Педагогтың шығармашылық қызметі

Мұғалімнің шығармашылық қызметі - білім берудегі нәтиженің негізі
Еліміздің болашағы мұғалімнің білімі мен біліктілігіне, рухани әлеуетіне, құқықтық және саяси мәдениетіне байланысты. Білім беру жүйесін одан әрі жетілдіру, мемлекеттік білім беру стандартын жүзеге асыру, жаңа буын оқулықтарын оқыту үрдісіне енгізу тәрізді келелі мәселелер ұстаздарға шеберлік пен іскерлікті, кәсіби дайындығының сапасын өсіру және дамыту міндеттерін қойып отыр, Осыған орай, мемлекетіміздегі білім беру жүйесін модернизациялаудың 2015 жылға дейінгі тұжырымдамасындағы басты мәселе де "өмірлік білімнен — баршаға өмір бойы игерілетін білім ұстанымына" өту болып отыр.
Қазіргі өмір талабына сай педагогикалық жоғары оқу орындары білімді мұғалім ғана емес, әрі тәрбиеші, әрі қоғамшыл, әрі зерттеуші, әрі ұйымдастырушы мұғалім даярлау керек екені бәрімізге белгілі. Әр қырлы оқытушы-тәрбиеші мұғалім даярлау – күрделі үрдіс. Бүгінгі білім беру саласындағы көкейкесті мәселенің бірі - біліктілікті арттыру. Яғни, біліктілікті арттыру жүйесінің жаңа дидактикасын жасау.
Білік - игерілген білімдер мен өмірлік тәжірибе негізінде орындалуы тез, дәл саналы теориялық және тәжірибелік әрекеттерге даярлығы. Жүйенің мазмұны мен мақсатын, әдіс-формаларын, ұстанымдарын, білім алушылар мен оны ұйымдастырушылар арасындағы қарым-қатынасты өзгерту жаңа нәтижелерге әкеледі. Бұл мәселені шешудің жолдарының бірі – осы дидактикалық жүйедегі негізгі бөлік оқытуда жаңаша ұйымдастыру немесе технологияландыру деп түсінеміз.
Мұғалімнің жеке басының үлгісі - кәсібилікпен біте қайнасқан қасиет. Сонымен мұғалімнің кәсібилігі іс жүзінде жас ұрпақты өмірге әлеуметтік қажеттілік деңгейінде дайындап шығаруды қамтамасыз ететін оның психологиялық, педагогикалық және ғылыми-пәндік білімдері мен оларға сәйкес мәдени адамгершілік бейнесінің жоғары сатысы болып табылады. Педагогикалық әрекеттің шынына апаратын келесі баспалдақ - кәсібилік. Қоғамның жаңаруы мен қарыштап дамуы оның азаматтарының барлық саладағы кәсібилігіне байланысты. Осы мәселені терең зерттеген А.Маркова мұғалімнің кәсіби деңгейге көтерілуінің мына төмендегідей психологиялық критерийлерін анықтаған.
Объективті критерийлер: мұғалімнің өз мамандығына қаншалықты сәйкес, әлеуметтік тәжірибеге қосар үлесі қандай екендігі. Жоғары еңбек көрсеткіші, әр түрлі мәселелерді шығармашылықпен шеше алу біліктері жататындығын атап өтеді.
Субъектиеті критерийлері: адамның мамандығы қаншалықты оның табиғатына, қабілеттері мен қызығуларына сәйкес. Мұғалім еңбегіндегі субъективті критерийлерге, сондай-ақ, кәсіби-педагогикалық бағыттылық, кәсіптің маңыздылығын, оның құндылығын түсіну, маман иесі ретінде өзіне позитивті көзқарастың болуын жатқызады.
Нәтижелі критерийлер: мұғалім өз ісінде қоғам талап етіп отырған нәтижелерге қол жеткізіп отыр ма деген мәселе. Бұған қатысты қазіргі уақытта әр түрлі түсінік бар екені белгілі. Біреулер нәтиже ретінде оқушылардың білімдерінің стандартқа сай болуын алса, біреулері олардың қабілетін дамытуды алады, ал кейбіреулері оқушылардың өмірге дайындығын басты назарда ұстайды. Оқыту нәтижесі біз үшін баланың психикалық фуакцияларының жетіліп, өзінің тәжірибелік әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуы. Мұны қазір құзырлылық деп атап жүрміз.
