11-с емтихан жауаптары2022ж
ГОС
1 ә | «Индустрияландыру», «жаңғырту» тарихи терминдеріне анықтама беріңіз. Индустрияландыру - дәстүрлі даму кезеңінен индустриялық кезеңге жедел әлеуметтік-экономикалық көшу процесі, экономикада өнеркәсіптік өндіріс басым. Бұл процесс, әсіресе энергетика және металлургия сияқты салаларда жаңа технологиялардың дамуымен байланысты. Модернизация(франц.-жаңғырту) - артта қалған елдердің алдыңғы қатардағы елдердің деңгейіне жетуге бағытталған мемлекеттің саясаты. |
2 | «Сауатсыздықты жою», «қызыл отау» «иммиграция» терминдеріне анықтама беріңіз. Ликбез (халықтың сауатсыздығын жою) — сауатсыз ересектерді Кеңестік Ресей мен КСРО-да оқуға және жазуға жаппай оқыту. 1919 жылғы 26 желтоқсандағы "РСФСР-дегі сауатсыздықты жою туралы" Халық Комиссарлар Кеңесінің декреті қабылданды. Оның айтуынша, 8 жастан 50 жасқа дейінгі Кеңестік Ресейдің барлық оқи немесе жаза алмайтын тұрғындар, ана тілінде немесе орыс тілінде сауаттылықты үйренуге міндетті. Қызыл отау - 1920/21 оқу жылында Қазақстанда сауатсыздықты жою бойынша 2412 пункт жұмыс істеді, онда 72 232 адам оқыды. Ауылға жаппай культпоход жарияланып, ликбездің жылжымалы пункттері құрылды, әйелдермен жұмыс істеу үшін Қызыл киіз үйлер, яғни отаулар жұмыс істеді. Иммиграция (лат. көшіп келу) — қоныстанушылық, бір мемлекет азаматтарының екінші бір мемлекетке тұрақты немесе уақытша тұру үшін көшіп келуі. |
3 | «Шовинизм», «толеранттылық» терминдеріне анықтама беріңіз. Шовинизм - басқа халықтарды кемсіту, қанау және қысым көрсету құқығын негіздеуді мақсат ететін Ұлттық артықшылық идеологиясы. Мысалыға неміс және жапон әскерлерінің өздері басып алған аумақтардағы мінез-құлқы; Болгариядағы түріктерге, цигандар мен македондықтарға қатынасы; фашистік Германия мен КСРО-дағы антисемитизм (еврейлерге деген жеккөрушілік.) Толеранттылық (лат.— төзімділік, көнбістік) — басқа ойға, көзқарасқа, наным-сенімге, іс-әрекетке, әдет-ғұрыпқа, сезім-күйге, идеяларға төзімділік, жұмсақтық көрсете білу қасиеті. Толеранттылық — адам құқығы мен бостандығы, демократиялық принциптердің бірі болып есептеледі. Толеранттылық — қоғамның жалпы және саяси мәдениетінің деңгейінің көрсеткіші. |
4 | «Полиэтникалық қоғам», «депортация» терминдеріне анықтама беріңіз. Полиэтникалық қоғам – бірнеше ұлттан, ұлттық топтардан тұратын қоғам. Көп этностық қоғам жалғыз этностық қоғам ұғымына кереғар. Мәселен, Қазақстандағы қоғам – полиэтникалық. Депортация (лат. "қуғындау, қуғындау") — адамды немесе адамдардың тобын басқа мемлекетке немесе басқа жерге, әдетте айдауылмен мәжбүрлеп қуғындау. Мысалыға Ұлы Отан соғысы кезіндегі депортациялар өте көп болды: Немістерді, Шешендер мен Ингуштарды, Армяндарды депортациялау. |
5 | Кеңес дәуіріндегі Қазақстан мәдениетінің негізгі бағыттары мен жанрларын анықтаңыз. Соғыстан кейінгі қазақ әдебиеті үлкен кеңестік стильдің ауқымды әдеби формаларын — романдарды, трилогияларды, поэмаларды және өлеңдердегі романдарды игере бастады. Драматургия мен ғылым да дамыды. Тарихи роман-эпопеялар мен азаматтық-патриоттық поэзия үлкен отклик алды. Оған дәлел М.Әуезовтың “Абай жолы” романы, И.Есенберлиннің “Көшпенділер” атты шығармасы. |
6 | «Аң стилі», «полихромдық стиль» терминдеріне анықтама беріңіз. Аң стилі—б.з. д. VII-IV ғасырларда дамыған тарихи көркемдік стиль. Төменгі Дунайдан, Солтүстік Қара теңізден және Каспий даласынан, Оңтүстік Оралға, Сібірге және Қытайдың солтүстік-батыс бөлігіне дейін жетті. Жануарлар стиліндегі суреттер табиғатқа деген сүйіспеншілікке, жануарлар мен олардың қозғалыстарына таңдануға, жануарлардың күресіне негізделген. Суреттер көбінісе жыртқыш аңдар, құстар және грифондар болды. Ең дамыған түрінде аң стилі скиф-сармат өнерінде бар. Жауынгердің киімінде де аң стилінде оюлар болды. Полихромдық стиль - ғұн-сарматтық дәуірдегі Еуразия көшпенділерінің қолданбалы өнеріндегі ерекше стиль, мұнда металдан жасалған әшекейлер түрлі-түсті тастармен безендірілген. Бұл процесс инкрустация деп аталады. Зернь - бұл алтын немесе күміс шарларды дәнекерлеу. Бұл стильде медальондар, кулондар, сырғалар жасалды |
7 | «Референдум», «Конституция» терминдеріне анықтама беріңіз. Референдум (лат. referendum — хабарлануға тиісті нәрсе) — мемлекеттік маңызы бар мәселені халықтық дауысқа салу. Мұндай демократиялык институт алғаш рет Швейцарияда қолданылды. Референдумға заң немесе халықаралық шарт жобасы, басқару сипатындағы мәселелер ұсынылады. 1995 жыл 30 тамызда жалпыхалықтық референдум негізінде Қазақстан Республикасының Ата Заңы қабылданып, 5 қыркүйек күні өз күшіне енді. Конституция, Ата Заң (латынның лат. constitutio — яғни «құрылым» сөзінен шыққан) — Мемлекеттің негізгі заңы, елдегі барлық басқа заңдарға қатысты жоғары заңды күшке ие заң немесе заңдар тобы. Конституция осы заманғы мемлекеттің маңызды белгісі, мемлекеттің бастапқы саяси және құқықтық құжаты болып табылады. 1995 ж. 30-тамызда өткізілген бүкілхалықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы — конституциялық заңдардың қағидаларын тұжырымдап, бір арнаға келтірген Ата Заң, яғни мемлекетіміздің Негізгі Заңы болып табылады. Ол кіріспеден және 9 бөлімнен (98 баптан) тұрады. |
8 | «Полиэтнос», «моноэтнос» терминдеріне анықтама беріңіз. Көпұлтты мемлекет немесе полиэтнос — аумағында әртүрлі этникалық топтар, ұлттар, этнографиялық топтар тұратын мемлекет. Әлемде көптеген полиэтникалык мемлекеттер бар, соның ішінде Үндістан, Ресей, Қытай, Пәкістан, Вьетнам, Казахстан. Моно-этникалық мемлекет немесе біртұтас ұлттық мемлекет — белгілі бір ұлттың (этностың) тарихи қалыптасқан этникалық аумағында қалыптасқан және оның егемендігін бейнелейтін мемлекет. Тарихи тұрғыдан алғанда, моно-этникалық мемлекеттер, ұлттың қалыптасуының басталуы мемлекеттің қалыптасуымен сәйкес келетін жерде дамыды, осыған байланысты мемлекеттік шекаралар көбінесе этникалық шекаралармен сәйкес келді (мысалы, Батыс Еуропа мен Латын Америкасының бірқатар елдері). Біртекті ұлттық құрамы бар мемлекеттердің мысалдары Жапония, Солтүстік және Оңтүстік Корея, Португалия, Бангладеш, Дания, Исландия, Венгрия. |
9 | «Этногенез», «этнос» терминдеріне анықтама беріңіз. Этногенез (грек тіл. "тайпа, халық", "шығу тегі") — әртүрлі этникалық компоненттер негізінде этникалық қауымдастықты (этникалық топты) қосу процесі. Этногенез этникалық тарихтың бастапқы кезеңін білдіреді. Этнос — бұл белгілі бір аумақта ұзақ уақыт бойы бірге өмір сүру, жалпы тіл, мәдениет, өмір салты, өзін-өзі тану және өзіне тән атаулармен біріктірілген тұрақты адам тобы. Қазақстанда 100-ден астам этникалық топ бейбітшілік пен келісімде өмір сүреді: қазақтар, өзбектер, украиндер, татарлар, немістер, ұйғырлар. |
10 | «Рабад», «киіз үй» терминдеріне анықтама беріңіз. Қазақстан аумағындағы алғашқы қалалар 2,5 мың жыл бұрын пайда болды. Арқайым қаласының жарқын мысалы. Мұндай ортағасырлық қалалардың құрылымы Цитадель, Шахристан және рабадтан салынған. Рабад - Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстанның, иранның ортағасырлық (VII—VIII ғасырлар) қалаларындағы Шет жақ, сауда-өнеркәсіп маңы. Рабадта қолөнершілер, фермерлер, саудагерлер өмір сүрді. Киіз үй — Орталық және Орта Азия халықтарының көшпелі тұрғын үйі, баспанасы. Ол — көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі. Киіз үйі — тарихымыздағы ең алғашқы сәулеттік құрылыс. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. Киіз үй-көктем, жаз және күз мезгілдерінде қоныстан қонысқа көшіп жүру жағдайына қолайлы құрама үй. Оның қабырғасы торлап көктелген керегеден тұрғызылады. |
