерге жақындап қалған астероид еді, астероидтің диаметрі 2.8 шақырым, жылдамдығы тәулігіне 3.2 шақырым. Кеплер ғылыми орталығының болжамы бойынша жер орбитасына екі жарым жылда енетіні мәлім болды. Ол жерге келіп соқса жерді өз орбитасынан мүлдем шығарып қаңғытып жіберетіні айдан анық. Бұнда да сол су тасқыны, зілзала, жанартау атқылы сияқты катаклизма көп болады екен. Бірақ бір айырмашылығы, бұнда сол табиғат апаттарының барлығы дерлік адам факторынан орын алғаны анықталып отыр. Кеплер планетасында апаттар туындауына өркениеттің қатысы болмаса, бұнда бәрі басқаша. Адамзаттың табиғатқа келтірген зиыны шектен шығып, өз бастарына қауіп төндіруде, өкінішке орай адамзат бұл бағытта бірде бір қадам жасамаған. Жирма бес экспедиция мүшелері адам кейпіне кіріп әр салада барлау жұмыстарын жүрізуді бастады. Телепортация, Голограмма байланысын меңгерген оларға бәріде анау айтқандай қиынға түсетін емес. Экспедицияның көңілге түйгендері бүкіл жер шарын әділетсіздік, жемқорлық жайлаған, пирамиданың ұшар басында тек қана қосымша пайда табу мәселесі ғана, адамның көк тиын құны жоқ екені. Кеплерде мүлдем басқаша еді ғой, ең бірінші адам тағдыры, сосын басқалары, сонда да планетаға қауіп төнуде. Себебі неде, бұнда адам түсінбейтін қандай сыр бар?
Бір ай бойы Жерді зеріттеу нәтижесін жан жақты қарай келе Кеплер ғылыми орталығы бір шешімге келді. Жердің қазіргі тұрғындары 7,8 мллрд болса, ресурстары жирма миллиардқа дейін қамтамасыз етуғе жететіні анықталды. Сонда бүкіл Кеплер тұрғындарын көшіріп әкелуге толық мүмкіндік бар. Ол үшін Жер шарын басқарып отырған Үкіметті күйрету, орнына жасампаз қоғам орнату. Бұл қоғамда бірінші орында адамзат тағдыры тұрмақ, табиғатты өз үйіңдей көріп аялай білу керек. Осылайша нақты жоспар құрылып, жердегі десант мүшелері іске де кірісіп кеткен еді. Әлемді жемқорлық жайлаған қоғамда, сол елдердің басшылары да жемқор болатыны мәлім әрине. Қосымша табыс көзін ашу мақсатында өздері ауыруды ойлап тауып, соған өздері ем ойлап тауып, миллиардттап ақша жасайды екен. Сорлы халқы қырылғанына қарамай, өздері келіп ажал қармағына ілігуде. Кеплер миграция мәселесіне жауапты басшысы дессант капитаны Сафқа Жер планетасы бойынша шешуші рольдерге өз адамдарын қойып, жер планетасында төңкеріс жасауға дайындалуды тапсырды. Сафтың алдында ең бірінші адамзат баласының соңғы тұрағы жер планетасын апаттан сақтап қалу, табиғатын, экологиясын қалыпты жағдайға келтіру мәселесі тұрды.
Бұл міндет шын мәнінде өте қиын еді, өйткені жерге таяп қалған астеоридті қоспағанда, жер экологиясының бұзылғаны соншалық CO2 көмірқышқыл газы концентрациясы өмірге қауіпті деңгейге көтерілуге аз қалған. Бұл жағдайды реттеу үшін мұнай өнімдерін пайдалануды тез арада доғарып, өздерінде кеңінен қолданылатын геотермалды энергия күшін, мәңгілік қозғалыс күшін пайдалану тәсілін енгізу еді. Қоршаған ортадан энергия алып электрогенераторларды қоғалысқа келтіру Кеплер планетасында кеңінен қолданылатын еді. Бұл миссияны жүзеге асырудың қиын болатын себебі мұнай, газ өнімдерін пайдаланудан шығару өзімен бірге бүкіл жер шарында үлкен жұмыссыздыққа, саяси дағдарысқа әкелетін еді. Кеплер планетасында бастарынан өткен қиын жағдайды Саф еске түсірді. Цивилизацияның қайбір