Экономика | Жер салығының экономикалық мәні

Республикадағы жер қатынастары саласындағы өзгерістер Қазақстан Республикасының жер реформасы жөнінде заңдарын, Жер Кодексінде бейнеледі.
Қазақстанньң Жер Кодексінде жер республиканьң айрықша меншігі деп танылды.Жерді иелену және пайдалану үшін ақы төленуі керек. Бұл ақы жер салығы ретінде қарастырылады.
Жер салығының мақсаты-экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету және жерді -сақтау, құнарлылығын арттыру, территориялардың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін қажетті шараларды іске асыру арқылы бюджетке түсетін табыстарды құрау.
Жер салығы меншікті салықтарға жатады. Салықтың түпкі мақсаты меншікті тиімді пайдалануға ынталандыру. Салықтардың мөлшері меншіктің көлеміне қарай белгіленеді: меншіктің көлемінің ірі болуы табыстың жоғары болуына кепілдік бермейді, егер салық жоқ болса, ірі меншік иелері көп артықшылықтарға ие болып, мүлікті дұрыс пайдалануға ұмтылмас еді. Меншік салықтары қоғам алдындағы салық жауапкершілігін бірдей көтеруге бағытталған нақты салықтарға жатады.
1. 2. Жер салығын салу принциптері

Жер салығыньң мөлшері жер учаскесінің құнарлығына, орналасу өніріне және сумен қамтамасыз етілу мүмкіндігіне қарай анықталады. Ол жер иесі мен жерді пайдаланушының , шаруашылық және өзге қызметінің нәтижесіне байланысты болмайды. Жер салығы жер алаңының бірлігі үшін жыл сайынғы тіркелген төлем түрінде белгіленеді.
Басқа мемлекеттерге берілген жер учаскесін пайдаланғаны үшін салық тәртібі мен шарттары - Қазақстан Республикасының осы мемлекеттермен жасаған шарттарымен анықталады.
Жер учаскесі салық салу объектісі болып табылады. Олар мынадай:
1) ауыл шаруашылығы мақсаты үшін пайдаланатын жерлер;
2) елді мекендердің жерлері;
3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге мақсаттағы жерлер;
4) сауықтыру және қалпына келтіру мақсатындағы жерлер;
5) орман қорыньң жерлері;
6) су қорының жерлері.
Иелігінде немесе пайдалануында жер учаскесі бар заңды және жеке тұлғалар жер салығын төлеушілер болып табылады.
Ауыл шаруашылығы мақсатына арналған жерге салынатын салық. Ауыл шаруашылығы мақсатына арналған жерге салынатын жер салығының базалык, ставкалары азаматтардың жеке қосалқы шаруашылық жүргізуіне, бау-бақша және саяжай құрылысына арнап берілген жерлерін қоспағанда 1 гектар есебімен белгіленіп, топырағьның сапалылығына қарай белгіленеді.
Далалық және қуаң далалық аймақтардың, кәдімгі және оңтүстік қара топырақты, күнгірт қызыл қоңыр және қызыл қоңыр топырақты жазықтағы аумақтары жерлеріне, сондай-ақ тау бөктерлеріндегі күңгірт (сұрғылт қоңыр), қызыл қоңыр (қоңыр), сұр топырақты және тау бөктерлеріндегі қара топырақты аумақтарға бонитет балына бара-бар жер салығының төмендегідей базалық ставкалары белгіленеді:
Бонитет балы
1-10
11-20
21-30
31-40
41-50
51-60
61-70
71-80
81-90
91-100 100-ден артық

Салық ставкасы,теңгемен
0,25-1,25
1,50-2,50
2,75-5,00
7,50-12,50
15,00-20,00
22,50-27,50
30,00-42,50
45,00-57.50
60,00-75,00
77,50-100,00
105,00
Жартылай шөлейт, шөлейт және тау бөктеріндегі шөлейт аймақтардағы бозғылт қоңыр, қоңыр, сұрғылт-қоңыр, бозғылт
және кәдімгі сұр топырақты, сондай-ақ таулы-далалық, таулы шалғындық-далалық жөне таулы альпілік жәпе субальпілік топырақты таулы аумақтардағы жерлерге бонитет балына бара-бар жер салығын төменгідей базалық ставкалары белгіленеді:
Бонитет балы
1-10
11-20
21-30
31-40
41-50
51-60
61-100 100-ден артық
Салық ставкасы,теңгемен
0,25-0,50
0,75-2,50
2,75-5,00
5,25-7,50
7,75-10,00
10,25-12„50
12,75-25.00
26,00


Белгіленген базалық ставкалар 1997 жылғы "Республикалық бюджет туралы Заңында бекітілген тәртіп бойынша, 1997 жылдағы инфляция деңгейін ескере отырып, 1,3 коэффцентіне көбейту арқылы анықталады.
Жергілікті өкілді органдар өз құзыры шегінде жер учаскесінің орналасқан өңіріне,оньң сумен қамтамасыз етілуіне, шаруашылық жүргізудің өндірістік және басқа жағдайларына байланысты жер салығының базалық ставкасын азайтуға немесе көтеруте құқылы, бірақ 20%-тен артық көтермеуге тиіс.
Елді мекендердің, өнеркәсіп, көлік, байланыс, табиғат қорғау, сауықтыру, демалыс және тарихи-мәдени мақсаттарға, орман және су қорлары жерінің құрамына кіретін ауыл шаруашылығы үшін пайдаланып жүрген учаскелеріне осы көзделген тәртіп пен шарт бойынша салық салынады.