11 | «Доктрина», «зайырлылық» терминдеріне анықтама беріңіз. Доктрина - іс-әрекет жасауға бағыт беретін нақтылы нұсқаулар принциптерінің жиынтығы. Мысалы саяси доктрина саяси іс-әрекетті ұйымдастыруға және саяси құбылыстарды қарастыруға арналған өзара келісілген қағидаттар жиынтығы, бірізділікпен құрылған тұжырымдама болып табылады. Доктрина көбіне билік үшін күрестің, саяси қозғалыс мүшелерінің ықпалдастыру құралына айналады. Тарихта ең көрнекті мысалдар ол Трумэн мен Монро. Монро доктринасы - АҚШ сыртқы саясаты принциптерінің декларациясы. Доктрина Америка және Еуропа құрлықтары елдерінің бір-бірінің ішкі істеріне өзара араласпау принципін жариялады. Ал біздің елімізде этностар арасындағы бейбітшілік пен келісімді қолдауға, қазақстандық ұлтты қалыптастыруға бағытталған Қазақстанның Ел бірлігі доктринасы бар. Зайырлылық (светскость) қағидаты мемлекетті діни ілімдерден бөлуді көздейді, бірақ дінді қоғамдық өмірден алып тастауды білдірмейді. Ол сондай-ақ қоғамдық-саяси билікті ұйымдастырудың негізгі нысаны ретінде мемлекеттің рөлін сақтай отырып, мемлекет пен діни ұйымдардың ықпал ету салаларын ажыратуға ықпал етеді. |
12 | «Ирридента», «диаспора» терминдеріне анықтама беріңіз. Ирредента - этностың өз тарихи отанында тұрып, алайда ол аумақ түрлі себептерден өзге ел құрамына енген соң, қалған өкіл этностық азшылықты сезеді. Мысалыға ирредентке Қазақстанмен шекаралас Ресей аудандарында, Баян-Өлгей аймағында және Моңғолиядағы, Қытайдың Қазақ автономиялық уездерінде, Өзбекстандағы тұратын қазақтар жатады. Диаспора - халықтың өзінің тарихи отанынан тыс жерде өмір сүретін бір бөлігі/тобы. Қазақстан аумағынан тыс 5 млн.астам қазақтар бұрынғы КСРО-ның 14 мемлекетінде және әлемнің 25 елінде тұрады. Олардың 700 мыңнан астамы типтік диаспораны білдіреді. |
13 | «Шежіре», «дәстүр»» терминдеріне анықтама беріңіз. Шежіре (араб. — бұтақ, тармақ) – халықтың шығу тегі, таралуын баяндайтын тарих ғылымының бір тармағы. Сәбит Мұқановтың анықтамасы бойынша «Шежіре» деп кімдерден кімдер туып, қалай өрбігенін баяндайтын ерте заманнан атадан балаға мирас болып келе жатқан ауызша деректер. Шежіре шын мәнінде рудың, тайпаның, халықтың тарихының құрамды бөлігі. Шежіре арқылы адамның тегі, ата қонысы, қауымға қосқан үлесі, отан қорғаудағы орны, меншік, адами құқы, т.б. болмыс білінетін болған. Дәстүр – әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы; қауым мен қоғамда қалыптасқан мінез-құлықтың үлгілері. Мысалы көрімдік, сәлем беру, қыз ұзату, қонағасы, шашу, ерулік ата салты болып саналады. Салт-дәстүрдің ел арасындағы тәлімдік, тәрбиелік, халықтық мәні зор. |
14 | «Автохтонды халық», «этнос» терминдеріне анықтама беріңіз. Автохтонды халық - белгілі бір аймақтың ең ежелгі халық тұрғындары, алғашқы пайда болған жерінен қоныс аудармай, мәдени біртектілікті сақтай алған этномәдениет. Этнос - [грек. - тайпа, халық] - бір халықты екіншісінен ажыратуға мүмкіндік беретін ортақ белгілері бар қауымдастық. Этнос ең алдымен, мәденитілдік қауымдастық. Этностың пайда болуында аумақ және әлеуметтік қарым-қатынас тілінің ортақтығы шешуші фактор болып табылады. Географиялық орны мен халықтың әлеуметтік және шаруашылық әдістерінің ортақтығы да маңызды рөл атқарады. |
15 | «Мәдени-генетикалық код», «ұлт» терминдеріне анықтама беріңіз. Мәдени генетикалық код - мәдениеттің түрін түсінудің кілті: бұл халықтар ата-бабаларынан қалған ерекше мәдени ерекшеліктер, мәдениетті анықтауға мүмкіндік беретін белгілі бір формада кодталған ақпарат. Ұлт - белгілі бір мемлекеттің азаматтарының жиынтығы; бірегей ұлттық бірегейлікке ие, тең құқықты және толыққанды тұлғалардың тарихи қалыптасқан саяси тәуелсіз қауымдастығы. |
16 | «Ақсүйек», «қарасүйек» терминдеріне анықтама беріңіз. Ақсүйек — қоғамдағы әлеуметтік топ. Дәстүр бойынша “қара халыққа” үстемдік етуші таңдаулы әулеттердің өкілдері Ақсүйек саналған. Ақсүйектердің бөлек айрықша құқықтары мен артықшылықтары болған. Мемлекеттік билік Ақсүйектер қолына берілген. Өркениет жемісін де солар пайдаланған. Қазақтар “текті”, “бекзат”, “бек” лауазымын иеленген кісілерді асыл Ақсүйек деп құрмет тұтқан. Қазақ тарихында Шыңғысханның ұрпақтары — хан, сұлтандар ақсүйек саналып келді. Олар төре аталып, халықтың ерекше ілтипатына бөленді. Қарасүйек – байырғы қазақ қоғамында ақсүйек тобына жатпайтын жай халық, қара халық. Қ.-тер ертеректе қараша, қара кісі, қара халық деп те аталған. Қазақ қоғамында қара сүйектер өз ішінде шаруалар (көшпелі малшы қауым, егінші жатақтар), билер, ақсақалдар, батырлар, бай-бағландар, құл-құтандар тәрізді әлеуметтік жіктерге бөлінген. Қара сүйектер мүліктік және жеке бастық құқығы бар ерікті тұлғалар деп танылған. Сондықтан әлеуметтік, саяси, құқықтық т.б. мәселелерді шешуде халықтық жиындарға қатыса алатын болған. |
17 | «Революция», «реформа» тарихи терминдеріне анықтама беріңіз. Революция - бұл көптеген контексте қолданылатын сөз, бірақ ол әдетте үкіметтің құрылымын агрессивті түрде құлатуды немесе әлеуметтік құндылықтардың кенеттен өзгеруін сипаттауға арналған. Қоғам өз елінде болып жатқан жағдайға наразы болған "бейбіт" төңкерістерді қоспағанда, негізінде күш әдісімен ығыстырады. Саяси немесе әлеуметтік аспектілермен байланысты төңкерістерден басқа, революцияның көптеген басқа түрлері бар:
Көрнекті мысалдың бірі ол 1917 жылғы Ақпан төңкерісі - Ресей империясында патша үкіметін құлатып, елде буржуазиялық-демократиялық орнатқан төңкеріс. Реформа - функционалды негіздерге әсер етпейтін адам өмірі саласындағы ережелерді өзгерту немесе заңнамалық жолмен қайта құру/жаңарту. Мысалыға осы жылы Президент жаңа енгізілетін Конституциялық реформа барлық мемлекеттік модельді кешенді түрде трансформациялауға бағытталғанын атап өтті. |
18 | «Жәдидшілдік», «пантүркизм» терминдеріне анықтама беріңіз. Жәдитшілік (ислам идеологияның модернизмі) — 19 ғ. екінші бөлігінде пайда болған, 20 ғ. басында кең тараған қоғамдық-саяси және діни қозғалыс. Мұсылман әлемінде, әсіресе Ресейде түркі тілдес мұсылман зиялы қауымының озық бөлігінің өкілдері арасында кең тараған. Жәдиттердің халықты ағарту, өзгерістер мен дамыту үшін еңбек ету, демократиялық құқықтар үшін күрес, бір жағынан исламды сақтау, екінші жағынан Еуропаның жақсы жақтарын алу — түркі тілдес мұсылман халықтарының дамытуында үлкен үлес еді. Джадидизмнің негізін қалаушы, Крым татар ағартушысы және саясаткер — Исмаил Гаспринский. Пантүркизм - XX ғ. басында саяси агрессивті нәсілшіл доктрина, яғни Түркі тілдерінде сөйлейтін барлық халықтар бір ұлт болып табылады және Түркияның басшылығымен Балқаннан Сібірге дейін созылған біртұтас Тұран мемлекетіне бірігуі керек. Сол тарихи кезеңде И.Гаспринский түркизмді насихаттаушылардың көшбасшысы болды. |
19 | «Тоталитаризм», «демократия» терминдеріне анықтама беріңіз. Тоталитаризм (лат. – бүкіл, жаппай деген сөзінен шыққан) – мемлекеттің қоғам өмірінің барлық саласын толық бақылауына, бір орталыққа бағыну саяси режімі. Тоталитаризм ұғымы алғаш рет 1923 жылы Муссолини режіміне берген сипаттамасында қолданылған. 1929 жылы «Таймс» газеті бұл терминді Кеңес Одағында қалыптасқан режімге қолданды. Демократия - бұл халық биліктің заңнамалық және атқарушы функцияларын тікелей немесе олардың өкілдері арқылы жүзеге асыратын мемлекеттің саяси құрылымының түрі. Демократия бұл тек халықтық ереже ғана емес, сонымен бірге азаматтардың құқықтары жүйесі. |
