ҚАЗАҚСТАН АРМИЯСЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Кенжеғали Сағадиев атындағы Халықаралық Бизнес Университетінің

2-курс студенті Дулат Дінмұхамед

ҚАЗАҚСТАН АРМИЯСЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Жоспар:

• Кіріспе
• Қазақстан армиясының тарихы
• Армиядағы оқиғалар
• Жеке пікірім
• Қорытынды

КІРІСПЕ

Басшылық:

Жоғарғы Бас Қолбасшысы: Қасым-Жомарт Тоқаев

Қорғаныс министрі: Руслан Жақсылықов

Штаб бастықтары комитетінің төрағасы: Марат Құсайынов

ӘСКЕРИ КҮШТЕР

• Әскерге шақыру жасы: 18 ден 27 жасқа дейін
• Шақыру бойынша қызмет мерзімі: 12 ай
• Әскерде жұмыс істейді: 39-40 мың адам жұмыс істейді

ҚАРЖЫ

• Бюджет: 2,6 млрд $ АҚШ

ҚАЗАҚСТАН АРМИЯСЫНЫҢ ТАРИХЫ

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін құру - 1992 жылғы 7 мамырда ел Президенті — Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас Қолбасшысы Н.Ә.Назарбаев "Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін құру туралы“ Жарлыққа қол қойған күн Қазақстан армиясы тарихының анықтамалық нүктесі болып саналады. Қазақстандық Қарулы Күштердің құрамына негізінен 40-шы жалпы әскери армияның әскерлері, сондай-ақ Қазақстан аумағында орналасқан әскери-әуе күштері (ВВС күштері) мен әуе шабуылына қарсы қорғаныс (ПВО қорғанысы), ТМД Біріккен Қарулы күштерінің бірлестіктері мен құрамалары, мекемелері мен ұйымдары кірді. Қарулы Күштерді құрумен қатар ел басшылығы мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін саяси-дипломатиялық сипаттағы шараларды жүзеге асырды. Дәл сол кезде мемлекеттік шекараның периметрі бойынша қауіпсіздік белдеуін құру негіздері, аймақтық Ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің негізгі элементтері, ядролық қауіпті азайту негізделді. Қазақстан КСРО-дан мұраға қалған ядролық арсеналға құқығынан өз еркімен бас тартып, ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылды. Армия-егеменді мемлекеттің міндетті атрибуты. Ел Конституциясы "Қазақстан Республикасын қорғау-оның әрбір азаматының қасиетті парызы және міндеті. Республика азаматтары заңда белгіленген тәртіппен және түрлерде әскери қызмет атқарады“.

АРМИЯДАҒЫ ОҚИҒАЛАР

Қазақстан армиясында әскери қызметшілердің өлімі туралы ақпарат ағыны артып келеді. Суицид, оқ-дәрілердің жарылуы, жазатайым оқиғалар туралы хабарланды. Қорғаныс министрлігінің мәліметінше, жыл басынан бері төрт әскери адам өз-өзіне қол жұмсады, жеті суицид әрекеті тіркелді, бір мерзімді қызметкер "құрылысқа құлағаннан"кейін қайтыс болды.

ҰЛТТЫҚ ҰЛАНДАҒЫ ӨЛІМ

Ақтаудағы Ұлттық ұланның 3502 әскери бөлімінің арнайы комендатурасының қарауыл бастығы аға сержант Абылай Мерғалиев 30 Шілдеде топсадан табылды. Ол Басқұдық ауылындағы өз үйінің дәретханасына Асылды. 1 тамызда 32 жастағы Мерғалиев Батыс Қазақстан облысының Казталов ауданында жерленді.

Әйелі мен кішкентай қызы асыраушысыз қалды. Абылай Сәуленің әйелі күйеуін ешкімге жамандық жасамаған, ысырапшыл адам ретінде сипаттайды. Ол оны өмірмен қоштасуға не себеп болғанын түсінбейді.

29 шілдеде қатардағы Н. Оразбайдың денесі Степногорск қаласындағы 3517 әскери бөлімінің автопаркінен табылды.

