Экономика | Бизнестегі эксперттік жүйелер

Кәсіпкерліктегі эксперттік жүйе
Эксперттік жүйелерді тағайындау.
Зерттеу барысының сексенінші жылдарының басында интелектімен жасандыға өз бетімен бағыт құрылды, осы алынған бағыттын аты “эксперттік жүйе”( ЭЖ ). Зерттеулердің мақсаты эксперттік жүйемен бағдарламалардың өңдеуінде қалыптасады, мақсаттардың шешімі жөнінде, қиыңырақ-адамға арналған экспертті нәтижелер алады, сапасы жоғары және нәтижелілік шешімдерге жол бермейтіндер, эксперттен алынған. Экперттік жүйе облысында зерттеушілер сонымен қатар өз тәртіп атына арналған “ білімдердің инженериясы ” терминді жиі қолданады, Е.Фейгенаумоммен енгізілген “ принциптардың ендіруі және зерттеулердің аспаптарының жасанды ақыл облысынан қиын қолданбалы проблемалардың шешіміне, эксперттердің білімдері талапқа қажет етіледі ”.
Бағдарламалық құрал (БҚ), орналасушылар технологияларының эксперттік жүйелері, немесе білім инженериясының (синонимдар сияқты олардың бұдан былай қолданатын боламыз), әлемде тарату маңызды орын алады. Эксперттік жүйелердің маңыздылығы қалыптасуы келесідей :
• экспертті жүйелердің технологиясы практикалық мәнді мақсаттардың көз қарасын маңызды кеңейтеді , компьютерлерде шешілушілердің, шешімдердің қайсыларының маңызды экономикалық күшті әсер әкелетіндері ;
• Эсперттік жүйе технологиясы өте маңызды құрал шешімі дәстүрлі бағдарламалаудың глобальды проблемалары болып табылатын: ұзақтық және , демек , қымбат құнын өңдеу күрделі қосымшалардың;
• қымбат құнымен бірге қатар күрделі жүйелердің, жиі өңдеудің бірнеше бірінің құны басым болады; кіші деңгейі бағдарламаларда қайталанып қолданылады және т.с.с;
• Эксперттік жүйе технология біріктіруі шоттына артынан дәстүрлі бағдарламалау технологиясымен өнімдерге прграммалық жаңа сапалар істейді: қамтамасыз етудің қосымшалардың модификациялық динамикалық пайдаланушымен, ал бағдарламашымен емес; үлкен “ мөлдірліктің ” қосымшаны ( мысалы , білімге

шек қойылғанда сақталады, білімдерге түсініктерді талап етпейді, оқу және қатар жүру оңайлатады); жаңартылған графиктер; интерфейсті және әрекеттестіктер.
Жүргізушілер мамандары пікірі бойынша, жақын арада болашақта эксперттік жүйе келесі қолдануды табады :
• Эксперттік жүйе болуға роль жүргізушілер ойнаудың барлық жобалау фазаларында, өңдеулер, өндірістер, таратулар, сатылулар, сүйеулер және қызметтердің көрсетуі ;
• Эксперттік жүйе технологиясы, таратудан алған сауда, қамтамасыздандыратын революцияшыл бұзу интеграциясында қосымшалардың дайын ойдың – бірлесіп әрекет модульдерден қамтамасыздандырылады.
• Эксперттік жүйеге арналған үшін дәл осылай аталатын формализацияламаған мақсаттардың, онда экспертік жүйе бағдарламалардың өңдеуіне дәстүрлі жақын келуде оларды қайтармайды және ауыстырмайды, формализацияланған мақсаттардың шешіміне хабарланғанды.

Эксперттік жүйелердегі білімдерді ұсыну .
негізі салынған ережелерде, өнімделген үлгі , немесе үлгі , үлгі ұсыныстары түрінде білімдер ұсынуға рұқсат етеді : егер ( шарт ), онда ( әрекет ).
Шарт бойынша кейбір ұсыныс – үлгі түсіндіріледі , сол арқылы іздеу білімдер базасында жүзеге асады , ал әрекет астында – әрекет , табысты нәтижелер іздеу барысында орындалатындар ( олар уақыт аралық бола алады , және жүйелер терминалды немесе мақсаттық , жұмысты аяқтайтын жүйелер де бола алады ).
Қолдануда - үлгі жанында білімдердің базасы ережелер тізімінен тұрады . Ережелердің асып кетуімен басқарушы бағдарламасы шығару машинасы деп аталады . Көп жағдайда шығару тікелей болады ( мәліметтен мақсат іздеу ) немесе кері ( оның растауына арналған мақсаттан – мәліметтерге ). Мәліметтер – олар негізгі фактілер, негізінде шығару машинасы жіберіледі – бағдарлама , базадан ережелер жинауы

