Информатика | Деректер базасы

Деректер базасы (ДБ немесе мәліметтер базасы) – белгілі-бір пәндік салаға қатысты обьектілер (үрдістер, құбылыстар, оқиғалар) және олардың қасиеттері мен өзара байланысын көрсететін, атаулары белгіленген мәліметтер, ақпараттар немесе деректер жиынтығы.
Деректер базасы арнайы пәндік саладағы әр түрлі қолданыстағы деректер байланысын көрсететін бірнеше түрлі болып келуі мүмкін. ДБ-ның өнеркәсіп саласы банк қызметкерлерінің бірігіп пайдаланылатын деректер жиыны деп анықтауға болады. Осыған сәйкес деректердің бөлінуін жүйенің арнайы пәндік саладағы ДБ-негізгі тағайындауы анықтайды.
Сөйтіп, ДБ мен арнайы пәндік салаға жататын обьектілерді (үрдіс, операция, оқиға, жүйе) сипаттаушы олардың қасиетін, байланысын көрсетуші деректер анықталады.
ДБ-ы пайдалану үшін қолданбалы программалармен қоса бірнеше жалпылама қолданылатын тәсілдер қажет. ДБ басқаруды жүргізетін программалық қамтамасыздандыру ақпараттық құралдар программаланатын логикалық процедуралар деректер базасын басқару жүйесін құрайды. (кейінірек ДББЖ). ДББЖ сақталған деректер туралы көп анықтамалар береді. ДББЖ-н қолданылуға қойылатын талаптар.
1. Пәндік саланың әр түрлі функциясы үшін ДББЖ-ы тиімді пайдалану.
2. Сақталған деректердің артықшылығын азайту.
3. Шешім қабылдау үрдістер үшін қарама-қарсы ақпараттың болмауы.
4. Деректердің басқарудың қауіпсіздігін қамтамасыздандыру.
5. ДБ-ы физикалық қайта құрудың ерекшелігі
6. ДБ-ның орталықтанған болу мүмкінділігі.
Деректер базасын басқару жүйесі, яғни ДББЖ- көп мақсатты қолданысты, деректерді өңдеуді қамтамасыз ететін, деректер базасын құру үшін алу жолына арналған программалық көмек.
ДББЖ – ДБ-ы құруға мәліметтерді жан-*жақты қолдану мен өңдеуге арналған ақпараттық жүйе. Қазіргі ақпаратты өңдеу жүйелері үлкен, кеңейтілген деректерді түрлендіруде іске асырылады.
Мәлімет түсінігінің синонимі ақпарат, мәлімет, дерек терминдері бола алады. Деректерді жүйелі ұйымдастыру және оларды өңдеу тәсілдері деректер банкісінде (ДБ-н) орындалады. ДБн – ДБ мен ДББЖ-ның жиыны.
ДБн-н қолдану ақпаратты ұйымдастыру және жүргізудің мәселелерін шешеді:
1. Артықшылықты қысқарту
2. Бүтіндікті қамтамасыздандыру
3. Рұқсатты шектеу
4. Мәліметтердің тәуелсіздігін қамтамасыз ету.
1. Артықшылықты қысқарту – Бұл әр түрлі өрнектелген бір ғана деректердің болуымен бірдей деректердің түрлі физикалық қасығыштардан жазылуынан туындайды.
2. Бүтіндікті қамтамасыздандыру - Әр уақытта тек, шынайы, дәл дерек беретін қасиет болып табылады.
Артықшылықтың болуы немесе қысқартуға мағынасы бірдей деректердің әр түрлі физикалық түрлерін білдіреді, әр түрлі типті деректерді стандартталған түрде келтіру керек.
ДБ қолданудың бір ерекшелігі деректерді сақтау құрал типіне және оларды физикалық ұйымдастыру тәуелсіздігін қамтамасыз ету мүмкіндігі. Осы негіз арқасында екі деңгейлі дерек құруға болады:
1. Логикалық
2. Физикалық
1. Логикалық деңгейде мәліметтер қолданбалы программада ыңғайлы түрде жазылады.
2. Физикалық деңгейде орналасуына байланысты сақтауц тәсілін, деректердің құралымен көрсетеді.
Мәліметтер байланыстарының деңгейде иерархиялық, торлық және реляциялық модельдер құрылады. Егер деректер және олардың байланысы деректер құрылымындай болып тұрғаны болса, онда модель торлық деп аталады. Егер де деректер байланыстарының құрылымы ағаш түрінде болып тұрса, онда осындай модельді иерархиялық модель деп атайды. Егер деректер мен деректердің байланыстары кестедей құрылса, онда осы модель реляциялық модель деп аталады.
Қазіргі дамыған уақытта алдында аталған үш модельдің кең таралған түрі реляциялық модель болып саналады.