Ұлттық Ұланның мәліметінше, 29 шілдеде күндізгі міндетін атқарған Оразбай кезекшіден дәретханаға сұрады. Қатардағы жауынгер қоймада ілулі тұрған күйінде табылды. Ол Степногорск орталық ауруханасына жеткізілді, бірақ оны құтқару мүмкін болмады. Жетісу облысы Панфилов ауданының тумасы өткен күзде әскерге шақырылды.

Ұлттық ұлан тергеу құпиясына сілтеме жасай отырып, қызметкерлердің өлімі туралы қосымша ақпарат беруден бас тартты.

10 тамызда Ұлттық ұланда тағы бір сарбаз қаза тапты. Алматы облысының 5574 әскери бөлімінде қызмет еткен қатардағы жауынгер Алмас Шаримов дауыл кезінде полигонда басынан жарақат алды. Мерзімді басшы Қонаев қаласының ауруханасына жеткізілді, ол құтқарылмады. Қызметтік тексеру басталды.

ШЕКАРАШЫ КӨРШІ ЕЛДЕН ТАБЫЛДЫ. ӨЛІ…. .

Ағымдағы жылдың 10 сәуірінде шекара әскерлерінде қызмет еткен 19 жастағы қатардағы жауынгер Ұлықбек Бердишов Қырғызстан аумағында өлі күйінде табылды. Әскери бөлімнен ол наурыз айында жоғалып кетті. Шекара қызметінің өкілдері ата-аналарына ұлының өз-өзіне қол жұмсағанын хабарлады. Сот-медициналық сараптаманың қорытындысында сарбаз қайтыс болған кезде есірткіге мас болған, тіндерде этил спирті табылған делінген. Тергеу әлі аяқталған жоқ. Мерзімді басшының анасы Орынқұл Мерекова суицид нұсқасына сенбейді. Ол жоғалған ұлын іздеуге өзі қатысты.

Сот-медициналық сараптамалар Қазақстан мен Қырғызстанда жасалды. Екеуінде де өлім механикалық асфиксиядан — дененің ауырлығының әсерінен циклмен тұншығудан болғандығы көрсетілген.

Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі сарбаздың денесі табылғаннан кейінгі алғашқы ресми хабарламада: "алдын-ала диагноз: механикалық асфиксия, зорлық-зомбылық белгілері жоқ". Қызмет басқа ақпарат берген жоқ.

МАҢҒЫСТАУ ЖӘНЕ ЖАМБЫЛ ОБЛЫСТАРЫНДАҒЫ ӨЛІМ.

Сәуір айында Жамбыл облысында бірнеше күн бұрын қызметке кірген Әлібек Қалбай атты сарбаз біртүрлі жағдайда қаза тапты. Алдымен ол "таңертеңгі құрылыста есінен танып қалды" және қайтыс болды деп хабарланды. Кейінірек Қорғаныс министрлігі "әскери қызметшілер арасындағы қатынастардың жарғылық ережелерін бұзу" бабы бойынша қылмыстық іс қозғағанын және күдіктіні ұстағанын мәлімдеді.

Маусым айында Маңғыстау облысында Шекара қызметі бөлігінде 19 жастағы мерзімді басшы Тешебаев жолға шықты. Шекара қызметі "отбасылық және тұрмыстық мәселелерге"байланысты суицид туралы мәлімдеді. Түркістан облысына сарбаздың денесін әкелген әскерилер марқұмның туыстарынан кешірім сұрады.

Тешебаевтың ата-анасы ұлының жиі ақша сұрағанын айтты. Жігіттің анасы оның

денесінде ұрып-соғудың іздерін көргенін айтады.

Желіде Тешебаевтың "суицид туралы жазбасының" суреті пайда болды. Мәтінде сарбаз туыстарын оның өліміне ешкімді кінәламауға шақырады және кедейліктен шаршағанын жазады. Марқұмның туыстары мұны өзі жазғанына сенбейді.