даму сатысында биороботтарды көптеп шығару Кеплер планетасындағы табиғи сана иелеріне жойылып кету қаупін төндірген болатын. Өзінен өзі дамуды әбден меңгерген биороботтар табиғи сана иелеріне соңыс жариялаған еді. Ғылыми жетістіктерге жету арқасында биороботтарды жаппай жойып әрең аман қалған еді. Сол қиын жағдай жер планетасындада қайталану қаупі бар екені мәлім болды. Тірі организмнен айырмашылығы қарапайым адамға айырып алғысыз биороботтар толып кеткен. Олар үшін адамдық құндылықтар бір тиын еді. Биороботтарды басқару оңай болатын, өйткені оларда принціп жоқ, ұлт, тіл, діл керек емес, бағдарламалары қалай орнатылса солай өмір сүре беретін. Қосымша табысты көбейтуді негізгі мақсат етіп алған қоғам үшін бұл таптырмайтын әдіс болатын. Өкінішке орай олар өз көрлерін өздері қазып жатырғанын сезер емес. Сондықтан экспедицияның алдында сол жасанды сана иелерін әшкерелеп жойып отыру міндеті тұрды.
Жердегі ғылыми астрологиялық обсерватория орталығына кіріп қызмет атқарып отырған Кеплер экспедициясының мүшесі обсерваторияға заманауй жаңа телескоп орнатып берді. Сол телескоптың арқасында жерге жақындап қалған астеоридті жіті бақылауға алып еді. Жер орбитасына жақындаған сайын Кеплер планетасындағы ғылыми зеріттеу орталығы үлкен қарбаласқа түскен еді. Алдарында астероидтті жер орбитасына кірмей тұрып жойып жіберу міндеті тұрды. Ай планетасының күңгірт бетінен ұшып шыққан екі ғарыш кемесі жерге қарай бет алды. Ядролық оқбасымен оқталған ракета бөлігі жерден бұйрық күтуде. Жерден жіті бақылау жүргізіп отырған экспедиция мүшесі ғарыш кемесінің командалық орталығына шифрланған астероидтың координатасын жолдады. Артынан қуып жеткен ғарыш кемесі астероидтан қауіпсіз қашықтықта жүрісін баяулатып аспан денесінің жылдамдығына көшті.
Екі кеме екі жақтан қыспаққа алып кері есеп басталды, 5,4,3,2,1 екі кемеден бір мезгілде бөлініп шыққан ядролық ракета астероидтқа бір мезгілде барып тиді. Жердегілерге көрінгендей аспанда көз қаратпайтын қатты жарылыс болып, сан мыңдаған от жан жаққа шашырап барып біртіндеп басылды. Ертесіне БАҚ та аспанда беймәлім жарылыс болғаны жаряланды, алайда Жер шарының апаттан бір адымдай жерде аман қалғанын ешкім білген жоқ, құпия күйінде қалды.
Күн артынан күн өтіп құпия майданда жеңіске жеткен 25 шетпланеталықтар ақыр соңы тұтынушы қоғамды күйретіп жер шарында жасампаз қоғам құрған болатын. Бүкіл 250 ге жуық мемлекетте біртіндеп басқарушы жүие өзгеріп тынды. Жемқорлық, адам қанаушылық, нәпсіқұмарлық сияқты қоғамға елеулі кері әсерін тигізетін факторлар мүлдем жойылып тынды. Жер бетінде толықтай дерлік бейбітшілік орнады. Осылайша небары үш жылдың ішінде Кеплер тұрғындарын Жерге көшіруге толықтай мүмкіндік туған еді. Күн сайын заманауй жаңа технология дамып адам игілігіне жарап жатты. Бірақ ол озық технологияның аяқ астынан қалай пайда болғаны ешкімді таңдандыра қойған жоқ. Адам кейпіне еніп біртіндеп көшіп келіп жатқан шетпланеталықтар ешкімге күмән келтірген жоқ. Соңғы санақ бойынша Жер тұрғындарының 14 млрд қа жеткені де ешкімді таңдандырған жоқ.
Кеплер планетасынан ұшып шыққан соңғы ғарыш кемесі жолаушылары планетаның өз орбитасынан шығып жарық жылдамдығымен түпсіз галактикаға аға жөнелгенін анық көріп жағаларын ұстады.