Латын тілінен аударғанда "құзырлылық" дегеніміз - өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі деген мағынаны білдіреді. "Құзырлылық" - тұлғаның белгілі бір пәндер шеңберіне қатысты білім, біліктілігі, дағдысы мен іс-әрекеттері тәсілінің өзара байланысқан сапаларының жиынтығы. Өз саласына сәйкес білім мен біліктілікпен қаруланған негізгі ой тұжырым жасайтын және тиімді әрекет ете алатын адамды белгілі бір саладағы құзыреттілікті меңгерген деп есептеуге болады. "Құзыреттілік"- адамның өзінің іс-әрекет саласына сай құзырлылықты меңгеруі. Бұл екі ұғымды қажет болған жағдайда қарастыруға болады. Мәселен, құзырлылық деп оқушылардың дайындығына алдын-ала қойылатын талаптары, ал құзыреттілік деп олардың қалыптасқан тұлғалық сапасын және белгілі бір саладағы іс-әрекетке қатысты жинақталған тәжірибесі ретінде түсінеді, яғни, тұлға мына өзгермелі қоғамда өзін-өзі дамытуға, өз бетінше өмір сүруге дайын болады. Шығармашылық критерийлеріне: мұғалімнің өз кәсібінің шекарасынан шыға алу, сол арқылы өз тәжірибесін, еңбегін өзгерте алуы жатқызылады.
Ғылымда шығармашылық туралы ұғым ХІХ-ХХ ғасырларда пайда болып зерттеліне бастады. "Шығармашылық – мағынасында жаңалық ашу дегенді білдіреді". Шығармашылық тұлғаның жеке ерекшелігі, табиғи дарындылығы мен даналығының көрінісі, шығармашылық қабілеттердің деңгейлері ғылыми тұрғыда қарастырылып, зерттелуде.
Белгілі психолог Қ.Жарықбаев шығармашыл тұлға туралы былай дейді: "Басқалардан көмек күтпей, мәселені шешуде басқа біреудің әдісін қайталамай, қалайда өзі шешуге тырысатын адам - шығармашыл ойдың иесі''.
Б.Тұрсынбаева өзінің монографиялық еңбегінде "Шығармашылық –мәселелік сипаты бар, барлық ішкі байланыстарды біріктіретін нәтижеде жаңа матерыалдық және идеалдың құныдылықтар алынатын адамның мақсатты әрекеті" дей келе Д.Богоявленская, А.Брушлинский, А.Пономарев, Н.Кузьмина, А.Матюшкин, Ю.Кулюткин, Г.Суховская, т.б. ғалымдардын еңбектерін талдай отырып шығармашылық әлеуетке төмендегідей анықтама береді: "Бұл тұлғаның жаңа жағдайға сәйкес әрекет тәсілін өзгерте алуға негіз болатын білім, білік, дағдылары; әрекеттің нәтижесін айқындайтын жаңалық, сонылық, қайталанбастық; тұлғаның өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі жүзеге асыруға әкелетін өнертапқыштық, елес, сыни ойлау, жаңалыққа деген ашықтық сияқты жеке қасиеттерінің жүйесі".
Шығармашылық деген шыңына оңай жолмен көтерілу мүмкін емес, ол жолдың соқпағы, сүрлеуі болады. Дегенмен ізденімпаз, өзіне талаптар қоя білетін, кәсіби деңгейі жоғары, рухы биік, даралық сапалары жетілген мұғалімнің шығар тауының биік болу мүмкіндігі бар және кез-келген сабағы шығармашылық сипатта өткізіліп отырса, оқушы дербестігінің қалыптасуы жоғары деңгейге көтерілері сөзсіз.
А.Хуторский, В.Сластенин еңбектеріне талдау жасай келе, біз оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастыруға ықпал ететін шығармашылық сабақ түрлерін төмендегіше бөліп қарастырамыз: 1) танымдық; 2) эвристикалық; 3) әдіснамалық; 4) коммуникативтік.

Мұғалімнің шығармашылық мүмкіндіктерімен қабілеттерін қалыптастыруда әдістемелік қызметтің ықпалы
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Халқына Жолдауында мұғалімдерге «Әлемдік білім кеңістігіне кіру білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз» - деп үлкен міндет жүктесе, халық өзінің ең жас буындарының тағдырын сеніп тапсырып отыр. Сондықтан әрбір халыққа білім беру саласының қызметткері ақылшы-ұстаз, ұйымдастырушы, жомарт жүректі ізденімпаз, әділ сарапшы болуы керектігін айқын сезінеміз. Жас ұрпақты тәрбиелеуде, оқытуда бүгінгі күннің жаңалығы мен талабы үйлесім тауып, ізденіске ұйытқы болу керек. Осындай талаптарды орындауда жас жеткіншіктерге білім беруде ұстаздарға оқу-тәрбие саласында әдіс-тәсілдерді кеңінен қолдануға бағыт-бағдар беру басты мақсат болып саналады.