ЭЖ

басы
формулировканы
қайталап беру соңы
сұраныс

жетілгендікте

Қайтадан

құрастыру
түсінік

білім
структурасы

Эксперттік жүйелердің өңдеу технологиясы ( 1- сурет)

Үлгі . Екі ережеден білім база үзіндісі бар:
Ү1: егер демалыс – жаз және адам – белсенді , онда тауларға бару .
Ү2: егер күнді сүйсен , онда демалыс жазда .
Ұсыныс жасаймыз , осы жүйеге мәліметтер түсті – белсенді адам күнді сүйеді .
Дұрыс жауабы – мәліметтерге қарай отырып, дұрыс жауабын алу .
1- і амалы.
1-ші қадам.1-ші үлгіні көреміз, жұмыс істемейді ( жазғы демалысқа жетпейді ).
2-ші қадам. 2-ші үлгіні көреміз, жұмыс істейді, базаға мынандай дәлел түседі, демалыс жазда.
2- і амалы .
3-і қадам.1-і үлгіні көреміз, жұмыс істейді, тауға бару мақсаты ұлғаяды, эксперттік жүйе бойынша берілетін ақыл кеңес .
Кері шығару – таңдалған мақсатты растау бар ережелер мен мәліметтер бойынша.
1- і амал .
1-і қадам. Тауға бару мақсаты: 1–ші үлгіні көреміз, демалыс мәліметтер – жазда емес,
олар жаңа мақсатпен болады, және дұрыс ереже ізделінеді .
2-ші қадам. Мақсат-жазғы демалыс: 2-ші үлгінің мақсаты дәлелденеді.
2- і амал .
3-і қадам. 1-ші үлгіні көреміз, мақсат дәлелденді.


Эксперттік жүйелерде өнімнің үлгісі жиірек өнеркәсіпте қолданылады. Ол өзінің өндеушелерін жоғарғы үлгіде және де ол қосымша жеңілдікпен өгертулерді жай ғана қарапайым логикалық ойлау жолымен өзіне қарай тартады.
Бағдарламалық құралдардың үлкен саны болады, өнімді іске асыруға жақынырақ келеді (OPS тілі 5;« қабық » немесе « бос » ЭЖ – EXSYS, эксперт ; инструментальдық жүйе ПИЭС және СПЭИС және т.б) және тағы да эксперттік жүйелер негізінде өңдірушілер ( фиакр ) және т.б. Семантикалық жүйелер. Семантикалық термин мағынаны білдіреді, ал семантиканың өзі - ғылым, объекттілер мен символдар арасындағы қарым-қатынасты жүзеге асыру, белгілердің мәндерін анықтайтын ғылым .
Семантикалық жүйе – ол хабарланған граф, жоғарғы дәрежесі - ұғым, ал олардың арасындағы қарым-қатынас – доғалар. Ұғымдар әдетте абстракты немесе нақтылы объектілерді болып шығады , ал қарым - қатынас – үлгі байланыстары « ол »(« is »), « бөлімнен болады »(« has part »),« жатады »,« сүйеді ». семантикалық жүйелердің мінездемелік ерекшеліктерімен міндетті түрдегі үш түрлі қарым – қатынасқа көңіл бөлінеді:
• Класс – класс элементі ;
• Қасиет – мағына ;
• Класс элемент үлгісі ;
Семантикалық жүйенің бірнеше классификациялық топтастыруың жүргізуге болады . Мысалы , саны бойынша:
• Біркелкілер (қарым – қатынастың бір ғана түрімен);
• Біркелкілік емес - (қарым – қатынастың көп түрімен ).
қарым – қатынастың үлгілерімен :
• Бинарлы (екі қарым-қатынас объектіні байланыстырады );
• N - арлы (арнайы қарым-қатынас бар болуы, екі немесе одан да көп ұғымдарды байланыстырады ).
Жиі кездесетін семантикалық жүйелерде мынандай қарым-қатынастар қолданылады:
• Үлгі байланыстары «бүтін-бөлім» « класс - класс тармағы »,« элемент-жиыны » және т.б );
• Функционалдық байланыстар (көбінесе « өндіреді »,« әсер етеді » етістіктерімен анықталады);
• Сандықтар ( көбірек , азырақ , бірдей …);
• Кеңдіктер ( алыс , таяу , жақын, …);
• Уақытшалар ( ертерек , кешірек ,уақыт-аралық ішінде…);
• Атрибутивті байланыстар ( қасиеттер , мәні болу …);
• Логикалық байланыстар ( және , немесе , емес ) және т.б.
Семантикалық жүйе базасында проблемаларды іздеу фрагментік желідегі тапсырманы іздеумен орындалады, желінің желісіне лайықтылығы, қойылған сұраққа лайықты.
Мысалы . 2- суретте семантикалық жүйе бейнеленген. Ұғым жоғарғы дәреже түрінде: адам, Иванов, Волга, автомобиль, көлік түрі . Қозғалтқыш.