20 | «Интеграция», «жаһандану» терминдеріне анықтама беріңіз. Саяси интеграция - өзара ынтымақтастыққа бағытталған екі немесе одан да көп саяси құрылымдардың жақындасу/қосылу процесі. Интеграцияның классикалық мысалы - мемлекеттердің НАТО немесе ЕУРООДАҚ сияқты экономикалық, саяси немесе әскери блокқа кіруі. Жаһандану (ағылш. «әлемдік», «жалпы») — жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үрдісі. Терминді ғылыми айналымға алғаш рет 1983 жылы енгізген америкалық экономист Теодор Левитт. Жаһандану - бүкіл әлемдегі экономикалар мен қоғамдардың күшейіп келе жатқан интеграциясы. Жаһандану адамзат тарихындағы табиғи құбылыс, бұл тауарлар мен өнімдерді, ақпаратты, білім мен мәдени құндылықтарды алмасу нәтижесінде әлем өзара байланысты бола бастайды. |
21 | «Монархия», «республика» терминдеріне анықтама беріңіз. Монархия - бұл жоғарғы мемлекеттік билік толығымен бір адамға-монархқа тиесілі, мұрагерлік жолмен келетін басқару нысаны. Қазіргі абсолютті монархиялардың мысалдары: Сауд Арабиясы, Бруней, Катар, Оман, Біріккен Араб Әмірліктері (БАӘ). Республика - бұл жоғары мемлекеттік органдар сайлау негізінде қалыптасатын және белгілі бір мерзімге сайланатын мемлекеттік құрылым нысаны. Бұл оның монархиядан орталық айырмашылығы. Республиканың бірнеше түрі бар: президенттік, парламенттік, аралас. Мысалыға Қазақстан ресми түрде демократиялық, зайырлы, унитарлық, конституциялық республика болып табылады. |
22 | «Отар», «протекторат» терминдеріне анықтама беріңіз. Отар - бұл мықты шет мемлекеттің (метрополия) басқаруындағы тәуелді аумақ. Мұндай жерлер әдетте экономикалық және саяси биліктен айырылады және олардың басқаруы арнайы режим негізінде жүзеге асырылды. Протекторат - бұл мемлекетаралық қатынастардың бір түрі, онда бір ел екінші елдің жоғарғы егемендігін мен мықтылығын мойындап, әсірісе халықаралық қатынастарда, өзі өз автономиясын және билеушілердің әулетін сақтайды. Протекторат - бір мемлекет екінші мемлекеттің қорғауында болатын мемлекетаралық нысаны. |
23 | «Репрессия», «ақталу» терминдеріне анықтама беріңіз. Репрессия - бұл мемлекеттің күш аппаратының көмегімен көбінесе кінәсіз азаматтарды қудалау, түрмеге түсіру, ату жазасына кесілуі. Жалпы қолданыстағы жүйені қорғау және сақтау мақсатында мемлекеттік органдар қолданатын жазалау шаралары. Қазақстанда алғаш репрессиялар 1928 жылдан басталды. Ал Сталин кезеңінде 1937-1938 жылдары ең ауқымды репрессиялар жүргізілді. Яғни қазақ зиялаларына бұл тиесілі болды. Ақталу - Сталиндік қуғын-сүргін жылдарында жазасыз қалған адамдардың адал есімін қалпына келтіру, оларға деген құрметті қайтару, азаматтық құқықтарын қалпына келтіру. Мысалыға Кенесары Қасымұлының қозғалысы туралы жазған Е. Бекмаханов тек Сталин қайтыс болған кезден ғана ақталды. |
24 | «Ру», «жүз» тарихи терминдеріне анықтама беріңіз. Ру - алғашқы қауымның экономикалық, әлеуметтік негізгі ұясы; арғы тегі бір әкеден немесе бір шешеден тараған туыстар тобы. Қазақта «Жеті ата» ұғымы да румен тікелей байланысты. Жүз - қазақ халқының үш рулық-тайпалық бірлестіктерінің ортақ атауы. Дәстүрлі қазақ қоғамы үш жүзден тұрады: Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз. Жүздің тарихы Шыңғысхан ұлыстарымен тікелей байланысты. Яғни Қазақ даласында орналысқан Жошы, Шағатай, Үгедей мен олардың аймақтары бойынша бөліну болды. |
25 | «Материалдық мәдениет», «рухани мәдениет» терминдеріне анықтама беріңіз. Материалдық мәдениет - белгілі бір мәдениет құрған барлық материалдық құндылықтардың жиынтығы. Материалдық мәдениетке адам қолымен жасалған барлық заттар мен заттар кіреді: ғимараттар мен құрылыстар, көлік және байланыс жолдары, байланыс құралдары, жиһаз, тұрмыстық техника, киім және аяқ киім, өндіріс технологиялары. Рухани мәдениет - бұл қолмен ұстауға болмайтын нәрсе. Бұл материалдық әлем объектілерін игеру мен қолдануда қолданылатын мағыналарға толы құндылықтар. Оған ғылым мен білім, тіл, мораль мен құқықтың нормалары жатады. |
26 | «Антропогенез», «этногенез» терминдеріне анықтама беріңіз. Антропогенез - бұл биологиялық эволюция нәтижесінде адам пайда болуы. Бұл эволюция процесінде адамдар тұқымының басқа сүтқоректілерден бөлінуі болды. Этногенез (грек тіл. "тайпа, халық") — әртүрлі этникалық компоненттер негізінде этникалық қауымдастықты қосылу процесі. |
27 | «Репатриация», «депортация» терминдеріне анықтама беріңіз. Репатриация - түрлі себептермен бөгде мемлекет аумағында қалған адамдарды өз отанына қайтару үшін мемлекет ұйымдастырған процесс. Депортация — қылмыстық және әкімшілік жаза ретінде мемлекеттен қуылу, көшіру, жер аудару деп көрсетілген. Термин 18-19 ғасырларда Франция қылмыстық заңнамасында жер аударудың ерекше түрін атауда қолданылған. Ал 1920-1950 жылдары тұрғындарды күштеп көшіру — сталиндік қуғын-сүргіннің негізгі құрамдас бір бөлігіне айналды. |
28 | «Дәстүрлі (аграрлық) экономика», «жоспарлы (социалистік) экономика» терминдеріне анықтама беріңіз. Дәстүрлі экономика - табиғат ресурстарымен шектеулі, кеңінен дәстүрлер мен ғұрыптармен байланысқан экономикалық жүйе. Экономиканың негізі ауыл шаруашылығы болып табылатын елдер. Мұндай елдерге Үндістан; Эфиопия; Непал; Мали жатады. Жоспарлы Экономика– КСРО-да және басқа да “социалистік” деп аталған елдерде қолданылған экономика жүйені ұйымдастыру тәсілі, мұнда материалдық қорлар мемлекет меншік болып есептеліп, барлық кәсіпорындардың экономика қызметі директивалық жоспарлау, басқару және бақылау арқылы бағытталып, үйлестіріліп отырды. КСРО-да 1921 жылы тоталитарлық қоғамның негізгі экономика мақсаттарын жоспарлаушы экономика орган – Мемлекеттік жоспарлау комиссиясы болды. |
29 | «Ақтабан шұбырынды жылдары», «Зарзаман» терминдеріне анықтама беріңіз. Ұлы Ақтабан шұбырындысы, Алқакөл сұламасы 1723-1727 жылдары болды. XVIII ғасырдың басындағы қазақ өміріндегі апатты оқиғалар. Ашаршылық жылдарында қазақтар Жетісудың бай жайылымдарына айырылып, қоныс аударудың дәстүрлі бағыттары бұзылды. Сауда, қолөнер орталықтары құлдырады, мал саны күрт азайды. Зар заман - ХІХ ғасырдағы патша үкіметінің хан билігін жою кезеңі. 1867-1868 жылдары реформалар енгізілгеннен және оның негізінде жаңа тәртіп орнатылғаннан кейін уақыт. Хан билігінің жойылуына байланысты халықтың саяси, экономикалық және рухани езгіге ұшыраған тарихи уақытты сипаттайды. Алғаш Шортанбай Қанайұлы осы кезеңнің қиындықтары туралы “Зар заман” атты зарлы толғау шығарып, ол ел ішінде кең таралды. |
30 | «Археологиялық мәдениет», «тарихи-мәдени ескерткіш» терминдеріне анықтама беріңіз. Археологиялық мәдениет - бір аумақ пен дәуірге жататын және ортақ белгілері бар материалдық ескерткіштер жиынтығы. Тасмола мәдениеті-ерте темір дәуіріндегі Орталық Қазақстан ескерткіштері жататын археологиялық мәдениет. Мысалы Тасмола мәдениеті - ерте темір дәуіріндегі Орталық Қазақстан ескерткіштері жататын археологиялық мәдениет. Тарихи-мәдени ескерткіштер - тарих және мәдениет ескерткіштері халықтың, тұлғалардың, мемлекеттердің тарихи дамуының нәтижелері болып табылатын, және үлкен қоғамдық маңызы бар мәдени жылжымалы және жылжымайтын материалдық объектілер. Оған Қарахан, Қожа Ахмет Яссауи, Айша бибі кесенелері жатады. |
31 | Қазақ мемлекеттілігінің кеңестік түрін сипаттаңыз. Қазақ халқы Ресей империясы құлағаннан кейін алғаш рет 1920 жылғы 26 тамызда жаңадан құрылған Қырғыз КСР Автономиялық Кеңестік Федеративтік Социалистік Республикасының құрамына кірді. Жаңадан құрылған автономиялық республиканың астанасы Орынбор қаласы болды. 1924-25 жылдары Орта Азияда ұлттық-мемлекеттік межелеу орын алып, 1925 жылғы маусымда РСФСР бағынысындағы қазақ халқы бар барлық аумақтар біртұтас Автономиялық Қазақ АССР-не біріктірілді. 1929 жылы астананы Қызылордадан Алматы қаласына көшірді. Қазақ АССР 1936 жылдың ақпан айында Қазақ АССР деп атала бастады. Сол жылы РСФСР құрамынан шығарылып, Қазақ ССР деп аталатын одақтық республика мәртебесіне ие болды. Республика кеңес Республикасы ретінде 1991 жылдың желтоқсанына дейін, Қазақстан Республикасы тәуелсіз біртұтас қазақ мемлекеті болып жарияланғанға дейін КСРО құрамында болды. |