В.Ф.Шаталов «Қазіргі мұғалімге тек қана өз пәнін жақсы білу аздық етеді. Ол оқушы бойында танымал белсенділігін оятып, қызығушылығын арттырып, сонан соң ғана үйреткені дұрыс болар еді» деген. Жас ұрпақты жан жақты, терең білімді, интеллектуалдық деңгейін жоғары етіп қалыптастырудың бірден бір жолы оқушыға білімді терең игеріудің тиімді әдіс-тәсілдерін іздестіру, шығармашылыққа жетелдіру. Бұл ретте мұғалімнің терең біліктілігі қажет. Біліктілік-бұл білімдегі, тәжірибедегі, берілген білімді меңгертудегі бейімділік, құндылықты бейнелейтін жалпы қабілеттілік Мұғалім шығармашылығы мынадан байқалады:
1. Алынған көрсеткіштерге талдау жасау;
2. Кезіккен проблемаларды, ситуацияларды сезіну;
3. Нәтижеге жету жолында педагогикалық өзара әрекет жүйесін құру;
4. Өз қызметінде бағдарланған міндеттерді шешуді тұрақты түрде кері байланыс арқылы жүзеге асыру;
5. Оқушы шығармашылығын қалыптастыру, соны дамыту мүмкіндігін жасау;
6. Оқушылармен өзара қарым-қатынаста толық дербестік таныту, оқытумен тәрбиелеуде нақты шығармашылықпен жұмыс жүргізу, оқушыларды өздігінен оқуға жұмылдыру;
Ал, мұның бәрі мұғалімнің кәсіптілігіне байланысты болмақ. Ол біріншіден, өзінің еңбегінің нәтижесін өлшеу білімділігімен қызметінде сапалы көрсеткішке жетуі. Екіншіден, практикалық қызметте педагогтың сапалық көрсеткішін зерттеу біліктілігі. Бұл шебер, шығармашыл мұғалімнің өз қызметіне, оның нәтижесіне талдау жасай білу біліктілігін көрсетеді. Әр педагог өз жұмысына талдау жасауда: Неге жеттім? Неге ұмтыламын? Не кедергі жасайды? Сұрақтарын басшылыққа алуы тиіс. Оқушыларға сапалы білім беру және шығармашылдығын қалыптастыруда жан-жақты көмек ұйымдастыру сапалы еңбекке қол жеткізудің бірден-бір жолы болмақ.
Бүгінгі таңда білім саласының алдында жүйелі дайындалып берген білімді, дағдыларды меңгерегін, қайталайтын ғана емес, шығармашылық бағытта жұмыс істейтін, тың жаңалықтар ашатын, біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін қалыптастыру міндеті тұр. Бұл әрине оқушылардың шығармашылық әрекетін дамытудың маңызды мәселе екендігін дәлелдейді. Шығармашыл мұғалімдер-өзіне және оқушыларға стандарттан жоғары талап қоя біледі, әдістемелік және ғылыми көп ізденеді. Өз пәніне аса қызығушылық танытады, жаңашылдықты ерекше энтузиазммен қабылдайды, сабағын тиімді пайдалануға тырысады. Күнтізбелік жоспарлары ерекше ізденіспен жасалып, мұғалімнің өзіндігін танытады.
Оқытудың қазіргі психология-педагогикалық тұжырымдаларын еркін және оларды өзінің педагогикалық іс-әрекетінде басшылыққа алады. Мұғалімдер оқушылардың біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру жолында шығармашылық ізденістер жасап, оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға арналған арнайы тапсырмалар дайындайды. Соның арқасында әрбір оқушы өзіндік пайыммен болжау жасауға әрекеттенеді. Мұғалім-өте нәзік инструмент, ол барлық адами қызметтерді өзінде жинақтауға ұмтылады. Ол философ, дирижор, ұйымдастырушы, оқымысты, психолог, артист. Сондықтан оның бойындағы байқалатын қызметтерге сыйластықпен қарай отырып, оны жетілдіруге көмек көрсету және бұл инструменттің ерекшеліктері мен дауысына үн қосу негізгі міндеттердің бірі.
Мұғалімнің эмоциялық жағдайы оның дайындық дәрежесі және көбеюі баламен жұмыс жүргізудегі басты одақтас болатындығын әкімшілік білуі тиіс және мұғалімді соған бағыттауға тілектес бола білуі керек. Сондай-ақ, олардың тұлғалық қасиеттерін аша отырып, оқушыларға сапалы білім беру және шығармашылдығын қалыптастыруда жан-жақты көмек ұйымдастыру сапалы еңбекке қол жеткізудің бірден-бір жолы болмақ. Білім сапасы мұғалімдер қызметінің сапасына тікелей байланысты. Мұғалім жайлы Ахмет Байтұрсынов былай деген: «...мұғалім қандай болса, мектеп те сондай болмақшы. Яғни, мұғалім білімді болса, ол мектептен балалар көбірек білім алып шықпақшы. Солай болған сон, ең әуелі мектепке керегі білімді, педагогикадан, әдістемеден хабарлар, жақсы оқыта білетін мұғалім». Демек білім сапасын көтерудің негізгі тетігі мұғалім, сондай-ақ, оның теориялық білімі мен кәсіби шеберлігі шығармашылық қызметі. Әдіскердің негізгі міндеттерінің бірі мұғалімге, мектеп басшыларына әдістемелік көмек көрсету.
