Қозғалыстың салыстырмалылығы. Жаратылыстану, 6 сынып, қосымша материал.

Қосымша 1

Теориялық түсінік

Қозғалыстың салыстырмалылығы

 Дененің немесе дене бөлшектерінің уақыттың өтуіне қарай бір-бірімен салыстырғандағы бұрынғы орнының өзгеруі механикалық қозғалыс деп аталады. Қозғалмайды деп есептелетін және басқа денелердің қозғалысы соған салыстырылып қарастырылатын денені санақ денесі деп атайды. Ал, онымен салыстырғанда бұрынғы орнын өзгертетін дене қозғалыстағы дене деп аталады. Кез-келген механикалық қозғалыс салыстырмалы болып табылады.

 Санақ жүйесі. Зерттеліп отырған қозғалысты сипаттау үшін дененің уақытқа байланысты өз орнын қалай өзгертетінін білу керек. Ол үшін санақ денесімен байланысқан координата жүйесін сызамыз. Координата жүйесі суретте көрсетілгендей, өзара тікбұрыш жасап қиылысатын үш түзу сызықтан тұрады. Санақ денесі осы түзулердің қиылысу нүктесінде, яғни О нүктесінде қиылысқан деп есептеледі. Санақ денесімен байланысқан сызықтар жүйесін координа жүйесі деп, ал сызықтардың қиылысу нүктесін санақ басы немесе координата басы деп атайды. Сонымен, санақ жүйесі деп санақ денесімен байланысқан координата жүйесі мен сағатты айтамыз.

Оқушылар қосымша мәтінді оқиды. Төмендегі сұрақтарға жауап береді.

• Қандай қозғалыс механикалық қозғалыс деп аталады?
• Қозғалыс қай кезде салыстырмалы болады?
• Санақ денесі және санақ жүйесінің айырмашылығы неде?
• Салыстырмалы қозғалысқа өмірден мысалдар келтір.
• Қозғалысты қандай шамалармен сипаттаймыз?

Қалыптастырушы бағалау:

• мұғалім бақылауы және комментарийі;
• оқушылардың бірін-бірі бағалауы;
• мұғалімнің кері байланысы.