Педагогика | Мектепте оқушының салауатты өмір сүру мәдениетін қалыптастырудың ерекшеліктері

І. Кіріспе
Оќушылардыѕ салауатты ґмір салтын ќалыптастыру мјселелері

ІІ. Негізгі бґлім
1. Салауатты ґмір салтын ќалыптастыру жолдары
2. Оќушыларєа салауатты ґмір салтын ќалыптастыру іс - тјжірибелерімнен

ІІІ. Ќорытынды:
Нјтижелерге сараптама
І. Кіріспе
Оќушылардыѕ салауатты ґмір салтын ќалыптастыру мјселелері

Ќазіргі кезде білім беру мекемелерініѕ алдында тўрєан міндеттердіѕ бірі - жас ўрпаќтыѕ салауатты ґмір сїруге кґзќарасын ќалыптастыру, олардыѕ денсаулыєын саќтауєа, ќоршаєан ортасын таза ўстауєа жјне жоєары, сапалы білім алып, сол білімді келешектегі ґмірінде пайдалана білуге тјрбиелеу.
Елбасымыз алдыєа міндет етіп ќойєандай ґзіндік ґмір ґрнегін жасай алатын, ґзіндік даму арнасын белгілеп, ґмірдіѕ ќиыр кґкжиегіне батыл ќадам басатын бїгінгі бјсекеніѕ ќатал заѕына икемді ўрпаќтыѕ тўєыры мектептен басталады. Оныѕ алєы шарты оќушы бойында ґмірлік бейінділіктерді ќалыптастыру мен денсаулыєын саќтаумен орындалады - дейді. Ќазаќ елініѕ Ата заѕына сјйкес јрбір азаматтыѕ саулыєы - мемлекетіміздіѕ саулыєы деп есептелінеді. Халыќ даналыєы «Елім бай болсын десеѕ - деніѕ сау болсын» деп денсаулыќтыѕ елдік, халыќтыќ, ўлттыќ, отандыќ маєынасына айрыќша кґѕіл аударады. Сондыќтан да јр адам «Меніѕ саулыєым - ўрпаєымныѕ саулыєы» деп тїсінгені абзал. [№8, 3 - 4бет]
Мектепте оќушыныѕ салауатты ґмір сїру мјдениетін ќалыптастыру бўл:
- Біріншіден, жеке тўлєаныѕ ґзін ќоршаєан жансыз жјне жанды табиєи ортамен жан - жаќты їйлесім тауып, ґз єўмырын Отаны, елі, отбасы жјне ґзі їшін барынша пайдалы ґткізу даєдысын ќалыптастыру;
- Екіншіден салауатты ґмір салты - ол денсаулыќтыѕ їйлесімді дамып, саќталуы мен орныєуын ќамтамасыз ету маќсатында денсаулыќты ныєайтуєа баєытталєан іс - шараларды жїргізу.
Мектептегі оќушы денсаулыєын саќтау мен ќалыптастырудыѕ басты маќсаты: оќушылардыѕ психологиялыќ, дене - ќимыл јрекеттерініѕ мїмкіндіктері мен жас ерекшеліктерін ескеріп, гигиеналыќ ўєымды, салауатты ґмір салтыныѕ ујждамаларын, жеке бас тазалыєын жете тїсіндіру; олардыѕ мінез - ќўлќында белгілі гигиеналыќ тўраќтылыќты ќалыптастыру, ґзіне - ґзі ќызымет ету, денсаулыєын саќтау, ныєайту, мјдени - гигиеналыќ мінез ќўлыќ даєдыларын ќалыптастыру болып табылады.
Мектеп жўмыстарыныѕ негізгі баєыттарыныѕ бірі - адам денсаулыєы мјдениетін ќалыптастырудыѕ негізі болатын «Денсаулыќ» баєдарламасын жїзеге асыратын дене тјрбиесі мен спортты белсенді дамыту, білім беру процесіне денсаулыќ саќтау технологияларын енгізу арќылы оќушыныѕ физиологиялыќ, психологиялыќ, јлеуметтік тўрєыдан жан - жаќты дамуына жаєдай жасау јрекетін жїзеге асыру болып табылады.
ІІ. Негізгі бґлім
1. Салауатты ґмір салтын ќалыптастыру жолдары