Дайындалған әр түрлі формаларға сәйкес әдістемелік көмек беру стратегиясы есепке алынды. Жеке шығармашылық жұмыс алып баратын мұғалімнен шығармашыл ұжымға дайын жеткізу стратегиясы жасалынды. Шығармашылық мұғалімдер саны: 2006-18;2007-26;2008-35.
Бірінші жылы - озат мұғалімдердің іс тәжірибесін баулу. Практикалық жұмыс - озат тәжірибелерді салыстыру, нәтижелерін қорытындылау. Бірінші жылы 60 пайыз мұғалім осы шаруаға тартылды. Екінші жыл - өз тәжірибесін жинақтау, тұжырымдау. Өз тәжірибесін баспаға дайыындау осы жылы мектептерде 26 мұғалім практикалық тапсырмалар орындап, жалпы аудан бойынша 15 брошюра шығарылды. Үшінші жыл - өз тәжірибесі негізінде көмекші құралдар дайындау осы кезде еңқажетті құралдар, параметрлер диагностикалық карталар шығарылды, нұсқаулар, ұсыныс хаттар дайындап жарияланды. Шығармашыл мұғалімдер тереңдетілген сыныптарға бағдарлама дайындау, олимпиада материалдарын дайындау, баяндама дайындау, ережелер дайындауды өз еншілеріне алғанын айта кеткен жөн. Әдістемесі стратегия және тактикамен теңестіру ең тиімді жол. Стратегиямен тактика әр кезеңде әр келкі болуы мүмкін. Әр кезеңде тактикамен стратегия төмендегідей болады:
1. Жеке жұмыстар, әңгімелесу, тапсырма беру;
2. Кеңестер беру практикалық жұмыстар, фестивальдер, байқаулар, сайыстар, дарынды оқушылармен жұмыс сабақтарға ену, талдау жасаудың түрлерін көрсету т.б. жұмыстарды орындап әдістемелік қызметтің тиімді жолдары қарастырылып, мұғалімдермен әдістемелік жұмыстар жүргізу желісі құрылды. Ауданда шығармашылық топтың жұмыс істеу стратегиясы белгіленіп топтың әр мүшесінің міндеттері айқындалып, шығармашылық топқа шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл, ізденімпаз, беделді мұғалімдер енген.
Аптасына бір рет шығарылатын «Өркен» газетіне оқу-тәрбие жұмысының ақтуалды мәселелері бойынша әдістемелік материалдар міндетті түрде жарияланады. Сондай-ақ, аудан мұғалімдері мен оқушылары облыстық, республикалық халықаралық байқаулардың жүлдегерлері атанды. Жұмыс нәтижелеріне үнемі талдау жасау оқу-тәрбие процесін жетілдіру құралы екендігін есте сақтап мұғалімдердің қызметіне, жетістіктеріне, шеберліктерінің динамикасына оқушылардың білімдеріне талдау жасап параметрлер бойынша рейтингтік көрсеткіштер жасалады. Олар туралы әдістемелік кеңесте, мектеп директорлары мәжілісінде қорытындыланады. Одан бөлек әр түрлі картотекалар, нұсқаулар, диагностикалық карталар, техналогиялық карталар, гистограммалар, мониторингпен рейтингтер жасалынып мұғалімдердің жұмысына ықпалын тигізуде.
Елбасымыздың Қазақстан Халқына жолдаған Жолдауында «Үш тілді меңгермей жетістікке жету жолы жоқ». Орта мектепте шет тілін оқыту дәрежесін арттыру республикада білім берудің өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр. Сонымен бірге «Болашақ» бағдарламасы бойынша шет елдерде білім алуға мемлекеттік Грантты иелену үшін бір шет тілін жетік білу қажеттілігі, шет тілі пәні мұғалімдеріне үлкен жауапкершілік артып отыр. Білім беру құрылымы мен мазмұнынын түбегейлі жаңаруы еліміздің болашағына ие болар білікті жастардың жеке тұлға ретінде ықпал ете отырып, Қазақстанның өркениетті ел ретінде дамыған 50 ел қатарынан орын алуына кепіл бола алады....