32 | XIX-ХХ ғасырдың басында Қазақстан аумағында жұмыс істеген білім беретін оқу орындарының ерекшеліктерін сипаттаңыз. XIX - XX ғасырдың басында Қазақстанда халық білімі екі бағыт бойынша дамыды: діни және зайырлы. XIX ғасырдың ортасына дейін қазақ балаларын оқыту мұсылмандық мектептер мен медреселерде жүзеге асырды. Мұғалімнің функцияларын негізінен молла атқарды. Оқыту ата-аналардың қаражаты есебінен жүргізілді. Мұсылман мектептеріне негізінен ұлдар қатысты. Мектеп бітіргеннен кейін ата-аналар балаларын Уфадағы "Ғалия", Орынбордағы "Хусаиния", Троицкідегі "Расулия" сияқты танымал медреселерге жіберді. Медреселер халық арасында өте танымал болды. Олар молдалар мен мектеп оқытушыларын дайындады. Оқу мерзімі 3 жылдан 4 жылға дейін болды. Ислам бойынша бастауыш білімнен басқа медресе оқушылары философия, химия, математика, медицина, тарих, география, лингвистика және астрономия пәндерінен білім алды. Діни оқу орындарының басты функцияларының бірі - жастарға жоғары моральдық принциптер мен гуманизмді тәрбиелеу. 1870 жылдан бастап патша үкіметінің бастамасымен медреседе міндетті түрде орыс тілінің негіздері оқытылды. |
33 | Ботай мәдениетінің ерекшеліктерін сипаттаңыз. Ботай мәдениеті — энеолит дәуірінде Солтүстік Қазақстанды мекендеген тайпалар мәдениеті. Өмір сүру уақытты б.ғ.д. V-IV ғасырларда өтті. Ботай мәдениеті ежелгі адамның алғаш рет жылқыны қолға үйреткендігімен әлемге әйгілі. Негізгі кәсібі - жылқы шаруашылығы, аңшылық және балық аулау. Зерттеулер бойынша жылқы шаруашылығымен айналысатын ботайлықтар бие сүтінен қымыз жасай білген. Ботай мәдениетіне тас құралдарының дамыған индустриясы тән болды. Ерекшеліктерге тоқталсақ, жылқылардың төменгі жақтарының сүйектерінен жасалған орақтар; жер қазу құралдарды; ағаш өңдеу құралдарды; инелер; шілтер және басқа тоқу құралдары; Бұл ауылшаруашылық дағдыларының және үй қолөнерінің дамыған жүйесінің болуын көрсетеді. Соған қоса ұжымдық жерлеу өз кезегінде үш-төрт шағын отбасынан тұратын отбасылық-шаруашылық қауымдастықтардың болуы мүмкін екенін растайды. |
34 | Ақ Орда мен Қазақ хандығының тарихи сабақтастығын анықтаңыз. Ақ Ордада феодалдық басқару жүйесінде хан, феодалдар болды. Әскери қызметкерлер мен шаруалардан салықтар алынды. Қазақ мемлекеттілігі ру-тайпалық жүйемен біріккен аумақтың, биліктің және халықтың бірлігіне негізделген . Қазақ қоғамы саяси билігі хан, билер, құрылтай, ұлыстардың көмегімен басқарылды. Екі мемлекет те көшпелілермен, мал шаруашылығымен көптеп айналысты. Қолөнермен сауда қатынасы дамыды. Ақ Орданың үлкен аумағы қазақтардың этникалық аумағы да, Қазақ хандығының мемлекеттік болашағы да болды . Сондықтан Ақ Орда алғашқы қазақ мемлекеті болып саналады. |
35 | Қазақстанның киелі ескерткіштерін сипаттаңыз. Қазақстанның киелі жерлеріне діни ғибадат орындары: Әзірет Сұлтан тарихи-мәдени қорық-мұражайы, Қожа Ахмет Ясауи кесенелері, Арыстан Баба, Бекет ата кешені сияқты ұлттық мақтаныш орындарын жатқызуға болады. Екінші мысал - Баянауыл мен Шығыс Қазақстан облысындағы үңгірлер, Алатау таулары, Алтайдағы Белуха тауы, Ұлытау. Бұл қасиетті орындар тарихи мақтаныш. Сондай-ақ Қазақ хандығының ірі ортағасырлық қалалары мен астаналары Сығанақ, Отырар, Сауран, Сарайшық, Тараз. Бір ескерткішке тоқталсақ, онда Бабаджа Хатун кесенесі (Х-ХV ғ) Айша биге арналған кесененің құрылысы туралы аңыздармен байланысты. Аңыз бойынша, Айша бибі қайтыс болғаннан кейін оның күтушісі Бабаджа хатун оның қамқоршысы болады, ал қайтыс болғаннан кейін оны қыздың кесенесінен жиырма қадам жерде жерлейді. Адал әйел үшін арнайы кесене тұрғызып, оны Бабаджа хатун кесенесі деп атады. Бұл екі ғимарат қажылық жасайтын мұсылмандар үшін керемет ескерткіштер мен қасиетті орын. Бүгін кесенеге әйелдер ерлі-зайыптылық бақыт пен ұрпақ сұрап келеді. |
36 | Көшпенді киіз үй құрылысының ерекшеліктерін сипаттаңыз. Неге қазақтарда киіз үйдің конус тәрізді емес, жарты шар тәрізді түрі таралғанын түсіндіріңіз. Киіз үйдің ерекшелігі - ол жарық пен желдетуді оңай реттеуге мүмкіндік береді. Түтін ашық шаңырақ, ортасындағы торлы шеңбер / күмбез саңылау арқылы бөлмені толтырмай шығады. Сондай-ақ, ол күндіз жарық беру қызметін етеді, ал түнде ол жылуды сақтауға мүмкіндік беретін. Сондықтан да оған аппақ киіз жабады. Ақ басқа түске қарағанда күн сәулесін жақсы шағылыстырып, жылуды аз сіңіреді. Осындай тұрғын үйлердің басқа түрлерімен салыстырғанда, ол дауыл желдеріне, жаңбырға және қардың шөгінділеріне төтеп беруге мүмкіндік беретін шар күмбезді шатырдың құрылымына ие. |
37 | Қазақ халқының ұлт-азаттық күресінің бірінші кезеңін сипаттаңыз (XVIII ғасырдың аяғы – XIX ғасырдың бірінші жартысы). |
38 | Қазақ халқының ұлт-азаттық күресінің бірінші кезеңін сипаттаңыз (ХІХ ғасырдың аяғы – ХХ ғасырдың басы). |
39 | Алаш және Түркістан (Қоқан) автономияларын мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру әрекеті ретінде сипаттаңыз. |
40 | XVIII – XX ғғ. басында Қазақстан халқының этникалық құрамын өзгерту үдерісіндегі негізгі этникалық топтарды сипаттаңыз. XVIII—XX ғасырлардың бас кезінде Қазақстанның байырғы халқы өлкенің басым көпшілігін құрады. 1897 жылы Қазақстанда барлығы 4147,7 мың адам тұрған болса, соның 80 пайызға жуығы қазақтар еді. Халықтың қалған бөлігін казактар мен қоныс аударған орыс шаруалары, сондай-ақ ұйғыр, дүнген, татар, өзбек, басқа да этностық топтар құрады.
|
41 | Қазақ хандығының құрылу процесін сипаттаңыз. |
42 | Қазақ қоғамының ру-тайпалық құрылымын сипаттаңыз. Қазақстанның ежелгі тайпалары тарихи-географиялық, экономикалық және саяси жағдайларына байланысты үш негізгі этникалық шаруашылыққа топқа бөлінді. Олар: Ұлы, Орта және Кіші жүз. Әрбір жүздің тайпалары жалпы шаруашылық мүдделер негізінде топтасқан, өз шекарасында экономикалық жағынан оқшауланған еді. Олардың тілі, материалдық тұрмыс мәдениеті жөнінен басқа жүздердің тайпаларынан ешбір айырмашылығы болған жоқ. XV ғасыр қарсаңында бұл тайпалар түрік тектес халық болып топтасты да, кейінірек «қазақ» деген этникалық ортақ атауға ие болды, сөйтіп халықтың қалыптасу процесі негізінен аяқталады. Бірақ ол кейбір себептерге байланысты кешеуілдеп барып іске асты. Оған қазақ халқының этникалық құрамына кірген тайпалардың бірнеше мемлекет құрамына енгені, кейбір жеке тарихи қалыптасқан бөлшектердің бытыраңқылығы себеп болды. XIV-XV ғғ. көптеген жұрттың көшіп-қонып, сапырылысуы орын алды. XV ғ. – II жартысы мен XVI ғ. қазақ халқының негізгі этникалық территориясын мемлекет етіп біріктіру, халықтың да қалыптасу процесінің аяқталуын тездетті. Оңтүстік Қазақстан мен Оңтүстік Батыс Жетісудың территориясы баяғыдан бері қазақ халқының құрылып, қалыптасуының басты этникалық торабы болды, мұнда Қазақстанның ірі екі этникалық қауымдастығының тоғысқан жері жатты. Олар – Орталық, Солтүстік және Оңтүстік Қазақстандағы қыпшақ тайпалар одағы мен Оңтүстік – Шығыс Қазақстандағы үйсін тайпалар одағы, бұларға Сырдарияның төменгі ағысы арқылы Кіші жүз тайпалары келіп қосылады. |
43 | Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарындағы большевиктердің экономикалық саясатын сипаттаңыз. Жалпы осы кезеңдегі большевиктердің саясаты өте аралас болды. Іс жүзінде 3 кезеңді бөлуге болады: 1)Азамат соғысына дейін - алғашқы қайта құрулар; 2) Азамат соғысы кезінде - соғыс коммунизмінің саясаты; 3) Азаматтық соғыстан кейін – жаңа экономикалық саясат (ЖӘС).