Егемен елдіѕ туын кґкке кґтеретін, јрине, ґркениетті ўрпаќ. Ендеше сол елдіѕ елдігін танытатын бїгінгі ўрпаќ ќандай болуы керек?
Ґкінішке орай, ќазіргі кезде жасґспірімдердіѕ бір бґлігі салауатты ґмір салтына ќайшы келетін іс - јрекеттерге баратыны барлыєымызєа белгілі жайт.
Сондыќтан бїгін білім беру жїйесінде еліміздіѕ ґсіп ґркендеуіне сай, заман талабына жауап беретін рухани - адамгершілік ќасиеттерін ќалыптастырєан, ќоєамдыќ ґмірге икемделген, білім жјне ґнер сырларын бойына мўќият сіѕірген, ќоєам, мемлекет жјне отбасы алдындаєы жауапкершілігін сезінетін, салауатты ґмір салтын ќалыптастыру мен денсаулыќты саќтау жјне ныєайту мјселелеріне айрыќша мјн беру керек.
Сабаќты оќытудыѕ белсенді тїрлерін пайдаланып ґткізген дўрыс: сюжетті ойындар, тест, реферат, пресс - конференциялар, семинарлар ґткізу, єылыми ќарапайым јдебиетпен жјне бўќаралыќ аќпарат ќўралдарымен жўмыс.
Сонымен ќатар валеологиядан алєан білім мен тјрбиеніѕ бірлескен жїйесі бойынша салауатты ґмір салтын ќалыптастыру барысында кґптеген іс - шаралар ґткізілуі ќажет..[№9, 12бет]
Себебі мектептегі барлыќ жўмытыѕ баєыты салауатты ґмір салтыныѕ негізгі ќўралдарын орындау болып табылады, яєни баланыѕ
- денсаулыќќа деген кґзќарасын тјрбиелеу;
- жас кезден бастап дўрыс тамаќтануы;
- жас кезден бастап белсенді демалыс мјдениетін, ќозєалыстыѕ ќажеттігін тјрбиелеу;
- зиянды јдеттердіѕ алдын алу, осы заттардыѕ зияныны тїсіндіру.
Сґзімді дјйектеу їшін мына сызбаларды ўсынып отырмын.
Салауатты ґмір салтын ќалыптастыру жолдары

2
Салауатты ґмір салтын ќалыптастыру жолдары

Осыєан орай, мектеп тјрбие ісініѕ меѕгерушілерініѕ, валеология пјнініѕ мўєалімі, дене шыныќтыру пјнініѕ мўєалімі, мектеп психологы мен медбибісініѕ араларында їлкен байланыс болуы керек, яєни, мектепішілік салауатты ґмір сїру салтыныѕ жоспары бір жасалуы ќажет.
1бґлім: СҐС арналєан оќу жјне тјрбие баєдарламаларын енгізу.
А) ЖЌТБ (СПИД) мјселелері жјне оныѕ алдын алу.
Б) Зиянды заттарды ќолданудыѕ алдын алу шаралары, т. б.
2 бґлім: Денсаулыќты саќтау.
А) Санитарлыќ - гигиеналыќ жаєдай: жарыќ, температура, тїс гаммалары т. б.
Б) Сабаќ кестесін баќылау.
В) Їзіліс уаќыты.
В) Ыстыќ тамаќты ўйымдастыру.
Д) Дјрігерлік тексеріс.
Е) Арнайы дјрігерлік топтыѕ ќўрылуы.
Ж) Денсаулыќ беті.

