Экономика | Негізгі қызметтен түсетін табыс неден қалыптасады және қайда жұмсалады

Табыс – деп кәсіпорындар, фирмалар мен басқа да ұйымдар жұмысының аса маңызды экономикалық көрсеткіші, табыс олардың қызметінің барлық түрлерінен түскен қаржы тәсімдерін көрсетеді.
Негізгі қызметтен түсетін табыстар – есептелінген қосымша құн слығын, акциздерді және осыған ұқсас салықтар сомасын, міндетті төлемдерді, сондай-ақ қайтарылған дайын өнімдер, тауарлар, сату және баға жеңілдігін кеміту сомаларын шегергеннен кейінгі дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыстар, қызметтер) сатып алушыларға сатқаннан түскен табыстар сомасынан құралады.
Негізгі қызметке жатпайтын қызметтен түсетін табыстар – айналым сыртындағы активтерді басқаларға сатудан, биржа айналысына түскенқұнды қағаздарды қайта бағалаудан т.б. құралады.
Табыс көлемі, сонымен қатар, жасалынған келісім шартқа сай ұйымның қойған бағаны кеміту, бағаны қосу, сомаларын есептеу арқылы, содай-аұ шетелдік валюта (шартты ақша бірлігі) сомасына эквивалентті теңгемен есеп айырысудағы срмалық айырымның (көбеюі, не азаюын) қосымша немесе үстеме қосып есептеу арқылы да анықталады.
«Жалпы табыс» бабы түскен нетто- түсім және өзіндік құны сомасының айырымын есептеп шығару көрсеткіші болып табылады.
Ұлттық есеп жүйесінде табыс жиынтығының көрсеткіші ретінде ЖҰӨ қолданылады. ЖҰӨ кейбір құрауыштар арқылы ерекшеленетін басқа да табыс көрсеткіштері қолданылады. Практика жүзінде табыс көрсеткіштерінің айырмашылығы шамалы, себебі олардың қозғалысы бірдей. (Әр түрлі табыс көрсетаіштерінің байланысты нақты білу үшін кезекпен ЖҰӨ-ден әр түрлі құрауыштарды игере отырып қарастырамыз). Ұлттық есеп жүйесінде капиталдың негізгі тозу құны амртизациялық шығын деп аталады. Капиталдың негізгі тозу құны бұл өндіріске кеткен шығындар, сонда ЖҰӨ -ң осы құннан айырмасы экономикалық қызметтің таза нәтижесінсипаттайды. Осы себептен, көптеген экономиканың айтынша таза ұлттық өнім көрсеткіші ЖҰӨ -ге қарағанда экономикалық жағдайын жақсы сипаттайды.
Ұлттық табыс барлық экономикалық агенттерінің табыс жиынтығын көрсетеді. Ұлттық есеп жүйесінде ұлттық табыс, табыс алу тәсіліне байланысты бес құрауышқа бөлінеді:
-Еңбекақы, жұмысшылардың алатын жалақысы мен сыйлығы;
-Жеке меншік табыс, кішігірім дүкендер, фирмалар;
- Ренталық табыс. Жыожымайтын мүлік иелерінің алатын пайдасы, оған қоса өздері өзіне «төлемейді» деп есептелінген жалдау ақысы жатады;
-Корпарация пайдасы. Жұмысшылармен несие берушілерге бөлінген төлемнен қалған корпорация пайдасы;
- Таза пайыз. Ьелгілі бір елдің кәсіпорын төлемдерінің пайыздық сомамен олар арқылы алынған папйыздық сома елдердің экономикалық агенттерінен түскен пайыздық соманы қосқанға тең. Осыдан түзетулердің көмегімен ұлттық табыстан жеке табысқа өтуге болады.
Коммерциялық банктің табысы және шығыс

Тұтынушылар талғамы дұрыс қалыптасуы үшін олар бюджеттерінің шектеулі екендігін ескертіп, ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар құрамын бюджет сызығы мен талғамсыздық қисықтарының жанама нүктесінде екенін білеміз. Төмендегі суретте ең көп пайдалылық әперетін тауарлар құрамы, тұтынушының тендестік жағдайы бейнеленген.

У

1/Ру


Е



Х

1/Рх


Теңдестік жағдайында алмастырудың шекті нормасы MRSxy – пен бюджет сызығының бұрыштық коэффициенттері тең болады. Сондықтан тұтынушы өзінің теңдестік жағдайына қол жеткізуі үшін Х және У тауарларының көлемін келесі шарт орындалатындай етіп таңдауы қажет:


MU x P x
MRS xy = —— = - —— .
MU x P y


Бұл теңдестік тұтынушының теңдестік шарты деп аталады.
Егер тұтынушының табысы көбейе түссе, онда оның бюджет сызығы бастапқы сызыққа параллель түрде өседі, ал тендестікнүктесіне (Е1 , Е2, Е3) тұтынушының ұтымды таңдаулары сәйкес келеді. Егер осы жағдайды жазықтықта бейнелейтін болсақ, онда біз тұтынушылардың біз тұтынушылардың теңдестік жағдайын бейнелейтін нүктелердің тізбегін аламыз. Осы нүктелерді бір-бірімен қоссақ, онда табыстың өсуіне байланысты төмендегі 1-суретте көрссетілгендей “табыс тұтыну” қисығы шығады. Бұл қисықты кейде “тұрмыстың деңгейін көрсететін қисық” деп те атайды.
Сапасыз тауарлар – табыс өскен сайын оларды тұтыну шамасы азаятын тауарлар. 2-суретте сапасыз тауарлар үшін “табыс-тұтыну” қисығы көрсетілген. Тұтынушы тауарды сапасыз деп қарастырғанда “табыс тұтыну” қисығы кординаттардың вертикаль осіне қарай өсуі, бұлтауарды тұтынудың азаюына әкеледі.


Y Y
13 E1
14 U1


12 13 E3
E3 U3
E2
11 U3 12
E1 U2 E2
U1 X 11 E4 U2
U4
1 – сурет. X
0 X4 X1 X3 X2

2 – сурет.


Осы деңгейге жеткенде “табыс -тұтыну” қисығының көлбеуі теріс сан болса, 2-суреттегідей 12 деңгейінен жоғары өсуінің нәтижесі Х тауарын тұтынудың төмендеуіне әкеледі. Сөйтіп, тұтынушылар табыстары белгілі бір деңгейден жоғарылағанда сапасыз тауарларды аз алады. Егер тұтынушының табысы өзгермей Ч және У тауарларының тек біреуінің ғана бағасы өзгеретін болса, онда біз әр түрлі бюджет сызықтарын аламыз. Олардың әр қайсысында тұтынушы теңдестік жағдайын бейнелейтін нүктелер тізбегін бір-бірімен қосатын болсақ, онда бағаның өзгеруіне байланысты тұтынушылар талғамы қалай өзгергенін бейнелейтін қисық аламыз. Бұл қисық “баға -тұтыну” қисығы деп аталады, төмендегі суреттегідей келтірілген түрде бейнеленеді ....