Негізгі мәселе - ұлттандыру, яғни мемлекет меншігіне түрлі мүлік пен ресурстарды көшіру. Ұлттандырылған секторды халық шаруашылығының Жоғарғы Кеңесі басқарды (1917 жылғы 2 желтоқсаннан бастап). Жер туралы жарлық тек көктемде басталды, бірақ оны қысқа мерзімде өткізу мүмкін болмады. Кейбір аудандарда шаруалар бұл Жарлықтан ештеңе алған жоқ. Әр түрлі аудандарда жер беру әр түрлі болды. Орталық проблема – қалаларды азық-түлікпен қамтамасыз ету. 1918 жылдың 11 маусымынан бастап қалаларда “Кедейлер комитеттері” (комбедтер) құрыла бастады, олар отрядтарға көмектесуі керек еді. Олар ауқатты шаруаларды құлатты. Бұл шаралар кешені халықтың үлкен наразылығын тудырған "Азық-түлік диктатурасы" деп аталды. Осыған байланысты комбедтер таратылды.
Ішкі саясат күшейтілуде. Елдің басқаруы соғыс режіміне көшті. Билік толығымен Ленин мен оның кеңесіне (1918 ж.) тиесілі болды. Басқару жүйесі қатаң әскерилендірілген. Жұмысшы Шаруа Қызыл Армиясының қатарына жалпы жұмылдыру жарияланды, яғни 1920 жылға қарай оның саны 5 миллион адамды құрады. Экономикалық саясат "Әскери коммунизмі саясаты" деп аталды : а) 1919 жылғы 11 қаңтарда азық-түлік салымы енгізіледі. Шаруаларға белгілі бір мөлшерде азық-түлік, мал азығы және егін егуге арналған астық қалды. Қалған астықтың бәрі ақшаға алынды. Сол кезде ақша өз мәнін жоғалтқандықтан, іс жүзінде шаруалардан артық нан тегін алынды; б) барлық кәсіпорындарды, оның ішінде орта және шағын кәсіпорындарды мемлекет меншігіне алу жеделдетілді; в) жалпыға бірдей еңбек қызметі енгізіледі;
Ресей коммунистік партиясының (большевиктер) Х съезі-РКП (б) – бағытты өзгерту және жаңа экономикалық саясатқа көшу туралы шешім қабылдады. Жаңа экономикалық саясат - бұл басқарудың экономикалық әдістерін бірінші орынға қоятын жаңа, әскери коммунизмді алмастыратын саясат. ЖЭС-тің экономикадағы негізгі сәттері: а) нан және басқа да өнімдердің еркін саудасын қайтару; б) шағын және орта өнеркәсіпті ішінара денационализациялау (жеке меншікке, халыққа қайтаруы) в) концессия арқылы шетелдік капиталды тарту (кең таралмаған); г) орталықсыздандыру, главкизм саясаты құлатылды; д) жалпыға бірдей еңбек міндеттілігін жою және жұмыс күші нарығын құру; е) мемлекет экономикадағы командалық биіктікті өзінде сақтап қалды (жерге, ресурстарға және негізгі өнеркәсіп салаларына меншік). |
44 | Қазақ халқының материалдық мәдениетінің дамуын сипаттаңыз. Қазақтардың материалдық мәдениеті халықтың шаруашылық өмірінің ерекшеліктерін көрсетті, дала малшыларының алдыңғы ұрпақтарының мәдениет дәстүрлеріне негізделген. Экономикалық өмір салты, тамақ, киім олар өмір сүрген табиғи жағдайларға бейімделген. Қазақтардың тұрғын үйлері, үй жабдықтары, киімдері мен тамағы ғасырлар бойы жайылымдық мал шаруашылығына және көшпелі өмір салтына бейімделді. Олардың бір бөлігі жартылай көшпелілерге, ал жатақтар отырықшы өмірге көшкеннен кейін дәстүрлі материалдық мәдениеттің жекелеген элементтері өзгере бастады. Бұл процесс әсіресе өткен ғасырдың ортасында және соңында болды. Оған себеп қазақтардың өнеркәсіптік өндіріске қызығушылығымен байланысты, қазақ жұмысшыларының өндіріс жағдайлары мен өмір сүру жағдайлары өзгерген кезде тез жүрді. |
45 | Түркі қағанатының қалыптасу процесін сипаттаңыз. Негізі «Түрік» сөзі «мықты, күшті» деген мағынаны білдіріп, билік етуші ашина әулетіне байланысты айтылды. Кейін олардың қарамағындағы барлық тайпалардың ортақ атауына айналды. Бұл тайпалардың біраз бөлігі теле деп аталды. Батыс Қытай билеушісі жақын қоныстанған түркілер жайлы дерек жинай бастайды, олар түрік тарихының ерте кезеңі туралы негізгі білім көзіне айналды. Қытай деректері бойынша түркілер алғашында Қытай шегарасының батысында, Алтай тауларының етегінде өмір сүрді. Кейін түрік тайпаларының көсемі Бумынның басшылығымен иеліктерін Хуанхэ жағалауларына дейін кеңейтті. Түркілер Алтайдан Хуанхэ жағалауларына дейін жеткен кезде Бумын ордасына 545 жылы Қытай елшілігі келеді. Осы сәттен бастап түркілер сол замандағы ірі мемлекеттердің бірі ретінде танылып, тарих сахнасына шығады. Қытай елімен бейбіт қарым-қатынас орнатқаннан кейін жужандардың тепкісін көрген түркілер оларға қарсы бас көтере бастайды. Бумын қаған жужандарға шабуыл жасайды. 552 жылы жужандар әскері талқандалады. Бумын түркі елінің қағаны болып жарияланады. Орталық Азиядағы жаңа мемлекет — Түрік қағанаты осылай пайда болды. |
46 | Қазақстан аумағындағы этногенез кезеңдерін сипаттаңыз.
|
47 | «Алаш» ұлттық идеясының тұжырымдамалық негіздерін сипаттаңыз. "Алаш "негізгі идеялары мынадай базалық ережелер төңірегінде тоғыстырылған: жер халыққа тиесілі және сатып алу-сатуға жатпайды, соның ішінде шетелдіктердің болуы; жердегі және жер астындағы барлық байлық халыққа тиесілі болуы тиіс; өлкенің толық экономикалық дербестігі, Қазақстанның Ресей империясы құрамында болған жылдары қалыптасқан шикізатқа тәуелділіктен бас тартуы; қазақ тілдін, мәдениеттін, әдет-ғұрыптын ұлықтылығы. Алаш қайраткерлері де қазақ жеріне тап болған түрлі халықтардың өкілдері өздерін қауіпсіз сезінетін ұлттық мемлекет құруды жақтады; мемлекет дамыған елдердің ғылымы мен үздік жетістіктеріне сүйенуі тиіс, ал дін мемлекеттен бөлінуі тиіс. |
48 | Дамыған орта ғасырдағы (Х-ХIV ғғ.) түркі мемлекеттерінің геосаяси белсенділігін сипаттаңыз. Қағанаттың Шығыстағы саяси ықпалы соншалықты күшті болғандықтан, Солтүстік Қытай билеушілер (Солтүстік Ци және Солтүстік Чжоу) жыл сайын түрік қағанына алым төлем ретінде 100мтүк жібек мата жіберді. Отырықшы тайпалардың байлығын игеруге ұмтыла отырып, түріктер Орта Азияға шықты. Эфталиттердің негізгі күштерін 567 жылы Бұхара маңында түріктер талқандады. Түріктер оларды 563-567 жылдары толығымен жаулап алды. Түрік қағанаты мен Иран арасында келіспеушіліктер эфталит мұрасының бөлінуіне байланысты басталды. Ол шешілмейтін және ашық қақтығысқа айналды. 70-ші жылдары Түркі қағанаты өз шекараларын Қара теңіз бен Солтүстік Кавказға дейін кеңейтті. Бірақ 581 жылы Түрік қағанатында азаматтық қақтығыстар басталды. |
49 | Ұлы Жібек жолының Қазақстан аумағындағы қалалық мәдениетті дамытудағы рөлін сипаттаңыз. Жібек жолының түрік бөлігінің жандануы мұнда қалалық мәдениетті дамытуда маңызды рөл атқарды. Жетісуда және Қазақстанның оңтүстігінде ол бірқатар жаңа қалалық орталықтардың пайда болуын ынталандырды, қалалардың тез өсуіне ықпал етті. Жібек жолы арқылы тасымалданатын Жібек пен басқа да тауарлардың бір бөлігі осы қалаларда орналасқан. Жібек жолының түркі аймағында тарихи ескерткіштерді қазу кезінде мұнда қайнап жатқан сауданың көптеген материалдық дәлелдері табылды. Сырдарияның ортағасырлық қалаларын зерттеу кезінде табылған заттар халықаралық сауданың маңызды көзі болып табылды. Осындай қазбалардың қатарына Отырардан табылған күміс көмбе жатады. Онда Шығыс Түркістан қалаларының, Кіші Азия, Еуропа қалаларының тиын сарайлары және Еділден жасалған бұйымдар жатады. Қазба жұмыстары барысында зергерлік бұйымдар, тұрмыстық заттар, ақша табылды. Олардың барлығы дәл осы қалалық мәдениеттің қарқын дамуын дәлелдейді. |
50 | XVIII - XX ғғ. басындағы Қазақстанның ғылыми зерттеу процесін сипаттаңыз. Көптеген ресейлік зерттеушілер өздерінің іргелі еңбектерін XVII-XVIII ғасырда қазақ фольклоры, генеалогиясы мен этнографиясы, сондай-ақ жекелеген мұрағат материалдары негізінде жасады. Қазақстанның тарихын, географиясын, этнографиясы мен мәдениетін зерттеуде ресейлік ғалымдар мен офицерлердің еңбегі зор. Көптеген ғылыми еңбектерді XIX - XX ғасырдың басынан бастап саяси себептер бойынша Қазақстан аумағына жер аударылған Ресей зиялыларының өкілдері де қалдырды. XVIII ғасырда Ресей жасаған Қазақстан кешенінің зерттеудің алғашқы әрекеттері М. В. Ломоносовтың есімімен байланысты болды. Ол өлкеге ғылыми экспедициялар ұйымдастырудың және оның географиялық карталарын жасаудың бастамашысы болды. Зерттеуші И.Г.Георги Қазақстан аумағы бойынша дербес экспедиция ұйымдастырды. Оның еңбектерінде өмір, мәдениет, салт-дәстүрлер, сондай-ақ жергілікті халықтың экономикалық өмірінің ерекшеліктері туралы өте құнды мәліметтер бар. Орыс офицері А.Д.Скалон жергілікті халықты орыс сауаттылығына және өлкенің байырғы тұрғындарының орыс тілін үйренуіне қатыстыруға себеп болған орыс-қазақ сөздігін құрастырды. Қазақстан туралы құнды еңбектерді басқа ресейлік зерттеушілер қалдырды: Г. Ф. Миллер, В. Н. Татищев және т. б. XIX – XX ғасырдың басында Қазақстан туралы өз жұмыстарын ағылшын, неміс және француз зерттеушілері мен саяхатшылары қалдырды. |
51 | Қазақ хандығының саяси институттарын сипаттаңыз. |
52 | Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында нарықтық экономикаға көшудің негізгі міндеттерін түсіндіріңіз.