1.3 Жер салығы бойынша жеңілдіктер

Қорға деп сақталған жерлер және әдетте, табиғат қорғау мен тарихи-мәдени, сауықтыру және қалпына келтіру мақсатындағы жерлер, орман және су қорының жерлері, салық, салынады деп керсетілген жерден басқасы, салық салуға жатпайды.
Елді мекендердің жалпы пайдаланудағы жер учаскелерінен салық алынбайды.
Бұдан басқа жер салығын төлеуден босатылатындар:
1) балаларды сауықтыру мекемелері, қорықтар, үлттық, дендрологиялық жөне зоологиялық парктер, ботаника бақтары, зираттар;
2) мемлекеттік бюджет есебінен каржыландырылатын мем-лекеттік табиғат және тарих пен мәдениет ескерткіштерін коргау органдары;
3) Қазақстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы, Қазақ загиптар коғамы, Қазақ саңыраулар қоғамы, Ақыл-есі мен дене бітімінің кемістігі бар балалар мен жас еспірімдерді әлеумепік бейімдеу және еңбек ету қабілетін қалпына келтіру орталығы, Ауғанстандағы соғыс ардагерлерінің Қазақ Республикалық, ұйымы (кәсіпорындарынсыз);
4) мүгедектер жалпы қызметкерлер санының кемінде 50%-ін құрайтын өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар - есепті кезеңде алынған табыстьң кемінде 50%-ін мүгедектерді әлеуметтік қорғауға нақтылы пайдаланған жағдайда;
5) Қазакстан Ұлттық банкі мен оның бөлімшелері;
6) ауыл шаруашылық мақсаты үшін иеленуге немесе пайдалануға бүлінген немесе өнімділігі аз жерлерді алған Қазақстан Республикасының заңды және жеке түлғалары, пайдаланудың алғашқы он жылында;
7) Ұлы Отан соғысына қатысқан, оларға теңестірілген адамдар, I, II және III топтағы мүгедектер, сондай-ақ жастайынан мүтедек болған жанның ата-анасының біреуін;
8) құрылғылар алып жатқан 0,25 гектар шегіндегі жерлерді қоса алғанда, өзіндік қосалқы шаруашылық, саяжай салу, бау-бақша үшін жер алған жеке тұлғалар босатылады.
2. Жер салығын есептеу мен төлеу тәртібі

Жер салығын есептеу меп төлеу үшін негізгі құжаты болып табылатындар:
1) "Салық жөне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы;
2) жерді иелену және пайдалану құқы үшін берілген акті немесе басқа қүжат;
3) ағымдағы жылдың 1 қаңтарында жүргізетін жердің сандық және сапалық есебінің мемлекеттік мәліметі.
Заңды тұлғалар төлейтін жер салығының мөлшерін дербес есептейді және жыл сайын ағымдағы жылдың бірінші шілдесінен кешіктірмей өзі тұрған жердегі салық қызметінің органдарына әрбір жер учаскесі бойынша есептелетін салықтың есеп-қисабын беріп отырады.
Жаңадан бөлінген жер учаскелері бойынша салық сомасының есебі, олар берілген сәттен бастап бір ай ішінде табыс етіледі.
Жеке тұлғалардан алынатын жер салығын есептеуді салық қызметінің органдары жүргізіп, ағымдағы жылдың бірінші тамызынан кешіктірмей оларға салықты төлеу туралы төлем хабарламасын тапсырып отырады.
Төлеушінің есебін алу жөне жер салығын есептеу жыл сайын ағымдағы жылдың бірінші маусымындағы жағдай бойынша жүргізіледі. Заңды және жеке тұлғалардан алынатын жер салығы, оларға жер учаскесі берілген айдан кейінгі айдан бастап есептеледі.
Жер салығын ауыл шаруашылығы жерін иеленушілер мен жерді пайдаланушылар және жеке тұлғалар - жер учаскелерінін иелері ағымдағы жылдын бірінші қазанынан кешіктірмей төлейді.
Ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жерді пайдаланушы заңды тұлғалар жер салығын ағымдағы жылдың 20 ақпанында, 20 мамырында, 20 тамызында және 20 қарашасында тең үлеспен төлейді.
2.1 Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және басқа ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жерге салынатын салық