БАСҚА ОҚИҒАЛАР

Әскерде әскери қызметшілердің ауыр жарақат алу жағдайлары тіркелді. Маңғыстау облысындағы "Бекет ата" оқу полигонында көктемде снаряд жарылып, 99116 әскери бөлімінің сарбаздары Нұрлан Асқарұлы мен Нұрсұлтан Сейілбекұлы жараланды. Асқарұлы ауруханадан шығып, Алматыда амбулаториялық жағдайда емделуді жалғастыруда.

Нұрланның анасы Ботагөз Абдулкаримова адвокат жалдап, өтініш жазды. Бірнеше өтініштен кейін қылмыстық іс қозғалды.

Қорғаныс министрлігі Азаттыққа берген түсініктемесінде: "рота командиріне қатысты ауыр зардаптарға әкеп соққан қызметке немқұрайлы қарағаны үшін қылмыстық іс қозғалды. Ақтөбе гарнизонының әскери соты тергеу нәтижелері бойынша тараптардың татуласуына байланысты қылмыстық істі тоқтатты. Бұл әскери қызметші ақталмайтын негіздер бойынша Қарулы күштер қатарынан босатылды".

ҚОРҒАНЫС МИНИСТРЛІГІНІҢ ШЕНЕУНІКТЕРІ НЕ ДЕЙДІ?

Қорғаныс ведомствосы қарулы күштер қатарындағы суицидтерді жарғылық емес қатынастармен байланыстыруға асықпайды.

Маусым айында Қорғаныс министрі Руслан Жақсылықов қаңтардағы оқиғалардан кейін осы лауазымды атқарып, армиядағы өлім туралы түсініктеме берді.

"Біріншіден, біз жастардың өз-өзіне қол жұмсауының себептерін түсінуіміз керек. Бұған тек армия ғана кінәлі емес. Ол армияға келгені және әскери қызметшілердің өмірі үшін жауапкершілік командирге жүктелетіні түсінікті, бірақ адам қазірдің өзінде жетіліп, азаматтық қоғамнан келді, бізге өз проблемаларымен келді", — деді министр.

ҚОРЫТЫНДЫ

БҰЛ ЖАҒДАЙДА МЕНІҢ ПІКІРІМ

Қатардағы 24 сағат БАҚЫЛАУДА. Бөлімдерде, батальондарда кезекші офицерлер бар. Сарбаздардың өздері кінәлі дейді. Олай болмайды. Ұжымдағы сарбаз басқа планетада емес, өмір сүреді. Барабар ашық тергеу жүргізу, журналистерді тарту қажет.Сондай-ақ, командирлер бақылау жүргізуі керек, психологтар құлағын ашық ұстауы керек. Мұны белгілі бір тест әдістерінің көмегімен болжауға болады. Шамасы, жеткіліксіз көңіл бөлінді, сондықтан бұл орын алады. Мұндай суицидке бейім адамдар қызметке кірмеуі керек. Психопатиялық тұрақтылығы бар адамдар болуы керек. Сондай-ақ, дауыл кезінде жарақат алу, снарядтарды жинау, мұндай жағдайларда өліммен аяқталатын жағдайлар қауіпсіздік ережелерін сақтамаумен байланысты. Жалпы, соңғы 30 жылда армия бұл үшін қатты зардап шекті. Көрнекі мысал: оқ-дәрі қоймаларындағы жарылыстар. Мұндай жағдайлардың алдын алу үшін алдағы үш жылда Қорғаныс министрлігінің бөлімдерінің техникалық жарақтандырылуын тексеру қажет. Менің ойымша, армиядағы өлімді тергеуді Қорғаныс министрлігі емес, жеке комиссия жүргізуі керек.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1) https://tengrinews.kz/

2) Тасболатов А.Б., Аманжолов Қ.Ғ.Қазақстанның әскери тарихы. – Алматы: Рауан, 1998 ж.

3) Мұханбетқалиев Х.С. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері: Құрылу кезеңдері. // Әскери тарих журналы. - 2005. - No 11. - Б.7-12.

4) Бисенов Қ.А. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің құрылысы (1992-1997) // Әскери тарих журналы. - 2014. - No 5. - Б.44.