Экономика | Экономикалық іс-әрекеттердің нәтижесін өлешу

Кез келген ғылым сияқты макроэкономика да теориялардың өзара бай-ланысы мен бақылауларға бағытталған. Сол себепті, макроэкономикалық теорияны зерттеу мақсаты бұл экономиканы қалыптастыру механизмінің түсінгі болып табылады, яғни экономикалық бақылаулар теория негізінде қалыптсақан.Әрбір теорияны дайындап, алған соң, біз оларды тексеру үшін қайта бақылауларды қарастырамыз.Кездейсоқ бақылаулар экономика деректерінің қайнар көзі ретінде қызмет етеді.Мәселен, сіз дүкен аралап жүргенде бағалардың тез көтеріліп жатқанын көресіз.Жұмыс іздеп жүргенде, фирмалар жұмысшы қабылдай ма, жоқ па, соны білесіз.Біз бәріміз экономикалық процестерге қатысушылармыз. Сол себепті уақыт өте келе экономиканы сезіну қабілетінге ие боламыз.Экономикалық статистика – бұл объективті ақпараттың қайнар көзі. Өкімет фирмалар мен азаматтардың экономикалық іс-әрекеті туралы, яғни белгіленген бағалардың деңгейін жәнее сұраныс жүйесін, табыс мөлшерін, және т.с.с. дерек алу мақсатында үнемі зерттеулер жүргізеді.Алынған дерекетер бойынша әртүрлі статис-тикалық көрсеткіштер есептелінеді, олардың жиынтығы экономика-ның қалыпын, жағдайын сипаттайды.
Макроэкономистер бұл статистиканы өздерінің талдауларынада пайда-ланады.Бұлар экономикалық көріністерді бағалауда және тиісті әдістерді жасағанда көмек көрсетеді. Экономикалық көрсеткіштер экономикалық саясатта, экономикалық талдау және бағалау үшін жиі қолданылады.Жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ) азаматтар табыстарының жиынтығын және өндіріс тауарлары мен қызметтер үшін жұмсалған жалпы шығын көлемін сипаттайды.
Біз, осы көрсеткіштер қалай есептелінеді және олардан экономика туралы қандай ақпараттар алуға болатындығын қарастырамыз.
ЖҰӨ экономика көрсеткіштерінің ең нақтысы деп есептеледі.Статистика-лық деректер мемлекеттің экономика министрлігінің 3 айда бір есептеуі бойынша, экономикалық іс-әрекет нәтижесін бірыңғай көрсеткішпен беруге негізделген.ЖҰӨ-ді төмендегідей бөліктерге бөліп көрсетуге болады:
1) Барлық экономикалық агенттер табысының жиынтығы.
2) Өндіріс тауарлары мен көрсетілген қызметтердің жалпы шығын көлемі.
ЖҰӨ - экономика жағдайын сипаттайды, себебі адамдар аз табыстарға қарағанда үлкен табысатрды көбірек қалайды.Яғни өндіріс тауарлары мен көрсетілген қызмет көлемі жоғарылаған сайын, өзіндік қанағаттану дәреже-сінің деңгейі, өндірістік және мемлекеттік тұтыну деңгейі жоғары болады.
ЖҚӨ - экономикадағы табыс пен өндірістегі шығын көлемін бірдей өлшейді.Себебі бұл өлшемдер соңында бірдей болады.Жалпы, экономика үшн табыс көлемі шығын көлеміне тең болуы керек.Бұған көз жеткізу үшін, біз ұлттық есепшотты, ЖҰӨ статистикалық жүйе өлшемін және басқа да сонымен байланысты көрсеткіштерге талдау жасап, оқып-үйренуіміз керек.

Табыстар, шығындар және олардың айналымы

Мысал ретіндемынадай экономиканы алайық:
Мұнда тек бір ғана тауар – нан өндірілсін, яғни бір ғана фактор – еңбек пайдаланылады.
1-суретте үй шаруашылығы мен фирмалар арасындағы барлық экономи-калық мәлімелелер көрсетілген.Суреттегі ішкі шеңбер нан мен еңбек ағынын көрсетеді.Фирма өз жұмыскерлерінің еңбектерін нан өндіруге пайдаланады, және фирма сол өнімді – нанды өз кезегінде ұй шаруа-шылығына сатады.Осыған байланысты еңбек үй шаруашылығынан фирма-ларға қарай қозғалады.Ал сыртқы шеңбер суреттегі ақша ағынын көрсетеді.
Үй шаруашылығы фирмадан нан сатып алады.Фирма сатудан түскен төлем-дердің бір бөлігін жұмысшылардың еңбекақысы ретінде пайдаланады, ал қалғаны табыс болады.Осы фирма басқарушылары үшін үй шаруасы да бір сектор бөлігі болып табылады.Сондықтан нанға кеткен шығын үй шаруашы-лығынан фирмаға келіп түссе, ал айлық төлем ақы табыс ретінде фирмалар-дан үй шаруашылығыа келіп түседі. ЖҰӨ - экономикада ақша ағынын сипаттайды. Біз оны екі жолмен есептесуімізге болады.
ЖҰӨ - бұл нан өндірісінің табыс жиынтығы, ол жалақы мен пайдағы тең яғни суреттегі ақша айналымының жоғарғы жартысы. Сонымен қатар ЖҰӨ - бұл нан алуға кеткен жалпы шығын көлемі, яғни ақша айналымының төменгі жартысы.Осыған байланысты біз фирмалардан үй шаруашылығына баратын ақша ағынын біле аламыз.Шығындар мен табыстардың теңдігі мына есеп ережесінен шығады: өнімді өндіруге кеткен барлық шығын осы өнімді өндірушілердің табысы болып табылады.Осы ережеге байланысты кез келген мәселенің нәтижесінде шығын көлемі өзгеріске ұшыраса, онда табыс та өзгереді және кез келген мәселе нәтижесінде табыс өзгерсе, онда шығын көлемі де өзгереді.....