3бґлім: Спорттыќ сауыќтыру мерекелерін ўйымдастыру.
А) Спорттыќ секциялар.
Б) Јр тїрлі спорттыќ жарыстар.
В) Спорттыќ мерекелер.
Г) Президенттік тест тапсыру.
Д) Денсаулыќ кїндері.
Е) Жазєы демалысты ўйымдастыру.

4бґлім: СҐС ќалыптастыру барысында жїргізілетін мерекелер
А) Сабаќтар.
Б) Клубтардыѕ жўмысы.(Денсаулыќ, Дебат, Рауан, т. б)
В) Дґѕгелек стол басында кездесулер, кештер, КВН, ата - аналар жиналысы, дјрігер ќызметкерлерімен кездесу. [№9, 15бет]
Сызба тїрінде СҐС орталыєыныѕ жўмысы тґмендегідей:
СҐС орталыєыныѕ жўмысы

Мектепішілік медбибі бґлмесі Јдістемелік ќызмет
а) педагогикалыќ кеѕес а) дјрігерлік тексеріс
б) арнайы дјрігерлік топ б) пед. консилиум
в) егу жўмыстары в) конференция
г) денсаулыќ беті г) сынып жетекшілерініѕ отырысы
д) дјрігер ќызметкелерімен кездесу д) ќалалыќ, облыстыќ семинарлар

Дене шыныќтыру, сауыќтыру орны
а) жарыстар
б) сайыстар
в) денсаулыќ кїндері
г) денсаулыќ фестивалі

Кітапхана Психолог ќызметі
а) СҐС туралы арнайы стенд а) оќушылар ман мўєалімдерге арналєан
б) арнайы јдебиеттер семинар байланыс тренинг
в) СҐС. Денсаулыќ. Валеология. т. б б) ґзіѕді таны, сенім клубтары
журнал - газеттер

Асхана Мектептен тыс мекемелермен
байланыс
а) ыстыќ тамаќ а) ќалалыќ емхана б) буфеттік ґнімдер ўйымдастыру б) ќалалыќ ЖЌТБ орталыєы. т. б.

