Биология | Полиомиелит

Полиомиелит



Полиомиелит – жұлын параличі – жұлынның сұр затының зақымдануымен, парез-параличтермен сипатталатын балалардың жұқпалы ауруы. Өткен ғасырдың 5-ші жылдарына дейін полиомиелит ауруы көптеген балалардың өмірін үзіп, тірі қалғандарын мүгедектікке әкелген ауру болып келеді.



1950 жылдары Сейбин осы ауруға қарсы егілетін вакцина жасап шығарғаннан кейін, бала организмі ауруға қарсы күресуге мүмкіндік алды, ауру саны күрт төмендеді, өлім азайды. Кейінгі жылдары бүкіл дүние жүзі бойынша осы ауруды жою мақсатымен, балаларға полиомиелитке қарсы жаппай иммунизация жүргізілді.



Аурудың қоздырғышы – энтеровирустар, күн сәулесі және жоғарғы температураға төзімсіз, ал суықта ұзақ уақыт тіршілігін сақтайды. Дезинфекциялаушы ерітінділерден тек хлор мен формальдигид қана әсер етеді.



Эпидемиология. Аурудың көзі – ауру бала және вирус тасымалдаушылар (3-5 айға дейін) жұқпалы болып саналады. Таралу жолдары –ауыз арқылы (ластанған тамақ, кір қолдар, су арқылы). Аурудың алғашқы 1-2 аптасында тыныс жолдары арқылы да жұғады. Ауру жаз, күз айларында жиірек кездеседі.



Патогенез. Вирус организмге тыныс жолдары және ас қорту ағзаларының шырышты қабаттары арқылы еніп, сол жерде өсіп-өніп, көбейеді. Одан әрі қанға өтеді де, қан арқылы жұлынның сұр затына шоғырланып, оны зақымдайды. Соның салдарынан жұлыннан тарайтын нерв талшықтарының қызметі бұзылып, бұлшық еттерінің парез, параличтері басталады. Патологиялық өзгеріске сонымен бірге сопақша ми, орта және аралық ми да ұшырайды.



Клиника. Жасырын кезең 2-35 күн аралығы (көбінесе 10-12 күн) болып есептеледі. Аурудың клиникалық дамуы 4 кезеңде өтеді.



І. Препаралитикалық кезең – 1-6 күнге созылады. Клиникалық белгілері жоғарғы тыныс жолдарының қабынуы белгілерінен жедел басталады – дене қызуы көтеріледі, мазасыздық, ұйқысы нашарлайды. Кейде гастроэнтерит белгілершен жедел басталуы мүмкін. Содан кейін барып, нерв жүйесі тарапынан өзгерістер қосылады: Керниг – Брудзинский симптомы, мойын етенің таралуы, гиперестезия (тері арқылы сезінудің күшеюі), үш аяқты ошақ симптомы (симптом Треножника). Жұлын-ми сұйықтығын тексергенде: плеоцитоз (нейтрофилдер саны 100-ге дейін бір мкл-де көбеюі), белок нормада, түсі мөлдір, қысымы жоғары екені анықталады.



ІІ. Паралитикалық кезең – бірнеше күнмен бір – екі апта созылады. Дене қызуы төмендейді, бірақ аты айтып турғандай бұлшық еттердің парез, параличтері басталады. Бұл өзгеріске барлық бұлшық еттер ұшырау мүмкін, дегенмен көбінесе аяқ бұлшық еттерінің парез, параличтері байқалады. Сезімталдық жоғарлайды, ұстап көргенде, қимылдатқан кезінде ауырсынады. Бұлшық еттерде қимыл болмағандықтан, олар біртіндеп атрофияға ұшырайды, рефлекстері де төмендеп, жоғалады. Дем алысына қатысатын бұлшық еттер зақымданған жағдайда, тынс тапшылығының белгіліре пайда болады, баланың дауысы өзгереді, жүрек жұмысы нашарлайды. Осы кезенде бала өткір тыныс тапшылығы мен жүрек жұмысының жедел жетіспеушілігімен өліп кетуі мүмкін. Жұлын сұйықтылығында: белок жлоғарлайды 1,5-2%, нейтрофилдер азайады 5-10 1 мкл-де.



ІІІ. Орнына келу кезеңі – жұмысы бұзылған бұлшық еттерде қимыл пайда бола бастайды, ауырғаны басылады, рефлекстері орнына келеді, дем алысы жақсарады, дауысы шығады, жұтыну т.б. қимылдар орнына келеді. Орнына келу кезені бірінші 3-6 айға дейін жақсы қарқында өтеді де, одан кейінгі мерзімде баяу жүреді, барлығы 2-3 жылға созылады. Ал жұлындағы өзгерістер үлкен болса, көп жерді зақымдаса, балада өмір бойына мүгедек қалып қояды.