Деректердің реляциялық моделі.

Деректердің реляциялық моделі мәліметтердің сипаттамаларының қарапайымдылығына және түрлендіруге мүмкіндік беретін теориялық ақпараттық жетілген жағдайына байланысты кең қолданыстағы модель болып табылады.Рекляциялық деректер модельдерінің негізін кесте түрінде құрастырылған мәліметтер жиынын құрайды. Мәліметтердің мұндай, яғни кесте түрінде көрсетілуі мамандарға жақсы таныс. Жиындар теориясынан белгілі бір кестенің өрнектелген аналогы қатынас болып табылады.
ДБ өте көп жерде қолданылады. Ең тиімді жері ЭЕМ мен компьютер программалары мен ондағы үрдістерде болып табылады. Оның негізі, құрылымы көптеген жағдайларда өзгеріссіз қалып, тек ақпарат түрлері мен олардың көп болуы күннен күнге көбейіп тұрады. ДБ тек электр есептеуіш машина мен компьютерде ғана кездеспейді, ол адамға жақсы таныс кітпатарда, өнеркәсіпте қолданылады. Тіпті адамның миы өзімшіл бір ДБ ретінде көруге болады.
Деректер базасы мысалы өсімдік майы, түрлері мен көрсеткіштері
Өсімдік майлары үшглицирид пен май қышқылдарының қоспасы және өсімдіктерінің май алу кезінде қосылатын заттар жиынтығы болып табылады. Қосылатын заттарға кіреді: Фосфатидтер, бос май қышқылдары, сабынданбайтын заттар (стеорин, витаминдер, пигменттер).

Өсімдік майының негізгі түрлері:

1. Күнбағыс майы
2. жүгері майы
3. соя майы
4. тазартылған мақта майы
5. қыша майы
6. рапс майы
7. какос майы
8. арахис майы
9. зығып майы
10. тазартылған зәйтүн майы
11. пальма майы
12. пальмаядро майы.

Өсімдік майының қауіпсіздік көрсеткіштері пестицид, ауыр металл және микотоксиндердің жіберілетін деңгейі МЕМ СТ-пен шектеледі. Осы пестицидтер мен жіберілетін деңгейінің ДБ-н қарастырып өтейік.

Өсімдік майларында пестицидтердің жіберілетін деңгейі.

Пестицид атауы Жіберілетін деңгейі, мг кг, артық емес
Тамаққа пайдалану үшін Тағамдық өнімге өңдеу үшін
Гексахлорциклогексан – ГХЦК (изомерлер қосындысы) 0,05 1
Гептахлор – ГПХ (гептахлор эпоксиді) 0,01 0,25
ДДТ (изомерлер және метоболиттер қосындысы) 0,1 0,25

Өсімдік майларында ауыр металлдар және микотоксиндердің жіберілетін деңгейі

Өнім атауы Жіберілетін деңгейі, мг кг, көп емес

Қорғасын
кадмий
сынап
мыс
темір
афлотоксин
зекраленон

Өсімдік майлар

0,1

0,05


0,03


0,5

5
0,005
Осындай түрде басқа кестелерді құруға болады.

1. Сараптау обьектілері
2. Тағамдық және биологиялық бағалылығы
3. Физика-химиялық көрсеткіштер
4. Қаіпсіздік көрсеткіштер
5. Органолептикалық көрсеткіштер
6. Сапалық көрсеткіштер

Аталған өзіндік белгілі бір деректер базалық жүйе ретінде алуға болады. Немесе, жай, көп торларды қажет етпейтін осындай ДБ-н құруға болады:

Өсімдік майы Мінездемесі
Күнбағыс майы Күнбағыс дәнін нығыздау немесе экстракциялау арқылы алынады
Жүгері майы Жүгері ұрығын нығыздау немесе экстракциялау арқылы алынады
Тазартылған мақта майы Нығыздау немесе экстракциялау арқылы алынады
Қыша майы Қыша дәнін нығыздау арқылы алады
Рапс майы Рапс майы нығыздау немесе экстракциялау арқылы алынады
Какос майы
Нығыздау, экстрактау арқылы арахис алдын ала өңдеу арқылы алады.
Техникалық зығыр майы Зығыр дәнін нығыздау немесе экстракциялау арқылы алынады
Рафинатталған зәйтүн майы Зәйтүн ағашының жемісінің жұмсақ терін нығыздау тәсілімен алады.
Тағамдық пальма майы Майлы пальма жемісінің жұмсақ терін нығыздау тәсілімен алады.
Тағамдық пальма ядролық май Нығыздау немесе экстракциялау арқылы алынады