Міне осындай жїйелі тїрде ќўрылєан жоспар бойынша мектебімізде салауатты ґмір сїру салтын ќалыптастыру барысында кґптеген іс - шаралар ґткізілді.
Салауаттану пјнінен оќушылар салауатты ґмір салтын ўстануды оќып, біліп ќана ќоймай сонымен бірге єылыми зерттеу жўмыстарымен де айналысќаны жґн. Кґбінесе ґзіміз тўратын ауылдыѕ ауасыныѕ адам денсаулыєына јсері, оќушыныѕ сабаќ їлгеріміне јсер ететін факторлар. т. б. зерттеуге болады.
3 - 4 сынып оќушылары оќу жылыныѕ басында зерттеу жўмысыныѕ таќырыбын да осы салауатты ґмір салтына байланысты таѕдап алып жатады. Јсіресе,«Меніѕ ауылым», «Табиєаты тамаша - Саєыз», «Нашаќорлыќ - єасыр дерті», «Ґз ґмірім - ґз ќолымда», «Туберкулез - јлемдік проблема», «Темекініѕ адам ґміріне зияны» атты таќырыптарды оќушылар ґз ќалауларымен таѕдап алды. Ќазіргі ХХІ єасырдыѕ жастары ґте сауатты.
Халыќтыѕ денсаулыєы – ел дамуыныѕ аса маѕызды тўтќасы, болашаєы - мыздыѕ кепілі.
Атамыз ќазаќтыѕ «Бірінші байлыќ - денсаулыќ», яки болмаса «Денсаулыќ – тереѕ байлыќ» деген даналыќ мјтелдері тіршіліктіѕ наєыз ґзегінен алынєан емес пе? Денсаулыќтыѕ ќадірін, маѕызын айрыќша ўєынып барлыќ игіліктен жоєары санаєан. Таєы да «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деп жан мен тјн саулыєын ќоршаєан орта аясында дўрыс саќтап жјне ныєайтуєа тїрлі пайдалы јрекеттер жасап отырєан.
Жасырары жоќ, кїні бїгінге дейін небір єўлама єалымдар, біліктілігі кїшті дјрігерлер де «Денсаулыќ деген не?» деген сўраќќа јлі толымды, тўшымды, дјл аныќтама бере алмай келеді. Ќолымызда тек ВОЗ (дїниежїзілік денсаулыќ саќтау ўйымы) ќалыптастырєан аныќтама бар. Бў л бойынша Денсаулыќ – жан, тјн жјне адамныѕ јлеуметтік жаєдайыныѕ ќоѕдылыєы. Байќап отырсаѕыз жан иесініѕ жалєыз анатомиялыќ дўрыс ќалпына єана емес, оныѕ јлеуметтік жаєдай - тўрпатына да ерекше мјн берілген.
Жуырда єана ґткен дјрігерлер мен провизорлардыѕ съезінде сґйлеген сґзінде еліміздіѕ президенті Н. Ј. Назарбаев: «Халыќтыѕ денсаулыєы – ел дамуыныѕ аса маѕызды тўтќасы, болашаєымыздыѕ кепілі» деп таєы да айрыќша айќындап атап ґтті. Сонымен ќатар келешек атќарылатын істердіѕ басты стратегиялыќ баєыттарын да кґрсетті.
Бірінші: балалар мен жасґспірімдердіѕ денсаулыєына айрыќша кґѕіл бґлу.
Екінші: халыќты ќол жетерлік жјне саналы медициналы ќ кґмекпен ќамтамасыз ету. [№13, 42бет]
Їшінші: отандыќ медицина єылымын дамыту.
Ќорыта келгенде айтарым, валеологиялыќ білім мен тјрбиеніѕ бірлескен жїйесі оќушылардыѕ денсаулыєын саќтауєа жјне ныєайтуєа кґмектеседі. Тек валеология тїсініктерімен тереѕ ќаруланєан бала єана ґз денсаулыєыныѕ ќадірін біліп, салауатты ґмір салтын ќалыптастырады.