Насыреддин Қожырбайұлы

-Мама! мен ертең мектепке барғым келіп отырған жоқ, бәрібір дұрыс сабақ болмайды. Әдебиеттен беретін апай тапсырма береді де, соткасын шұқылап отырып алады. Берген тапсырмасын жазған, жазбағаныңды да тексермейді. Ал, тарих сабағы мүлдем қызықсыз, оқығың келмейді.
-Қой, о не болғаның балам, олай айтпа,-мамасының күңкіліне құлақ аспаған Ерлан, тез киінді де сыртқа шығып кетті. Ерлан биыл тоғыз бітіреді, соңғы кезде өскенде кім боламын, не жұмыс істеймін, заман қалай болмақ деген сияқты сұрақтар мазалайтынды шығарды. Жалғыз ер бала болғасынба әке— шешесі бетінен қақпай өсірді. Бірақ онымен ол тентек болып кеткен жоқ, керісінше жасына тән емес сұрақтарға жауап іздейтін, ойшыл болып өсіп келеді. Айтпақшы, жасына тән емес сұрақтар деген, қазіргі уақыттағы елде болып жатқан оқиғалар, халықтың хал ақуалдары ерекше ойландырып соған жауап іздейтінді шығарды.
Шынында Ерланның үйі молшылық дегеннің не екенін білмей келеді. Әкесі шопыр, мамасы жұмыс істемейді, әйтеуір ес білгелі ауырудан шықпайды. Ескі бір бөлмелі жұпыны пәтерде өмір сүріп жатыр. Әкесінің тапқаны тамақтарына әрең жетеді. Кейде соның кесірінен үйде айқай да шығып кетеді. Осы үйдің еркегі сен бе, мен бе, деген мамасының айқайы жиі құлақты жаратын болып жүр. Сыныптасы Абай үлкен екі қабатты коттеджде тұрады, папасы сабаққа жиппен әкеледі. Абайдың қалтасы тиын тебеннен құрғамайды. Осы екі жағдайды салыстырып айырмашылығының себебін іздейді, неге?
Тоғызды бітірсем міндетті түрде жұмысқа тұрамын, колледжге түсемін, ақша тауып, үш. қарындасымды оқытамын, пәтерімізді кеңітемін. Қиялға шомып кеткен Ерлан жаяу жүргінші өтетін жолаққа таяп қалғанын бірақ байқады. Соңғы кезде Ақтаудың көшесі көлікке тым толып кетті ме, көше тарма, әйтеуір байқамасаң басып кетулері қиын емес. Кішкентай күнінде, екінші сыныпта оқып жүргенде балдардан асық ұтып алып, жинап балдарға сататын, сөйтіп тиын жинап үйге нан сатып әкелетін. Мамасы айналып, толғанып отырғаны асыраушым менің, деп.
Ерлан шын мәнінде есейуге, қатты асығуды тезірек өз қолы өз аузына жетіп әке-шешесін, қарындастарын қиыншылықтан құтқарғысы келеді. Әсіресі былтыр бірінші қырырқүекте киім, сөмке алатын, қағаз, құрал алатын ақшалары жетпей қиналғандары естен кетер емес. Папалары он шақты күн ауырып жатып қалып, дұрыс ақша шықпаған. Бір мейірімді жандар көмек көрсетіп барлық қажетті оқу құралдарын алып берген болатын. Сондағы бала жүрегі қатайып, өзіне берген серті бар. Ол серті үлкен жұмысқа кіріп, ақшаны көп табатын бастық болу, немесе, Абайдың папасындай кәсіпкер болу. Оның бірден бір жолы сабақты жақсы оқып, жоғарғы оқуға түсу екенін бала жүрегі қанша сезсе де, қазіргі білім деңгейінің төмендігі іштей тежей беретін сияқты. Негізінде Ерлан өте зейінді бала, бірақ қырсық мінезі де жоқ емес. Мектептегі сабақ беретін мұғалімдерге көбінесе көңілі толып көрмепті, тек математикадан беретін апайы ғана ұнайды. Басқа мұғалімдерінің білім деңгейлері төмен бе, әлде өз жұмыстарына жауапты қарамайма, әлде Ерланға беймәлім себептері барма?, әйтеуір уақыт өтсе болғаны дейтін сияқты. Құлағың салбырап сабақта тыныш отырсаң болғаны оң баға алатының кәміл.