маңызы

қасиеті бөліміне ие


бұл бұл

жақсы көру
жатады
мысалы


2- сурет. Семантикалық желі

Осы үлгінің негізгі артықшылығы – адамның ұзақ уақытта есте сақтау қабілеті жаңа заманға сай. Үлгінің жетіспеушілігі – семантикалық жүйенің шығару, іздеу жолының қиынға түсуі.
Семантикалық желіні жүзеге асыру үшін арнайы тілдер желісі бар, NET және т.б. Эксперттік жүйелер кеңінен белгілі, семантикалық жүйелерде тілдер білімін қолданатын білімдер – PROSPECTOR, CASNET, NORUS. Фреймдер. Фрейм (англ. Frame – каркас или рамка) 70-жылдары М.Минскиммен ұсынылған. Осы үлгі, семантикалық желілер сияқты , терең психологиялық негіздеу болады .
Бейне немесе жағдай фреймомның абстрактылық мағынасы. Психология және философия өзінің абстрактылық мағынасында бейне ұғымы белгілі. Мысалы , « бөлме » сөзі, тыңдармағандарға бөлме бейнесін шақырады:« төрт қабырғасы толы, төбесі, терезесі және есігі, 6-20 м2 ауданымен тұрғын үй». Осы бейнелеуден еш нәрсені алуға болмайды ( мысалы, егер терезелерді алып тастасақ, біз шоланды аламыз, бірақ бөлмені емес ), бірақ оларда « тесіктер »бар, немесе « слоты »,- бұл атрибуттардың атқарылмаған мағыналары - терезелердің саны , қабырғалардың түсі , төбенің биіктігі, полдың жабылуы және т.б.
Сонымен қатар аталған фрейм теориясында осы бейне фреймдер деп аталады. Бейнені белгілеу үшін формализацияланған модель де фрейм деп те аталады. Фреймнің құрылымын осылай ұсынуға болады :
ФРЕЙМ аты :
( 1-ші слоттың аты :1-ші слоттың мағынасы), ( 2-ші слоттың аты : 2-ші слоттың мағынасы),
(n-ші слоттың аты: n-ші слоттың мағынасы). Қосымша екі бағанмен осы жазбаны кесте түрінде ұсынамыз.
Фрейм аты
Слот аты Слот т үрі Слот мағынасы Қосылған процедура

Осы кестедегі қосымша бағаналар слот үлгісінде және слоттың арнайы процедураларына қосылуы мүмкін, фрейм теориясында рұқсат етіледі.
Фреймы - үлгілерді айырып таныйды, немесе білім базасында сақталынған пртотиптерді, және фрейм даналарында, ол осы нақты жағдайларда мәліметтерінің түсуіне жағдай жасайды.
Фрейм үлгісі көп бағытта бола алады, өйткені ол бүкіл әлемдук білімнің әр түрлілігін көрсете алады, мынандай жағдайларда:
• Фреймдер - құрылымдар, объектілер мен ұғымдардың белгіленуіне арналған ( қарыз , кепіл , вексель );
• Фреймдер- рольдері( менеджер , кассир , клиент );
• Фреймдер - сценарийлер ( банкроттық , акционерлердің жиналысы, тойлардың тойлануы );
• Фреймдер - жағдайлар ( үрей , апат , құрылғы жұмысшы тәртібі ) және т.б .
Қасиеттердің фрейм теориясының ең маңыздысы болып табылатын семантикалық жүйенің мұрагерлік қасиеттері. Фреймдерде де, және семантикалық желілерде мұрагерлік АКО - байланыстармен жүзеге асырылады ( ал - Kind - Of = осы ). АКО слоты фрейм иерархиясының жоғары дәрежесін көрсетеді, мұрагерлік жолда қайталанып, және аналогты слот мағынасында тасымалданады.
Мысал. Мысалы 3-ші суретте фрейм желісінде « оқушы » фрейм қасиеттеріне мұра « бала » және « адам », осылар ирархияның жоғарғы дәрежесінде болтындар. Дәл осы сұраққа: «оқушылар тәттіні жақсы көреді ме?» Жауап: « иә », себебі осы қасиетке барлық балалар ие болады, фреймедерде көрсетілген « бала ». Мұрагерлік қасиеттер жартылай бола алады, дәл осылай , « бала » оқушылардың жасы мұрагерлік болмайды, өзінің фреймдер меншігінде айқын көрсетілген.
Фреймдердің ең негізгі маңыздысы болып табылатын білімнің концептуалдылығын көрсете алатын адамның ой қабілеті болып табылады, және де оның икемділігі мен көрнектілігі. ....