2. Оќушыларєа салауатты ґмір салтын ќалыптастыру іс - тјжірибеле - рімнен кґрініс
Шыныєу - салауатты ґмір салтыныѕ негізі. Жас ўрпаќќа тјрбие жјне білім беру бїгінгі таѕдаєы јлеуметтік - экономикалыќ ґзерістер ќатарында адам санасындаєы кїрделі жаѕєыру їрдісімен астаса жїріп жатыр. Бўл туралы
Ќазаќстан Республикасыныѕ тўжырымдамасында: «Ќоєамды ізгілендіру - ХХІ єасырдыѕ табалдырыєындаєы ґркениетті дамудыѕ талабы», мўныѕ ґзі јлеуметтік ќатынастарды ўйымдастырудыѕ тиімді нысандарына ќол жеткізуге байланысты болып отыр.
Ел басшысы Н. Ј. Назарбаев «Ќазаќстан 2030» стратегиялыќ даму баєдарламасында «Салауатты ґмір салтын ынталандыру јрќайсымыздыѕ дене тјрбиесімен айналысуымызєа, дўрыс тамаќтануымызєа, есірткелерді, темекі мен алкагольді тўтынуды ќойып, тазалыќ пен санитария шараларын саќтауымызєа жјне Т. С. С. баєытталєан» делінген.
«Денсаулыќ – зор байлыќ, адам баќытыныѕ бастауы» - дейді халќымыз. Ата бабаларымыздыѕ бўл дана ой – пікірі талай єасырлар белесінен ґтіп бізге жетіп отырєан шындыќ. Ўлттыѕ денсаулыєы ўлан асыр байлыќ екені рас, тек оєан ие болу їшін кґп кїштер жўмсауымыз ќажет. Денсаулыќ адамєа біраќ рет берілетін табиєат тартуы. Ол тўраќты, мјѕгілікке берілмейді, їзбей ґзгерісте болады. Оны саќтау їшін еѕбек сіѕіру, ауырмай тўрып іс - јрекет жасау керек. Оєан наќты білім, ынта - ыќылас, ерік – жігер ќажет, онсыз баянды, јрі ўзаќ денсаулыќты саќтау ќиын.
Ќазіргі кезде Ќазаќстан халќыныѕ, оныѕ ішінде жастардыѕ денсаулыєы тґмен деѕгейде. Тек, бір кґрсеткіш - јскер ќатарына шаќырылєан жастардыѕ 50 % дене дайындыќтарыныѕ нашар дамуына жјне денсаулыќтарына байланысты ќорєаныс куштерініѕ ќатарында ќызмет атќаруєа жарамсыз.
Бўл ќауыпты жаєдай Ќазаќстан їкіметін, јскери ўжымдарды, педагогтарды, дјрігерлерді, єылымдарды шындап толєандыруда.
Ќазіргі кезде бўл проблеманы шешудіѕ негізгі жолы салауатты ґмір салтын ќалыптастыру, кеѕінен насихаттау болып отыр. Бўл тўрєада елбасы « Ќазаќстан - 2030» стратегиялыќ баєдарламасында «Жеткілікті ќўралдар болмай тўрєан жаєдайда, ауруларєа ќарсы кїрес, денсаулыќты ныєайту жґніндегі біздіѕ стратегиямыз – азаматтарымызды салауатты ґмір салтын јзірлеуден басталады» - деп атап кґрсетті. [№4, 8 - 9бет]
Дїниежїзілік денсаулыќ саќтау ўжымыныѕ деректері бойынша, денсаулыќќа јсер ететін факторлардын 50 - 60 % ґмір тіршілігіне, 20 % -
тўќым ќулаушылыќќа, 20 % - сыртќы ортаныѕ жаєдайына, 8 - 10 % -
дјрігерлік кґмектіѕ денгейіне байланысты. Бўл деректер денсаулыќ їшін кїрестіѕ негізгі баєыты – салауатты ґмір салтын ќалыптастыруєа, оны насихаттауєа баєытталєан шаралар екенін дјлелдейді.
Салауатты ґмір салтыныѕ жастар арасында ќалыптасуыныѕ маѕызы ґте зор. Бўл баєытта жїргізілетін жўмыстар: ауру шаќыратын факторлардыѕ јсерін тґмендетуге, ішімдіктіѕ, темекініѕ, есірткініѕ зияндыєына, ќимыл - ќозєалыстыѕ аздыєына, ќўнарлы тамаќтанбауєа ќарсы жїргізілетін їгіт - насихат жўмыстарына негіз салды.
Салауатты ґмір тіршілігі – денсаулыќты саќтаудын жјне ныєайтудыѕ негізгі, ол жан - жаќты дамыєан азаматтыѕ ќалыптасуына, оныѕ рухани, дене дамуына јсер етеді.
Денсаулыќќа кері, жаєдайсыз јсер ететін кґптеген факторлар бар: ауырып жазылу; никотин мен алкогольге ќўмарлыќ; еѕбектіѕ, тўрмыстыѕ жайсыз жаєдайларыныѕ созылмалы јсері; дўрыс тамаќтанбау ( оныѕ жеткіліксіздігі жјне шамадан тыс кґптігі); кґніл кїйдіѕ жылдам ауытќуы, еѕбек пен ретсіз демалыстыѕ бўзылуы, ауаныѕ, судын бўзылуы; дјрі - дјрмекті жјне тўрмыс - химиялыќ заттарын орынсыз пайдалану. Осы факторлардыѕ ішінде бірінші ќатарда ќимыл - ќозєалыстыѕ аздыєы......