ІV. Қалдық өзгерістер кезеңі – парез параличтер қайтпаса, бұлшық еттер атрофияға ұшырап, контрактуралар мен дефармациялар баланы мүгедекке әкеледі.



Диагноз қою.



Эпидемиологиялық анемнез жинау; клиникалық белгілерін ескеру (катаральды белгілерден кейін бір апта ішінде парез, параличтер пайда болуы); лабораториялық тексеріс тер жүргізу:



а) жұтқыншақтан жағындыны алғашқы 5 күннен кешіктірмей алу керек;



б) нәжісті ауру басталғаннан 14 күнге дейінгі мерзімде тексеріске алуға болады. арнайы шыны флаконға 4-5 гр нәжісті жинап, резеңке қақпағының сыртынан лейкопластырмен бекітіледі де, мұздатқышқа қойылады. Лабораторияға 72 сағат ішінде жеткізілуі керек, тасмалдау кезінде де температура +4, +8 градустан жоғары болмауын қамтамасыз ету керек (жаз айларында арнайы термоконтейнерлерде), өйткені полиомилит қоздырғыштары жоғары температураға шыдамсыз келеді.



в) жұлын-ми сұйықтығы тексеріліске 2-3 рет мл көлемінде алынып, қысымы, клеткалар мен белоктар мөлшері анықталады;



г) серологиялық тексерістер жүргізу үшін көк тамырдан қан алынады (қандағы антиденелерді анықтау, олардың титрінің келесі тексерісте жоғарлағандығын байқау);



д) электромиография (бұлшық ет күшін тексеру) полиомиелитке диагноз қоюға көмектеседі.



Емдеу. Аурудың емі міндетті түрде стационарда жүргізіледі.



Препаралитикалық кезеңде: қатаң төсек режимі; симптомдық ем (температура түсіретін, ауруын басатын, антигистаминді, тыныштандыратын дәрілер егу); менингеальді белгілер пайда болса, 1. дегидратациялық ем (зәр қуатын препараттар – лазикс 1мг/кг, диакард 5 мг/кг тәулігіне) 2. сульфат магнезиі 25% - 0,2 мл/кг бұлшық етке, 20-40% глюкоза ерітіндісін көк тамырға егу; жұлыннан сұйықтық алу жүргізіледі.



Паралитикалық кезеңде – 3. баланың бұлшық еттері контрактураға ұшырамауын қадағалау, арнайы аяқ-киім кигізу, ауруды басатын және жылытатын процедуралар тағайындау қолданылады. Ауыр жағдайларда дем алысының қиындап, жуту, дем алу бұзылғанда арнайы реанимациялық бөлімге жатқызып, қажетті көмек көрсету керек болады.



Орнына келу кезіңде – 4. невр импульстарының таралуын және нерв өткізушілігін жақсартатын дәрілер егу: прозерин 0,05 % мл бұлшықетке; дибазол 0,001 – 0,005; витамин В, глютамин қышқылы, церобролизин 1 – 2 мл 2 – 3 күн сайын, АТФ, биогенді стимуляторлар – алоэ, ФИБС бұлшық етке егіледі; 5. физиотерапиялық ем; емдік ванналар, парафин, озокерит, душ, массаж жүргізіледі. Емдеу курсын жылына 3 рет қайталап отыру қажет. Контрактураларға – қарсы арнайы лангеталар, манжеткалар қолданылады; санаториялық – курорттық ем өткізген дұдыс.



Қалдық өзгерістер кезеңінде – физио-ем, массаж, емдік жаттығулар, ортопедиялық операциялар жасау қолданылады.



Профилактика. Жалпы шаралар:



1. ауру баланы тез арарда оңашалау;



2. СЭС-ке жедел хабар беру;



3. ошақта дезинфекция жүргізу;



4. қарым-қатынастағы балаларға (балалар мекемелеріндегі) 20 күнге карантин тағайындап, бақылау ұйымдастыру;



5. санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу.



Арнайы шаралар: 1956 жылдан бері полиомиелитке қарсы арнайы ОПВ вакцинасы қолданылады. ОПВ (живая вакцина Сейбина) қызғыш түсті ерітінді түрінде шығарылады. Бір балаға 2 тамшыдан ауыз арқылы енгізіледі. Жаңа егу күнтізбегіне сәйкес вакцинация мерзімдері – арнайы егулер 2, 3, 4,12 айлығында беріледі.