|
53 | Қазақстанның білім және ғылым саласында 1917 жылдан бастап енгізілген негізгі өзгерістерді түсіндіріңіз. 20-30 жылдардағы білім беру жүйесінің маңызды компоненттерінің бірі ересек тұрғындар арасындағы сауатсыздықты жою болды. 1921 жылы Қазақ тіліндегі алғашқы оқулықтар жарық көрді, оларды жазуға Қазақ зиялыларының белгілі өкілдері тартылды. Қазақ тіліндегі орта мектепке арналған алгебраның алғашқы оқулығын құрастырушы Қ.Сәтпаев, география оқулығының авторы - Ә. Бөкейханов болды. 1924 жылы А. Байтұрсынов қазақ тілінің фонетикасына араб графикасын бейімдеді. 1929 жылы Қазақ жазуы араб графикасынан латын графикасына көшірілді. 1928 жылы Қазақстанда алғашқы педагогикалық институт ашылды, ал 1929 жылы Алматы ветеринариялық-зоотехникалық институты ашылды. 1926 жылы Ежелгі Тараз қаласының орнында кеңестік археолог, Орта Азия республикаларындағы көптеген археологиялық экспедициялардың қатысушысы М.Массон қазба жұмыстарын жүргізді. 1932 жылы Қазақстанда КСРО Ғылым Академиясының базасы құрылды. |
54 | «Ұлы дала» ежелгі мәдениет ошақтарын және олардың бір-бірімен өзара байланысын сипаттаңыз. Ұлы дала ошақтары: Алтын адам, Ұлы Жібек жолы, аң стилі, ежелгі металлургия, жалпы түркі әлемінің бесігі. Орталық Еуразияда түркілер үстемдік құрған кезеңде Ұлы Жібек жолы гүлдену шегіне жетіп, халықаралық ауқымда экономикалық өркендеу мен мәдениеттің өрлеуіне ықпал етті. Орасан зор кеңістікті игере білген түркілер ұлан-ғайыр далада көшпелі және отырықшы өркениеттің өзіндік өрнегін қалыптастырып, өнер, ғылым мен әлемдік сауданың орталығына айналған ортағасырлық қалалардың гүлденуіне жол ашты. Мысалы, Орта ғасырдағы Отырар қаласы адамзатқа әлемдік өркениеттің ұлы ойшылдарының бірін берді. Мысалыга Түркі халықтарының ұлы рухани көшбасшыларының бірі Түркістанда Әбу Насыр Әл-Фараби, Қожа Ахмет Яссауи. |
55 | Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарындағы көші-қон саясатының ерекшеліктерін түсіндіріңіз. Көші-қон халық санының, ұлттық құрамның өзгеруіне, оның облыстар бойынша бөлінуіне әсер ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Сонымен қатар, көші-қон ауыл мен қала халқының арақатынасын өзгертуде, әлеуметтік-экономикалық проблемалар мен елдің қауіпсіздігі мәселелерін шешуде үлкен рөл атқарады. Кеңестік кезеңнің соңғы жылдарында Қазақстанда байырғы қазақ халқының пайызы төмен болды. Сондықтан Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін елдегі әлеуметтік-экономикалық және саяси ахуалдың ерекшеліктеріне сәйкес белсенді көші-қон саясатын жүргізе бастады. 1992 жылғы маусымда көші-қон процесін заңнамалық ретке келтірудің құқықтық негіздерін қамтитын "Көшіп келу туралы" заң қабылданды. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес ел аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам еркін жүріп-тұруға, сондай-ақ тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар. Әркімнің республикадан тыс жерлерге кетуіне, сондай-ақ Қазақстанға қайтып оралуына құқығы бар. |
56 | Ұлы Жібек жолының Қазақстандағы қалалардың пайда болуы мен дамуындағы рөлін талдаңыз. Ең үлкен керуен жолы б.з. д. II ғасырда, Қытайдан Жерорта теңізіне қарай сауда жолдары салынған кезде жұмыс істей бастады. Ұлы Жібек жолының бір бөлігі Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу аумағы арқылы өткен. Ұлы Жібек жолы Жетісудан шығысқа қарай, ал Оңтүстік Қазақстаннан Батысқа қарай бет алды, сондықтан Қазақстан Шығыс пен Батыс мәдениеттерінің өзара ықпалы мен өзара байыту жолындағы байланыстырушы буын болды. Ұлы Жібек жолы және Қазақстан халықтар мен елдер арасындағы сауданы жолға қоюда, мәдениеттердің жақындасуында, Қазақстандағы қалаларды дамытуда оның аумағы арқылы өткен Ұлы Жібек жолы маңызды рөл атқарды. Қазақстан аумағы арқылы өткен Ұлы Жібек Жолы Тараз, Суяб, Испиджаб, Отырар, Түркістан, Сауран сияқты бірқатар шағын және ірі қалалардың пайда болуына және дамуына ықпал етті. |
57 | Картаны пайдалана отырып, Қазақстан аумағындағы Ұлы Жібек жолының негізгі бағыттарын анықтаңыз. Ұлы Жібек жолының бағыттары Арал теңізі бойымен, одан кейін Сырдария, Шу өзендерінің жағалауларымен Жетісу арқылы Жоңғар қақпасына дейін бағыт алды. Жалпы дегенде Жібек жолы Сирия - Иран - Орта Азия - Оңтүстік Қазақстан - Талас алқабы - Шу алқабы - Ыстықкөл қазаншұңқыры-Шығыс Түркістаннан өтті. Нақтырақ болса, Қазақстан аумағы арқылы елдің оңтүстігі арқылы сауда керуендері Қытай шекарасынан Сайрам, Яссы, Отырар, Тараз қалалары арқылы әрі қарай Орталық Азия, Персия, Кавказ және сол жерден Еуропаға өтеді. |
58 | 1950-1980 жылдардағы Қазақстанның табысты дамыған ғылым салаларын сипаттаңыз. Қазақстанда геологиялық, химиялық, географиялық, медициналық, ауыл шаруашылығы ғылымдары табысты дамыды. Мысалы, 1956 жылы геологиялық ғылымдар институты Орталық Қазақстанның бірегей болжамдық-металлогендік картасын жасауға қол жеткізді. Қазақстандық ғалымдар Батыс Қазақстан аумағындағы ірі мұнай және газ кен орындарын зерттеуге және игеруге қатысты. Қазақстан ғалымдарының арқасында Ертіс-Қарағанды Су Арнасы салынды. Агроном ғалымдар бидайдың жаңа сорттарын және т. б. өсірді. Қоғамдық ғылымдар саласында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді. 1945 жылы ҚазКСР Министрлер Кеңесінің Қаулысымен ҚазКСР-да тарих, археология және этнография институты құрылды, кейіннен оған Ш.Ш. Уәлихановтың есімі берілді. Мұнда Ә.Нүсіпбеков, Ә. Марғұлан, х. Арғынбаев, Е. Бекмаханов, Б. Сүлейменов және т. б. белгілі ғалымдар жұмыс істеді. 1957-1959 жылдары "Қазақ КСР тарихы" екі томдық кітап жарияланды. Кейінірек ғылыми мекеме ұжымы Ш.Ш. Уәлиханов пен Ы. Алтынсариннің шығармалар жинағын, бес томдық "Қазақ ССР-нің көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі тарихы" атты іргелі еңбегін жариялады. 1958 жылы философия және құқық Институты, 1961 жылы Әдебиет және өнер институты және тіл білімі институты құрылып, кейіннен оған А.Байтұрсыновтың есімі берілді. ХХ ғасырдың 50-ші жылдарының соңында ҚазКСР құрылымында 50 ғылыми-зерттеу мекемелері жұмыс істеді. 1985 жылға қарай Қазақ КСР-нің 40 мыңнан астам ғылыми қызметкері болды. |
59 | Жастарға арналған «Болашақ» халықаралық бағдарламасының мүмкіндіктерін сипаттаңыз. Болашақ — Қазақстан Республикасы Президентiнiң білім беру, санат жетілдіру мақсатында құрылған халықаралық стипендиялық бағдарлама. 1993 жылғы 5 қарашада ҚР Президенті Назарбаев қаулысымен «Болашақ» халықаралық стипендиясы тағайындалды. Бұл бастама дарынды жастарға келешекте өздерінің жинақтаған тәжірибелерін мемлекет игілігіне пайдалану үшін шетелде сапалы білім алуға (жетекші компаниялар мен университеттерде) мүмкіндік береді. Сөйтіп "Болашақ" бағдарламасы жоғары білікті мамандар элитасын қалыптастыруға ықпал етеді. Оның түлектері қоғамның дамуына оң әсер етеді, яғни азаматтық, бейбітшіл кәсіпкерлік қоғамды құра отырып, елдің технологиялық дамуына ықпал етеді. |
60 | Тәуелсіздік жылдары білім беру және мәдениет саласында жүргізілген реформалар туралы айтып беріңіз. Отандық мектепке дейінгі "Балбөбек", "Қайнар", "Алғашқы қадам", "Зерек бала", "Біз мектепке барамыз" және т.б. бағдарламалар жүзеге асырылды. Олардың бас мақсаты ол бала кезінен бастап бала тұлғасын қалыптастыру, тәрбиелеу мен білім беру мазмұнын қарау. Сосын 1 800-ден астам мектеп салынды. Жаңартылған білім беру мазмұны бар 20 Назарбаев Зияткерлік мектебі (НЗМ) құрылды, олардың тәжірибесі кезең-кезеңімен бүкіл білім беру жүйесіне таралады. 1999 жылдан бастап Қазақстанның жоғары оқу орындары мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде жоғары оқу орындарының студенттер контингентін қалыптастырудың жаңа моделіне көшті. Мәдениетке келетін болсақ, музыкалық өнерді одан әрі дамытуды және орындаушылардың шығармашылық өсуін ынталандыру мақсатында халықаралық фестивальдар мен конкурстар өтті. Мәдениетті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы әзірленді. Қазақстан 49 жақын және алыс шет елдермен мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды. |