Сөйтіп жүріп тоғызыншы сыныпты да бітірді, мамасына колледжге түскісі келетінін айтып еді, қарсы болмады. Өткенде балдардан естіген мұқтаж жанұяларға көмек ретінде оқуға тегін қабылдайды екен, тіпті шәкіртақы да төлейтін көрінеді. Мамасы өкпесін сүйретіп жүріп іліктірді ау әйтеуір, бұйырса құрылысшы болмақ ойы бар. Колледжде оқып жатырғанына да біршама уақыт болды. Сабақ анау айтқандай қиында емес. Мектептегіден қайта оңай сияқты ма, Ерллан көп қиналып жүрген жоқ, өзі құралпы Мейірім атты бала мен бірге жүреді, оның да жанұясының жағдайы мәз емес. Мұның әйтеуір әкесі бар ғой, азды көпті ақша тауып жүрген, ал оның әкесі қайтыс болған. Жалғыз шешесі жұмыс жасап зыр жүгіріп үш баласын асырауда.
-Мейірім, мен кеше балдардан естідім, той болатын мейрамханаларда біз сияқты балдарға уақытша жұмысқа рұқсат етеді екен. Бір той атқарсаң үш мың теңге.
-Ақшасы тым аз екен, оның үстіне түнгі сағат үшке дейін жүретініңді айтсайшы, деп күрсінді Мейірім.
-Жоқтан жақсы ғой, істеп көрсек қайтеді.
Осылайша келіскен екеуі демалыс сайын мейрамханаларда жұмыс жасап жүрді.
• Ерлан күндегісінше сабақтан келсе есік алды абыр, сабыр. Біреулер киіз үй тігіп жатыр. Баласы келді, деп сыбырлайды біреулері. Жүрегі бірдемені сезгендей қатты соғып кетті. Ойына мұрсатта келгені, соңғы кезде шешесінің ауыруы кенеттен меңдеп жатып қалғаны. Жөтелгенде аяқ астынан тұншығып кететін. Еңіреп жылап оң жақта жатқан шешесіне тұра жүгірді. Біреулер ұстап жібермей –жігітсің ғой мықты бол, деп жатса, біреулер мынау індеттен қайтқан сияқты абай болың, деп сыбырлайды. Шынында да, жоқшылық қолын байлаған мамасы аптекадан дұрыс дәрі де ала алмаған болатын. Кетеді ғой, әлде қандай шығар, дейтін. Өзі бұрын көрмеген адамдар толып жүр, бұлар сонда ағайындары ма екен, егер болса осы уақытқа дейін неге көрмеген?.
• Осылайша Ерлан Мамасынан демде айырылды. Әкесі үнемі сапарда жүреді де үш қарындасы жалғыз өзіне қарап қалды. Үлкені алтыншы сыныпта, ортаншысы екінші сыныпта, одан кішісі бала бақшаға баратын еді оғанда апаруға шешесінің жағдайы болмай соңғы айда үйде болатын. Іштей қатайып алған Ерлан қайтсемде оқуымды бітіруім керек, мен жігітпін ғой, бәріне де шыдаймын, деп жігерін қайрап алды. Іздеп жүріп қосымша жұмыс та тауып алды, бір бала бақшаның аумағындағы ағаштарды күнара суарып тұру керек екен, айына жирма мың беретін болды. Жирма мың шәкірт ақысы тағы бар, іштей өзіне разы болған Ерлан күлімдеп қояды.
• Колледжін бітіріп, бір жамағайынының арқасында, қала басындағы құрылысқа жұмысқа кірді. Жұмыстары қиындау бетон құяды, ағаштан қалып құрастырады, биікте жұмыс жасаған да қауіпті екен. Қасындағылар кілең жалдамалы жұмысшылар, өзбек, қалпағы аралас. Шебердің көзі тайып кетсе қалай болса, солай жасауға дайын тұрады. Арттарын түзетіп әлек болады. Бір күні сондай жағдайдың үстіне, бастықтары түсіп қалды. Құрылған қалыпты қайта бұзып жатырған Ерланды тоқтатқан бастығы, -қайсысы мынаны жасаған, мен білмей жүр дейсің бе? Содан талқылау басталды, бәрін тұрғызып қойып кіналы ұстаны тауып алды да жұмыстан қуып жіберді. Кетіп бара жатып жұдырығымен көрсетіп барады екен, ернін тістеп алған, қап бәлем тұра - тұр деген кейіп білдіреді.
