Фотосинтез. Жаратылыстану, 5 сынып, қосымша материал.

Қосымша 1

 1 топ.

1. Голланд ғалымы ван Гельмонт қызықты тәжірибе жасады (1 суретті қара). Ол құрғақ жерді алып, ыдысты толтырды. Жердің салмағы 80 кг болды. Ыдысқа ғалым 2 кг тал (ива) бұтағын отырғызды. Өсімдікті минералды тұздары жоқ таза жауын суымен немесе дистелденген сумен суарды. 5 жылдан кейін ағаш 60 кг салмақпен өсті. Жердің салмағы 79кг,943г құрады. Ағаш салмағы 58 кг артты, ал жердің салмағы 57 г азайды.

Сұрақтар мен тапсырмалар:

• Өсімдік салмағының не себептен ұлғайғанын түсіндіріңдер
• Өсімдік үшін тек Топырақ массасы жеткілікті ма?

2топ.

1772 ж. ағылшын химигі Пристли келесі тәжірибені жүргізді: сөнген майшам және өлі тышқан салынған әйнекпен жабылған судың үстінде орналасқан ыдысқа ол өсімдікті салып (жалбыз), біраз уақытқа калдырды. Өсімдік тіршілігін тоқтатпады, керісінше әрі қарай дами берді. Сосын бірнеше күн өткен соң шыны әйнек астына май шам мен тышқан ауаның шынымен өзгергені байқалды, яғни жану мен тынысалуды қолдады.

Сұрақ: 1. Пристли тәжірибелерінде өсімдік қандай газ бөлді?

2.Джозефом Пристли қойған сұраққа жауап беріңдер: «тынысалу арқылы барлық атмосфера тіршілікке жарамсыз, жануды қолдамай қоюы керек еді, ал бірақ әлем бар, ал бұл процесс байқалмайды. Сонда табиғатта бұзылған ауаны жақсартатын бір процесс бар екені анық

3 топ

 Фотосинтез туралы ғылымның дамуына швейцар кітапханашысы Жан Сенебье үлкен үлес қосты. Ол жапырақты воронка пішінді, тар түтік тәрізді, жапырақтың жоғары жағынан бөлінген газ жиналуға арналған, жоғары жағынан жабылатын бөлімі бар ыдысқа салды. Сенебье жапырақта көпіршіктер болуы үшін судың құрамында ауа болуы қажет екенін білді. Бірақ қандай ауа? Бірнеше тәжірибелер жүргізіп, ол жапырақтар «таза» ауа (оттегі) бөлу үшін суда «байланысқан ауаның», яғни көмірқышқыл газының аз бөлігі болу керектігіне көз жеткізді. Ол келесі тұрғыда тұжырымдады: «өсімдік заты өзін қоршаған ортадан пайда болады Бірақ неден? Жерден, судан немесе ауадан ба? Топырақтан емес екені Ван Гельмонт тәжірибелерінен белгілі, судан да емес екені кейбір өсімдіктердің сусыз тіршілік ете алатыны (кактус) көрсетеді. Сонда тек ауа қалады. Сонда сумен және топырақпен қоректенген екі өсімдіктің құрамы бірдей екені түсінікті болады. Олар ауамен бірдей қоректенеді»

 Сұрақтар мен тапсырмалар:

•  Суретті қарап, неліктен екінші жағдайда көк түске боялғанын түсіндір? (Өсімдіктің химиялық құрамын еске түсіріңдер)
•  Сурете көрсетілген тәжірибені талдаңдар. Бірінші шыны қалпақ астында ауадан көмірқышқыл газ жұтатын сілтісі бар, стақан орналасқан. Неге бірінші өсімдікте көк түс болмағанын түсіндір.
• топ Жауабы:
• Өсімдік салмағының не себептен ұлғайғанын түсіндіріңдер – себебі, өсімдік өсті.
• Өсімдік үшін тек Топырақ массасы жеткілікті ма? Жоқ, ауадан көмірқышқыл газы, су да керек болады.

Растения добывают биомассу не из почвы. Первое серьезное исследование механизма роста растений провел фламандский аристократ Ян Баптист Ван Гельмонт. Перед тем как посадить дерево в горшок, он взвесил в нем землю. В течение нескольких лет Ван Гельмонт поливал дерево, а затем снова взвесил дерево и землю и обнаружил, что вес дерева увеличился на 74 кг, а вес почвы при этом уменьшился примерно на сто грамм. Стало ясно, что почва не является источником материала для построения растущего дерева.

На самом деле Ван Гельмонт сделал неверный вывод из своего открытия — он утверждал, что дополнительный вес получен из воды. Оставалось два столетия до представления о том, что углерод дерева образуется в результате превращений атмосферного углекислого газа, и еще одно столетие до понимания молекулярного механизма фотосинтеза. Тем не менее Ван Гельмонт не оставил ни у кого сомнения в том, что материал, называемый нами биомассой, поступает не из почвы, а из другого источника, и это открытие позднее стало основой наших представлений о роли растений.

2 топ жауабы:

Пристли тәжірибелерінде өсімдік қандай газ бөлді? – оттегі

2 сұрақ жауабы: Джозеф Пристли өсімдіктің жанған майшам немесе жануардың тынысалуымен «бұзылған» ауаны «жақсартатындығын» тапты.

http://biolicey2vrn.ru/index/opyt_pristli/0-553

• топ жауабы:

Суретті қарап, неліктен екінші жағдайда көк түске боялғанын түсіндір? (Өсімдіктің химиялық құрамын еске түсіріңдер) – себебі крахмал бар болса, йод көк түске айналады.