61 | «Бай болғың келсе – кәсіпті үйрен. Уақыт өте келе байлық таусылады, ал білім таусылмайды». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. |
62 | Қазақстандық заңнамалық актілер негізінде ҚР Көші-қон саясатының негізгі бағыттары мен басымдықтарын анықтаңыз. Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Қазақстан Республикасы Көші-қон-құқықтық саясатының негізгі бағыттары мен принциптер: репатриация, Қазақстанның индустриялық-инновациялық дамуы және ішкі көші-қон ағынын реттеу, көшіп-қонушылардың құқықтарын сақтау және қорғау, кемсітушіліктің кез келген нысандарына жол бермеу; көшіп-қонушылардың да, ел азаматтарының да құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету; ұлттық заңнама ережелері мен халықаралық міндеттемелерді орындау. Осылайша, 1992 жылы маусымда көші-қон процесін заңнамалық реттеудің құқықтық негіздерін қамтитын "Иммиграция туралы" заң қабылданды. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес ел аумағында заңды түрде жүрген әрбір адамның еркін жүріп-тұру құқығы бар. Ал 1997 жылдың желтоқсанында "Халықтың көші-қоны туралы" заң қабылданды. Оның пайда болуы осы уақытқа дейін Қазақстаннан орыс тілді халықтың кетуінің айтарлықтай артуымен байланысты болды. |
63 | «Қазақстан халқы Ассамблеясының рөлі ұлттық бірлік пен қазақстандық бірегейлікті нығайтуға бағытталған». Сіз бұл тұжырыммен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Толығымен келісемін (можете другую позицию выбрать) Ассамблея құрылған сәттен бастап Қазақстан аумағында бірде-бір қарулы қақтығыс болған жоқ. Бейбіт диалог, толеранттылық жөніндегі этносаралық саясат бүкіл әлемде жоғары бағаланады. Қазақстан бүгінде - азаматтарды этникалық, әлеуметтік, конфессиялық топтарға бөлмейтін, өз мемлекетін тек алға, өсуге жетелейтін біртұтас халық. Соңғы жылдары ел тұрақты, жағдайды бұзатын күштер жоқ. Ел ішіндегі әрбір ұлт ана тілінде сөйлей алады, дәстүрлер мен рухани бағдарларды сақтай алады. Ассамблея жұмыс істеген барлық уақыт ішінде ұлтаралық қатынастарды реттеу жөніндегі шын мәнінде беделді қоғамдық институтқа айналды. Ол "Қоғамдық бірлестіктер туралы", "Мәдениет туралы", "Қазақстан Республикасындағы тіл туралы" және т. б. бірқатар заң жобаларын дайындауға белсенді қатысты. |
64 | «Қазақтардың дүниежүзілік құрылтайы отандастарымыздың елге оралуына үлкен әсер етті». Сіз бұл тұжырыммен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. |
65 | «Жаңғыртылған «Жаңа Ұлы Жібек жолы» Қазақстан экономикасының дамуында басты рөл атқарады». Сіз бұл тұжырыммен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. |
66 | VI - XIII ғ. басында қазақтардың этногенезіне қатысқан негізгі тайпалар мен тайпа одақтарын атаңыз. Қазақ халқының құрамына кірген Қазақстанның ежелгі халқы Оңтүстік Қазақстанның қаңлы тайпалары болып табылады. Содан кейін олар біртіндеп солтүстік-батыс Қазақстанның сармат тайпаларымен араласып кетті. Олардың барлығы қазақ халқының негізін құрған алғашқы этно-саяси қоғамдастық болды. Осылайша, қазақ этносының дамуындағы екінші кезеңді Қазақстан аумағында түркі тайпаларының орналасуын және олардың жергілікті этностармен толық ассимиляциясын есептеу керек. Түргештер, қарлұқтар, дулаттар, шигила, ягма, болаттар және т.б. пайда болып, ежелгі Қазақстан аумағындағы халықтың этникалық құрамы ұлғайды. Ең бастысы, бұл тайпалар — сақтар, үйсіндер, ғұндар — ежелден бері бір-біріне өздерінің дәстүрлерімен, өмір салтымен, нанымдарымен, әлеуметтік-экономикалық дамуымен жақын болған. Қазақ халқының негізін қосудың үшінші кезеңі ретінде Орта ғасырдың (X—XIII ғғ.) гүлдену кезеңіне келетін халық санының ұлғаюын есептеу қажет. Бұл уақытта моңғол хандығының күшеюіне байланысты біздің аумақтың шығысында найман, керей, меркіт, жалайыр тайпалары орналасқан. Наймандар мен Жалайырлар көшіп, Жетісуға жетті. Жалайырлар үлкен жүзде, Орта жүзде наймандар мен керейлерде үстем тайпа болды. |
67 | «Қазіргі уақытта жастарды республикада сұранысқа ие мамандықтар бойынша даярлау керек» деген ойды қалай түсінесіздер? |
68 | XX ғасырдағы Қазақстан Республикасы экономикасының даму кезеңдеріне шолу жасап, негізгі факторларды талдаңыз. |
69 | «Патриотизм – туған жерге, мәдениет пен дәстүрге деген ерекше көзқарас». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
70 | «Мәңгілік Елдің өзегінде қарапайым, түсінікті және біздің әрқайсымыз үшін ең қымбат ақиқаттар – отбасымыздың амандығы, қонақжайлық және еңбексүйгіштік, тұрақтылық, қауіпсіздік және бірлік, ертеңгі күнге деген сенім ұғымдары орныққан». Сіз «Мәңгілік Ел» Патриоттық акт тұжырымдамасымен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
71 | «Тәуелсіз Қазақстан экономикасының көмірсутектер экспортына едәуір тәуелділігі ХХ ғасырдың бірінші жартысында аяқталды». Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
72 | «Көшіп-қонудың табиғи циклдері қазақтардың мәдени-генетикалық кодының бір бөлігі». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
73 | «Ресей империясы қазақ балаларын патша үкіметіне адал шенеуніктерді даярлау мақсатында оқытқан» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Мен бұл көзқараспен келісемін Қазақ зиялыларының көптеген өкілдері орыс мектептерінде оқып, кейіннен патшаға адал болды. Алаш Орда қатысушылары тамаша үлгі болып табылады. Мұхамеджан Тынышпаев, Әлихан Бөкейхан, Халел және Жаһанша Досмұхамедов Санкт-Петербургте, Садық Аманжолов Қазанда, Әлихан Ермеков Томскіде және т.б. Олар негізінен заң факультеттерінде оқыды, яғни көптеген адамдар бюрократия мен жоғары деңгейдегі шенеуніктер үшін оқыды дегенді білдіреді. |
74 | «КСРО-ның 1924, 1936, 1977 жылғы Конституциялары КСРО-ны федералды мемлекет деп жариялады, бірақ іс жүзінде Кеңес одағы унитарлы мемлекет болды» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Жоқ, бұл тұжырым қате деп санаймын Сол кезде елді біртұтас жүйе басқарса да, мемлекет біртұтас емес, федералды болды. Барлық республикалар автономияға ие болды және әркімнің өз конституциясы болды. Жоғарғы билік бәрін басқарғанына қарамастан өз заңдары болды. |
75 | XX ғасырдағы Қазақстан халқының этникалық құрамының өзгеруінің негізгі кезеңдерін анықтаңыз. Әр кезеңнің ерекшеліктерін сипаттаңыз. Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. |
76 | «ХХ ғасырдың басы Азия мемлекеттері үшін ояну дәуірі» болып табылады. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Ия, менің ойымша, бұл тұжырым дұрыс 20 ғасырдың басында М. Гандидің басшылығымен ұлт-азаттық қозғалыстар басталып, Жапонияның қуатты державаға айналуы басталды. Иран сонымен бірге Ұлыбританиямен дипломатиялық және сауда қатынастарын орнатты және Ұлттар Лигасына кірді. Қытай өзін республика деп жариялап, аумағы үшін Жапониямен соғыс бастайды. Осы процесстердің барлығы сол кездегі әлемдік аренада үлкен назар мен ахуалға әкелді. Ал бүкіл Азия аумағында қайтымсыз тарихи өзгерістерге әкелді. |