Қыстың бір тұтам күні тез батып үйге қайтарда қараңғы түсе бастайды. Сондай бір кеште құрылысты қоршаған шарбақтан шыға бергенде, көк желкесінен бірдеме сарт ете қалды да аспан айналып жүре берді. Көзін ашса ауырухананың бөлмесінде жатыр екен. Сөйтсе сағат тоғыздарда жұмысқа келе жатырған қарауыл көріп қалыпты, есептеп қарасаң үш, төрт сағат ессіз жатқанын анықтау қиын емес. Миы мықтап қозғалған, қатты соққыдан шекесі қанаған, әйтеуір бас сүйегі аман екен, дейді, дәрігерлер есін жинағаннан ойына келгені қарындастары не істеп жүр екен, әкесі де Өзен жаққа кетіп еді, келді ме екен, менің жатып қалғанымды білеме екен, сан сұрақ шарадай басын шақшадай қылды. Соткасының да батареясы отырып қалыпты. Ашып қараса әкесі телдефон соға беріпті, жалмажан әкесіне телефон соқты, әйтеуір үйде екен, қорықып кетпесін, деп болған жәйді толық айтқан жоқ, құрылыста құлап қалып ауыруханаға түстім, қазір жақсымын, бұйырса таңертең үйге барамын, деді. Жатып алып ойға батты: өмір неткен әділетсіз еді, мен оған не істедім, менен көретіндей, бар болғаны қалыпты бұзып қайта жасағаным ба, бағана полиция болған жәйді жазып алып кетіп еді, ұстады ма екен әйтеуір.
Көп ұзамай Ерланды құрылыс шебері лауазымына жоғарлатты. Бастықтарына ұнайтыны, Ерланның бойына біткен жауапкершілігі, адалдығы, бастаған жұмысын аяғына дейін жеткізбей жамбасы жер искемейтіні. Қазірлері Ерланның жалақысы жоғарылаған, артық ақшасын депозитке салып жинап жүр, оның үстіне үлкен қарындасы да биыл мектеп бітіріп, жоғары оқуға сырттай тапсырды да, бір мекемеге жұмысқа кіріп алды. Құдайға шүкір жағдайлары біртіндеп жақсарып келеді. Тұрғынүй жинақ банкісінен арзан үй алуға талпынуда.
Онбес жасынан жұмысқа араласқан Ерлан бұл күнде әбден піскен еді, арада бес жылдай уақыттың ішінде үлкен құрылыс мекемесінің білдей бас инженер лаузымына көтерілді, қазірлері үйлерін кеңейтіп жаңа шағын ауданнан пәтер де алған еді. Ендігі ойы жатпай, тұрмай өз кәсібін ашу... Бастапқыда өте қиын болды, себебі жұмыс бастау үшін айналдыратын қаржы да керек еді. Мекемесін ресми заңдастырып алғасын, банктен кредит алды, тұрғын үй салуға халықтан қаражат жинай бастады, жер сатып алды, сөйтіп бірте, бірте аяғына тұрып кеткен еді. Алғашқы салған 48 пәтерлік бес қабат үйі, көрген сайын көзіне оттай басылады. Бүкіл күш- жігері, жинаған тәжірибесі, бала кезінен арманы бәрі, бәрі осы үйге сиып кеткендей еді. «Алдыңа айқын мақсат қойсаң бәріде орындалдады», деген осы екен.
Қазірлері қаладағы ең үлкен кәсіпкерлердің бірі, жыл сайын жоқ – жітік бір мүжалсыз жанұяға пәтер кілтін тегін беруде. Ендігі ойы кәсібін кеңейтіп басқа облыстарда тұрғын үй салу. Жуырда қосалқы шаруашылықта ашып қойды, төрт түлік малды жинап санын көбейтпекші. Айтпақшы әкесіне заманауй су жаңа көлік алып берді, әкесі мал шаруашылығы жағында тырбыңдап жүр. Үлкен қарындасы оқуын бітірген, экономист болып қасында жұмыс жасап жүр. Сөйтіп анасының кішкентай асыраушысы үлен белді кәсіпкерге айналды.
Иа, «Алдыңа айқын мақсат қойсаң арманың орындалады»,