Базалық салық ставкалары елді мекеннен тыс орналасқан өнеркәсіп, көлік, байланыс жөне басқа ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жер үшін бір гектарға есептеліп, бонитеттің балына бара-бар мынадай мөлшерде белгіленеді:
Бонитет балы
0-10
11-20
21-30
31-40
41-50
51-60
61-70
71-80
81-90
91-100 100-ден астам
Салық ставкасы,теңгемен
25-250
275-562
590-825
853-1075
1102-1338
1365-1625
1652-1925
1953-2238
2265-2550
2578-2950
3000
Салық төлеушілер алып тұрған жер учаскесіне бонитет балын анықтау мүмкін болмаған жағдайда, жер салығының мөлшері аралас орналасқан жер бонитеті балын негізге ала отырып анықталады.
Аудандық өкілді органдардыя салық ставкасын учаскенің орналасқан өңіріне, коммуникациялар болуына жане басқа факторларға қарай 20%-тен асырмай азайтуға немесе арттыруға құқығы бар.
Қорғаныс мұқтажы үшін берілген жерлерге Қазақстан Республикасының жер заңдарына сәйкес басқа жер пайдаланушылар уақытша пайдаланып отырған жерден басқасына, жоғарыда көзделген базалық ставкаларға сәйкес салық салынады.

2.2 Су қорының жеріне салынатын салық

Су қорының:
1) ауыл шаруашылығы максаты үшін пайдаланылатын жерлері;
2) су шаруашылығы органдарының үйлері, ғимараттары және басқа объектілері тұрған жерлері салық салуға жатады.
Су қоры жерінің құрамына кіретін және ауыл шаруашылығы мақсатына пайдаланылатын учаскелер ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер үшін көзделген тәртіп пен шарттар негізінде салық салуға жатады.
Су шаруашылығы органдарынын үйі, ғимараты жөне басқа объектілері тұрған су қорының жері елді мекендердің жерлеріне көзделген тәртіп пен шарттар негізінде салық салуға жатады.
Қортынды

Республикадағы жер қатынастары саласындағы өзгерістер Қазақстан Республикасының жер реформасы жөніндегі заңды жер кодексінде бейнеленеді. Қазақстан Республикасының жер кодексінде – жер, Республикасының арықша меншігі деп айтылатын.
Жерді иелену жер және пайдалану үшін төлейтін ақы жер салығы ретінде қарастырылады. Бұл салықтың мақсаты жерді ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету және жерді сақтау, құнарлығын артыру, жергілікті аймақтардың әлеуметтік мәдени дамуы үшін қажетті шараларды іске асыру үшін бюджетке түсетін табыстарды құру. Жер салығы толығымен жергілікті бюджетке түседі. Сондықтан бұл жергілікті үкімет органдарының аталған салықты жинауға мүдделерін артады.
Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасымен тиесілігіне қарай мынадай санаттарға бөлінеді (котегория):
1. Ауыл шаруашылық мақсаттағы жерлерге.
2. Елді мекенді жерлеріне.
3. Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзгеде ауыл шаруашылығы емес мақсатындағы жерлерге.
4. Ерекеше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне, сауықтыру, рекреациялық және тарихи мәденеи мақсаттағы жерлерге.
5. Орман қорының жерлеріне.
6. Су қорының жерлеріне.
7. Запастағы жерлерге (резервті жерлер).
Жер салығы мынадай принціптерге негізделіп салынады:
1. Жер салығының мөлшері (жер учаскісінің саласына, орналасуына, су мен қамтамасыз етуіне) қарай анықталынады жер және иесіне жерді пайдаланушылардың шаруашылық және басқада қызметтеріне байланысты болмайды.
2. Жер салығы жер алаңының бірлігі үшін жыл сайынғы тіркелген көлем түрінде тіркелінеді немесе белгіленеді.
3. Басқа меншіктерге берілген жер учаскесін пайдаланған үшін салық салудың тәртібі мен шарттары. Қазақстан Республикасының осы мемлекеттермен жасасқан шарттарымен анықталады.
Жер салығын төлеушілерге біріңғай жер салығын төлеуден басқа меншігінде тұрақты немесе уақытша пайдалануда жер учаскісі бар заңды және жеке тұлғалар жатады.
Қолданылған әдебиеттер:

1. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы. Алматы: Қазақ Университеті, 2003 ж.;
2. Караваева И.В. Налоговое регулирование рыночной экономики. Учебное пособие для вузов. Москва: Юнити-Дана, 2000 г.;
3. Налоги. Учебное пособие/ Под редакцией Д.Г. Черника. Москва: Финансы и Статистика, 2000 г.;
4. Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение. Москва: Инфра-М, 2000;
5. Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан. Общая часть: Учебник- Алматы: « Норма-К»- 2003 г.;
6. Байдуйсенов А.Д. Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер// Финансы Казахстана, № 4, 2001г.
7. Назарбаев Н.Ә. Басты мұрат- халықтың әл-ауқатын арттыру// Орталық Қазақстан, 8 сәуір, 2003 ж;
8. Кусаинов К.К. Механизмы налогового администрирования// Финансы Казахстана, № 3, 2001 ж;
9. Тишин Е. Актуальные проблемы социального развития и пути их решения// Экономист, №4, 1997;
10. Уровень жизни населения в Казахстане. Статистический сборник/ Под редакцией А.А. Смаилова. Алматы: 2002 г. ....