ДББЖ-нпайдалана отырып, осы кестеден нығыздау немесе экстракциялау арқылы алынатын май түрлерін бөліп алуға болады: барлық келтірілген түрлері, какос майынан басқа, жатады.
Жемісінің ядросын пайдаланып жасалатын майды оңашалап қою керек болса, онда тағамдық пальмаядролық май көзге түсетін еді.
Мысалы: бізге нығыздау арқылы алынатын май түрлерін бөліп қарастыру керек болсын:

Өсімдік майы Мінездемесі
Қыша майы Қыша дәнін нығыздау арқылы алады
Рафинатталған зәйтүн майы Зәйтүн ағашының жемісінің жұмсақ терін нығыздау тәсілімен алады.
Тағамдық пальма майы Майлы пальма жемісінің жұмсақ терін нығыздау тәсілімен алады.

Онда негізгі кестеден деректері бір бөлек май түрлері өзіндік кестені құрайды.
Өсімдік майларының түстілігін анықтау үшін түсті шкаланы (эталондарды) дайындау.

Пробирка номері Иодтың стандартты ерітіндісі, см3 Дистильденген су
См3 Түстілік саны
1 10 - 100
2 9 1 90
3 8 2 80
4 7 3 70
5 6 4 60
6 5 5 50
7 4 6 40
8 3 7 30
9 2,5 7,5 25
10 2 8 20
11 1,5 8,5 15
12 1 9 10
13 0,5 9,5 5
14 0,1 9,9 1

Осы кестеден бізге тустілік саны мен пробирка номері керек болсын дейік, онда:

Пробирка номері Түстілік саны
1 100
2 90
3 80
4 70
5 60
6 50
7 40
8 30
9 25
10 20
11 15
12 10
13 5
14 1


Осылай қажетті мәліметтер жиынын алуға болады.

ДББЖ-ның тағы бір артықшылығы – көп түрлілігі мен қалағанынша істеу мүмкіндігі.
Оған дәлелге келесідей берілгенін іске асыруға тырысайық:
Кестеден номері 5-тен номері 10-ға дейінгі пробирканы бөлу керек.

Пробирка номері Иодтың стандартты ерітіндісі, см3 Дистильденген су
См3 Түстілік саны
5 6 4 60
6 5 5 50
7 4 6 40
8 3 7 30
9 2,5 7,5 25
10 2 8 20

Кей жағдайларда сараптау кезінде кез-келген үлгілер таңдап алынады. Яғни сарапшының өз еркімен пробирканы таңдап, оның көрсеткіштеріне назарын аударуы мүмкін. Мысалы: Оның қалауы 3-ші, 7-ші, 11-ші пробирка номеріне тоқтады. Кестеміз келесідей сипат алады.



Пробирка номері Иодтың стандартты ерітіндісі, см3 Дистильденген су
См3 Түстілік саны
3 8 2 80
7 4 6 40
11 1,5 8,5 15

Сарапшы басқа да жағдайларға назар аударуы мүмкін. Сарапталатын пробиркаларының жағдайы мен оларға әсер ететін қоршаған ортасына қарай, тағы басқа жағдайларға қарап, кестедегі иодтың стандартты ерітіндісін ескермей және 1-ші мен 10-шы номерлі пробиркадан басқасын ерекшелеп тексеруі мүмкін:

Пробирка номері Дистильденген су
См3 Түстілік саны
2 1 90
3 2 80
4 3 70
5 4 60
6 5 50
7 6 40
8 7 30
9 7,5 25
10 8 20
11 8,5 15
12 9 10
13 9,5 5

Көптеген жағдайларда өсімдік майының күнбағыс пен жүгері «Д» маркалы майларының микробиологиялық нормативтері қажет болуы әбден мүмкін.

Өнімнің атауы Мезофильді аэробты және факаэробты микроорган/р КОЕ, 1г, артық емес Өнімнің жіберілмейтін массасы, г. Ашытқылар, КОЕ,1г артық емес Зеңді саңырау
Құлақ
тар,
КОЕ,1г артықемес

БГКП (коли форма) Потогенді микроорганизмдер, соның ішінде сальмонеллалар
Рафинатталған дезодарантталмаған кұнбағыс майы 500

1 25 100
Рафинатталған дезодарантталған жүгері майы 100 1 25 20

Алдыңғы мысалдардай осы кестені өңдеп қарастыруға болады. ....