Насыреддин Қожырбайұлы

Қараңғы түсіп, түн жамылған кез… Есіктің қағылған үнін естіп, жігіт есікті ашты. Кенет түсінбестен მаყыстап жіберіп: «Сен кімсің» – მеმі. Ол: «Мен стყმентпін, мұнმа мұғалімმеріммен келген еმім. Бірақ олар мені жалғыз тастап кетті. Ал мен қалай қайтყმы білмеймін» — მеп жаყап берმі.

Голландияның бір кездері әсіре оңшыл Азаттық Партиясының (PVV) депутаты әрі екінші адамы болған Йорам ван Клаверен (Joram van Klaveren) Исламға қарсы кітап жазамын деп, мұсылман болды. Голландияның баспасөз беттерінде жарық көрген хабарларда Голландияның бұрынғы саясаткері, 39 жастағы Йорам ван Клавереннің Ислам дініне қарсы кітап жазу барысында Исламды зерттеп жүріп, дінге деген көзқарасы түбегейлі өзгерген.

Бірде мәскеулік «Знамя» журналының тілшілері Куба революциясының көшбасшысы Фидель Кастродан сұхбат алып отырып, совет еліндегі қандай даңқты батырларды білесіз деп сұрапты. Ол біраз ойланып, Василий Чапаев пен Бауыржан Момышұлының аттарын атайды.

Журналистер айтпай ма:
– Бауыржан Момышұлы тірі адам ғой!
– Қалай?! Сапта жүрген кісі ме?!
– Әлбетте. Ол – запастағы офицер. Бірақ қатардан....

Бір адамның өмір сүруге деген құлшынысы кеміп, бүкіл жолы жабылып, түңілердей болады. Өзін ешкімге керек еместей сезінгеннен өткен азап бар ма? Үйіндегі жылтыраған заттың бәрін сатып жіберген. Содан күнделікті нан-суын тауып іше алмайтындай төменге түсіп, шың басынан шыңырау құзға құлдырап, түпте мас күйде бұлдырап жатқанда көзіне керует астындағы ескі қобдиша түсті. "Әй, мынау менің бір кездегі қобдишам емес пе? Осының ішінде не бар екен? Сатуға тұратын бір зат табылса жақсы" деп жорғалап барып, керует астына қолын созып, шаң басып, мың қабат сүмелекпен баттасқан көне....

Қазақ халқының  басына түскен ашаршылық нәубеті ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың да отбасын айналып өтпеген. Әкесі Кемел Тоқаев ашаршылық пен соғыстың азабын бала кезінен тартқан. Нәубет тұсында отбасынан, соғыста аса қамқор ағасы –  Қасымнан айрылған.

..О, ағайын, жер өзіміз қолымыздан өсірген мал емес, қолымыздан жасаған бұйым емес қой! Жер - өзімізді дүниеге әкелген анамыз, өзіміз бауырында жүрген баспанамыз. Жерді сату деген - өзіңді тапқан анаңды сату.

Кезінде Сталиннан қаймықпай, елінің мүддесі үшін қызмет еткен тұлғаның қазақ тарихында алар орны да ерекше. Әсіресе, оның мыңдаған қазақты аштықтан құтқарып қалғанын ел аңыз ғып айтады. Белгілі Халық жазушысы Шерхан Мұртаза ол туралы “Қызыл жебе” атты роман жазып, Тұрарға кітаппен ескерткіш қойды. Өзінің “Бір кем дүние” атты кітабында жазушы: “Тұрар Рысқұлов 1938 жылы атылды деп жазылатын. Қабiрi Москва түбiндегi Бутова....