77 | «Тілді шетелдік сөздермен шұбарламай, тіл тазалығын сақтау керек, өйткені шетел сөздері басқа этностардың мәдениетін, ерекшеліктерін, кодтық ақпаратын таратады» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Келісемін Тіл - ұлттық қазына. Тіл - біздің өткеніміз, бүгініміз, болашағымыз, қарым-қатынас тәсілі және өркениеттің дамуындағы қозғаушы күш. Өкінішке орай, қазіргі уақытта көптеген заманауи тұрғындар өз тілдерін немқұрайлықпен қабылдайды. Өйткені олар тіл туралы аса ойланбайды. Адамдар ана тілін қорғауы керек: мүмкіндігінше аз жаргон, шетел тілдерінен алынған сөздерді қолдану, тіл мәдениетін сақтау қажет. Менің ойымша, тілдің тазалығын сақтаудың бірінші себебі - тарихи фактор. Әрине, тіл ол көптеген ғасырлар бойы біздің қолымызда болып, бүгінгі күнге дейін тіліміз белсенді дамып келеді. Бірақ белгілі бір дәрежеде бұл құбылыс түсінбеушіліктер мен тіпті тілдік қақтығыстарды тудыруы мүмкін. Жоғарыда айтылғандай тілдің белсенді дамуы әрдайым жағымды болмауы мүмкін, керісінше, тіпті жақсы нәтиже бермейді. Мысалы, қазір қандай да бір мәтіндерді қазақ тіліне аударуда өте жиі проблема туындайды, өйткені әр ұрпақ өкілдері қазақ тілін әр түрлі оқыған. Бұл кейбір сөздердің ұмытулуына, сонымен қатар ағылшын тілімен көптеп ауыстырылуына әкелді. Әрине, 21 ғасырда жаһандану тармағында әрбір халық жаңа мәдениетті тек позитивті түрімен қарсылауы қажет, бірақ адам әрқашан өз тілін ұмытпауы жөн. Әсіресе жасөспірімдер секілді ана тілін мазақтаудан, ластанудан бас тарту. Президентіміз өзі жаңа реформаларында тілге сай көптеген шараларды жасауда. |
78 | «Ресей империясының қазақ даласындағы әкімшілік реформалары көшпелі шаруашылықтың құлдырауына алып келді» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. |
79 | «Патшалық Ресейдің отаршылдық саясатының бағыттарының бірі Қазақстан аумағына жіберілген ғылыми және әскери экспедициялар болды» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Иә, келісемін Ресей ғалымдары Қазақстанда өлкенің отарлық игерілу мүддесіне қарай жұмыс істеді. Мысалы, Қырғыз-қайсақ экспедициясын құрудың бастамашысы И.И.Кириллов "Қырғыз-қайсақ және қарақалпақ ордалары туралы түсінік" атты іргелі еңбегін қалдырды, онда қазақ және қарақалпақ жерлері, табиғи жағдайлары, пайдалы қазбалары және сауда жолдары егжей-тегжейлі сипатталған. Ол Ресейдің Орталық Азия халықтарымен және қазақтармен сауда-экономикалық байланыстарды орнату мүмкіндігі мен пайдалылығын дәлелдеді. XVIII ғасырда Ресей жасаған Қазақстанды кешенді зерттеудің алғашқы әрекеттері М. В. Ломоносовтың есімімен байланысты. Ол өлкеге ғылыми экспедициялар ұйымдастырудың және оның географиялық карталарын жасаудың бастамашысы болды. 1768-1774 жылдары Қазақстанға осындай экспедициялардың бірін академик, натуралист П. С. Паллас басқарды. Экспедиция бағыты солтүстік-батыс, солтүстік және Солтүстік-Шығыс Қазақстан жерлерінен өтті. Бұл экспедицияның нәтижесі оның үш бөліктегі "Ресей империясының әртүрлі провинцияларына саяхат" атты еңбегі болды. Қазақ халқының тарихы мен этнографиясы туралы құнды материалдарды қамтиды. |
80 | «Кеңестік кезеңдегі жетістіктердің бірі халыққа білім берудің жедел дамуы болып саналады». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Мен келісемін Кеңестік режимнің сөзсіз жетістіктерінің бірі - халыққа білім беру жүйесін дамыту және үздіксіз халықты сауаттылыққа үйрету. 1918 жылы "Бірыңғай еңбек Мектебі туралы Декларация" және "Бірыңғай Еңбек мектебі туралы ереже" қабылданды, онда кеңестік білім беру жүйесінің негізгі принциптері жарияланды - ақысыз, ұлдар мен қыздарды бірлесіп оқыту, теологиялық пәндерді оқытудан шығару, жазаның барлық түрлерін жою, мектептің өзін-өзі басқару. Барлық мектептер екі кезеңге бөлінді - бірінші, 8-13 жастағы балалар үшін және екінші, 13-17 жастағы балалар үшін. Медреселерді, мектептер мен орыс-қазақ мектептерін кеңестік мектептерге айналдыру бойынша белсенді жұмыс басталды. Азамат соғысының соңына қарай Қазақстанда 144 мың оқушыдан тұратын 2410 мектеп жұмыс істеді, оның 31 мыңы - қазақтар. |
81 | «Заманауи қазақ әдебиетіне социалистік реализмнің бұлжымас ережелерінен толықтай бас тарту, идеологиясыздандыру, өмір құбылыстарына тарихи тәсілді тереңдету, алдыңғы қатарға ұлт мүдделерін шығару тән. Сонымен бірге көптеген қазақ жазушылары стиль мен эксперимент еркіндігі үшін күресуде». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға бірнеше дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
82 | «Дала тайпаларындағы «әскери демократия» көсемдік түрінде дамудың ең жоғары деңгейіне жетті». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
83 | «Батыс мəдениетін саналы түрде жүзеге асыруда қазақ даласының болашағын көремін». Сіз Ә. Бөкейхан тұжырымдамасымен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
84 | «Дала өркениеті этностан тыс сипатқа ие болды және қандай да бір халықпен (этноспен) немесе белгілі бір дінмен байланысты болмады». Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
85 | Қола дәуірінен орта ғасырға дейінгі дала өркениетінің барлық мәдениеттері сабақтастыққа ие және бірыңғай тарихи процесті құрайды деген пікір қалыптасқан. Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. |
86 | «Ұлы Дала көшпелілерінің мемлекеттілігіне, соның ішінде қазақтарға биліктің «хан – билер – халық» үштігі тән. Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
87 | «Кеңестік қазақ автономиясының жариялануы және оның одақтық республикаға өтуі Қазақстан тәуелсіздігі қалыптасуының маңызды тарихи кезеңдеріне айналды». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. |
88 | «Көшпенділер әлемдік тарихи үдерістердің барысына елеулі әсер етті». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Келісемін Көшпенділердің әлемдік өркениетке қосқан үлесі зор деп сеніммен айтуға болады. Еуразия мемлекеттерінің бір бөлігін көшпенділер немесе олардың қатысуымен құрады. Көшпенділердің өздері ешқандай діндер құрған жоқ, бірақ буддизмнің, христиандықтың, исламның таралуына ықпал етті. Әскери істерде олар төңкеріс жасап, садақ пен атқыштан ат атуды бүкіліне таратты . Жаулап алулардың нәтижесінде көшпенділер барлық теңіз және құрлықтағы сауда жолдарын басқарды. Л. Н. Гумилев "көшпенділер мәдениеті өзінің 3000 жылдық тарихында Жерорта теңізі мен Қиыр Шығыс халықтарына қарағанда шығармашылық эволюцияға ұшырады"деп санайды. Еуразия сахарасындағы көшпенділердің бұл өркениеті біздің дәуірімізге дейінгі XI ғасырдың басынан бастап біздің дәуірімізге дейінгі XVIII ғасырға дейін жетелейді. Л. Н. Гумилев еуразияшылдық идеясын ұстанды, ол Шығыс пен Батысты, сонымен бірге әлемнің төрт құрлығында орналасқан Орта Азияны Византиямен, Персиямен, Үндістанмен және Қытаймен біріктірген дәл көшпенділер әлемімен үндесті. |
89 | «Салт-дәстүрлер қазақ халқының рухани және адамгершілік құндылықтарының көрінісі болып табылады». Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. |
90 | «Отырықшы және көшпелі халықтың арасында тығыз экономикалық және мәдени өзара байланыс болды». Сіз бұл туралы не ойлайсыз? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылық өнімдері дала еңбеккерлерінің қажеттіліктерін қанағаттандыра алмады, сондықтан көрші отырықшы-егіншілік аймақтарымен, соның ішінде қала тұрғындарымен тауарлы-шаруашылық байланыстарға қажеттілік туындады. Сонымен қатар, мәдени және дүниетанымдық құндылықтармен алмасу болды. Сондықтан Қазақстан аумағында және онымен шектес елдерде ежелден екі шаруашылық-мәдени типтің қалыптасуы үшін алғышарттар қалыптасқан. Бірінші түрі – көшпелі мал шаруашылығы-Қазақстан аумағының басым бөлігінде таралған және негізінен мал шаруашылығы өнімдерін өндірген. Екінші түрі – отырықшы-ауылшаруашылық оңтүстік аймақтарда кең таралған. Оған қалалар, қалалық елді мекендер, суару жүйелері қолданылған егіншілік және қолөнердің болуы тән. |
Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter
Қарап көріңіз 👇
Пайдалы сілтемелер:
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
» Дастархан батасы: дастарханға бата беру, ас қайыру
Соңғы жаңалықтар:
» Жоғары оқу орындарына құжат қабылдау қашан басталады?
» Қазақстандағы білім беру деңгейі 10 жыл ішінде қалай өзгерді?
» 85 жастағы қызылордалық ақсақал 2 млн түп ағаш еккен