Сурете көрсетілген тәжірибені талдаңдар. Бірінші шыны қалпақ астында ауадан көмірқышқыл газ жұтатын сілтісі бар, стақан орналасқан. Неге бірінші өсімдікте көк түс болмағанын түсіндір. – себебі крахмал түзілген жоқ, оның түзілуіне көмірқышқыл газы керек.

Қосымша 2

Тест

• Фотосинтез процессі кезінде қандай заттар түзіледі?

а) оттегі б) су в) көмірқышқыл газ г) қант

• Фотосинтез қандай органоидтарда жүреді?

а) ядрода б) хлоропластарда в) вакуольдерде г) лейкопластарда

• Органикалық заттар өсімдік жапырақтарында тек жарықта ғана түзілетінін қалай дәлелдеуге болады?

а) өсімдікті жарыққа қою, ал содан кейін йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау

б) бір өсімдікті жарыққа қою, ал басқасын қараңғы жерге. Одан кейін йод арқылы өсімдіктердегі крахмалдың болуын анықтау.

в) өсімдікті қараңғы жерге қою, ал содан кейін йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау.

г) Табиғаттағы кез келген өсімдікте жапырағын кесіп алу және йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау.

• Қандай ғалым, алғаш рет өсімдіктердің жарықта оттегін шығара алатынын анықтады?

а) Джозеф Пристли б) К.А.Тимирязев в) Жан Сенебье г) ван Гельмонт

• Жапырақтарын колорад қоңызы жеп қойған, картөп өсімдігімен не болады?

а) өледі б) түйнектерін түзбейді в) жақсы бұтақтанады г) ештеңе болмайды

Қосымша 3

Үй жұмысы (биологиялық есептер)

• Жыртқыштар үшін фотосинтездің маңызы бар ма?
• Зерттеушілер, фотосинтез интенсивтілігі күн бойында өзгереді екенін анықтады. Ең жоғары таңертең, ал түске қарай түседі, бірақ кешке қарай кішкене артады. Күн бойында фотосинтез интенсивтілігіне әсер ететін факторлар қандай, түсіндіріңіз?
• Иесі, қояндарға қорек үшін қырыққабаттың үстіңгі жапырақтарын жұлып алды. Оның істегені дұрыс болды ма?
• Саябақшалар мен жылыжайларда жиі ауаны арнап көмірқышқыл газбен толтырады. Бұл қандай мақсатпен жасалынады?
• Жасыл орманның 50м², 1сағаттағы көмірқышқыл газының сіңірілуі, 1 адам сол газды бөлетін мөлшеріне тең, яғни 40г. Жасыл орманның 1га, 1сағатта қаншалықты көмірқышқыл газын сіңіреді? Қанша адам бұл сағатта көмірқышқыл газының дәл сол мөлшерін шығара алады?

Тест

• Фотосинтез процессі кезінде қандай заттар түзіледі?

а) оттегі б) су в) көмірқышқыл газ г) қант

• Фотосинтез қандай органоидтарда жүреді?

а) ядрода б) в хлоропластарда в) вакуольдерде г) лейкопластарда

• Органикалық заттар өсімдік жапырақтарында теу жарықта ғана түзілетінін қалай дәлелдеуге болады?

а) өсімдікті жарыққа қою, ал содан кейін йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау

б) бір өсімдікті жарыққа қою, ал басқасын қараңғы жерге. Одан кейін йод арқылы өсімдіктердегі крахмалдың болуын анықтау.

в) өсімдікті қараңғы жерге қою, ал содан кейін йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау.

г) Табиғаттағы кез келген өсімдікте жапырағын кесіп алу және йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау.

• Қандай ғалым, алғаш рет өсімдіктердің жарықта оттегін шығара алатынын анықтады?

а) Джозеф Пристли б) К.А.Тимирязев в) Жан Сенебье г) ван Гельмонт

• Жапырақтарын колорад қоңызы жеп қойған, картөп өсімдігімен не болады?

а) өледі б) түйнектерін түзбейді в) жақсы бұтақтанады г) ештеңе болмайды

Тест

• Фотосинтез процессі кезінде қандай заттар түзіледі?

а) оттегі б) су в) көмірқышқыл газ г) қант

• Фотосинтез қандай органоидтарда жүреді?

а) ядрода б) в хлоропластарда в) вакуольдерде г) лейкопластарда

• Органикалық заттар өсімдік жапырақтарында теу жарықта ғана түзілетінін қалай дәлелдеуге болады?

а) өсімдікті жарыққа қою, ал содан кейін йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау

б) бір өсімдікті жарыққа қою, ал басқасын қараңғы жерге. Одан кейін йод арқылы өсімдіктердегі крахмалдың болуын анықтау.

в) өсімдікті қараңғы жерге қою, ал содан кейін йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау.

г) Табиғаттағы кез келген өсімдікте жапырағын кесіп алу және йод арқылы ондағы крахмалдың болуын анықтау.

• Қандай ғалым, алғаш рет өсімдіктердің жарықта оттегін шығара алатынын анықтады?

а) Джозеф Пристли б) К.А.Тимирязев в) Жан Сенебье г) ван Гельмонт

• Жапырақтарын колорад қоңызы жеп қойған, картөп өсімдігімен не болады?

а) өледі б) түйнектерін түзбейді в) жақсы бұтақтанады г) ештеңе болмайды

Қосымша 4

Көмірқышқыл газы + су (күн сәулесі /жасыл өсімдік) → қант (глюкоза) + оттегі

фотосинтез ═

6 СО ₂ +

6 Н ₂ О + жарық → С₆Н₁₂О₆ +

6 О₂