Құқықтық мемлекет түсінігі және оның қағидаттары. Құқық негіздері, 10 сынып, сабақ жоспары.

Бағалау критерийлері:

Құқықтық мемлекетке тән белгілерді анықтайды, құқықтық мемлекеттің маңыздылығын

анықтап, баға береді (құқықтық мемлекет не себепті қажет? сұрағына жауап береді).

1. Дескриптор: тест сұрақтарына жауаптерын бере алады.

1. Қазақстандағы атқарушы билік:

а) Президент ә) Парламент б) Үкімет

2. ҚР Парламентінің жоғарғы палатасы:

а) Сенат   ә) Жоғарғы кеңес б) Мәжіліс

3. «Президент» сөзінің мағынасы:

а) Ел басқару ә) Алда болу б) Бірінші сөйлеу

4. ҚР-ның іс жүзіндегі Конституциясы қащан қабылданды?

а) 1993ж.28 қаңтар ә) 1995ж. 30 тамыз б) 1991ж. 16 желтоқсан

5. ҚР азаматтарының саяси құқығы:

а) басқару ісіне қатысу ә) медициналық көмек алу

б) кәсіби заңдылық көмек алу

6. ҚР азаматтарының әлеуметтік-экономикалық құқығы:

а) зейнетақымен қамтамассыз ету         ә) ойды еркін айту бостандығы

б) еркін жүріп-тұру

7. ҚР азаматтарының негізгі құқығы мен бостандығы:

а) жеке кәсіпкерлікпен айналысу ә) бірлестік құру

б) ар-ұят бостандығы

8. ҚР-ның Заң шығаратын органы:

а) Президент ә) Парламент б) Үкімет

9. ҚР Президент өкілеттік мерзімі:

а) 5 жыл ә) 6 жыл б) 7 жыл

10. «Демократия» термині қай мемлекетте пайда болған?

а) Қазақстан ә) Грекия б) Франция

11. ҚР Парламентінің палаталары:

а) Сенат, Мәжіліс      ә) Сенат, Конгрес

б) Жоғарғы Кеңес, Төмендегі Кеңес

12. ҚР азаматтарының саяси құқығы:

а) сайлауға қатысу ә) өмір сүру б) білім алу

13. ҚР азаматтарының әлеуметтік құқығы:

а) Тұрғын үй алу ә) Қоғамдық бірлестік құру

б) Қажетті қорғаныс құқығы

14. ҚР азаматтарының негізгі құқығы:

а) өмір сүру ә) демалу құқығы б) жиналысқа қатысу

• Дескриптор: құқықтық мемлекеттің мақсаттарын анықтай алады.

• Дескриптор: берілген сұраққа мысал келтіре алады.

• Дескриптор: жағдайяттарды талдай алады.

1 жағдаят:

Бірде Парламент депутаты машинасын рұқсат етілмеген жерге қойыпты. Оны көрген полицей мемлекет басшысына айтып салады. Соның дәл қасына машинасын қойған журналсит ескертумен шектеледі. Жағдайға таңырқаған журналист полицейге сұрақ қояды. Сонда полицей: «Сіз 1-рет ереже бұздыңыз, сондықтан, ескертумен шектелесіз. Ал, Парламент депутаты 2-рет рұқсат етілмеген орындаға ереже бұзып, көлігі қойып отыр. Біз заңға сәйкес ол кісіге айып салдық»-дейді. «Сіздер депутаттан айып аласыздар ма?» деген журналист сұрағына полицей не деп жауап береді?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2 жағдайят:

Менің көршімнің өзіммен жасты, яғни он бестегі ұлы бар. ол баланың мектепке оқығысы келмейді, сабаққа бармағанына 2 ай болды. Оған әсер ететін бірінші себеп жеткіншек жасы, екінші сауда жасап ақша тапқысы келеді. Бұған ата-анасы қарсы емес. Бір күні оқытушы үйіне келеді.

Анасы мұғалімге: «Өзінің оқуға ынтасы жоқ, оқымаса оқымай-ақ қойсын!»-дейді.

Бұл жағдайдың дұрыс жауабы қандай және ата-ананың айтқаны дұрыс па?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Дескриптор: «құқықтық мемлекет не себепті қажет?» эссе жаза алады.

«Демократиялық қоғамның заңдылықтары мен біздің қоғамымыздың дәстүрлерін үйлестіре отырып, біз одан әрі де саяси жүйеде мемлекеттік құрылыстың Қазақстандық моделін жетілдіру жолымен жүре беретін боламыз. Бұл – біз мақтануға құқылы және бәріміз ұқыптылықпен сақтауға міндетті Қазақстандық "ноу-хау"».

Н.Ә.Назарбаев осы сөзімен не айтқысы келді? құқықтық мемлекет не себепті қажет?

Өз пікірлерін эссе ретінде жазыңыз.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Құқықтық мемлекет дегеніміз - құқық жүйесі қалыптасқан, заң бәрінен жоғары туратын, заң талаптарының барлық субъектілерге міндеттілігі қамтамасыз етілетін, мемлекеттік органдар мен мекемелердің қызметі тугелдей қабылданған заңдарға негізделіп жургізілетін мемлекет. Құқықтық мемлекеттің белгілері. Құқыктық мем-лекеттің ең басты және айқын белгісі — заң бәрінен де жоғары тұрып, қоғамдық өмірде үстемдік етеді. Қоғамдық өмірдің барлық маңызды жақтары заң арқылы реттеліп отырады. Конституция бойынша заң шығарушы билік органы осыған ыңғайлап құрылады. Қазақстан Республикасының Конституциясында Қазақстан Республикасының Парламенті қызметінің заң шығарушылық және оны жүзеге асырушылық сипаттары айқындалған. Парламент аса маңызды қоғамдык қатынастарды реттейтін, жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектілігін айқындайтын, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік бола алатын, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ұйымдастырылуы мен олардың қызметінің сипатын көрсететін, мемлекеттік және әскери қызметтің мәніне қатысты қағидалар мен нормаларды белгілейтін заңдар шығаруы керек. Заң шығару — парламенттің төл қызметі. Бұл миссиясын Парламент ешбір өзге органға бермеуі керек және өзінің шығарған заңдарымен, нормативтік актілерімен қоғам өмірінің негізгі жақтарын тегіс қамтуы керек. Кейде заң шығару құқығының ел Президентіне уақытша берілуі құқықтык мемлекетте де болуы мүмкін. Қоғам өмірі өте күрделі, онда да түрлі алдын ала қарастырылмаған жағдайларға ұшырасып отырады. Саяси дағдарыстар кезінде парламент таратылып жіберілетін жағдайлар болады немесе парламент толық құраммен кезекті демалысқа шығарылады. Құқыктық мемлекеттің тағы бір маңызды қағидасы — барлық мемлекеттік органдарға, лауазымды тұлғаларға заң талаптарының орындалуын міндеттеуі. Заңдардың өзін қабылдайтын мемлекет пен оның органдары болғандықтан, заң талаптарын орындаттыру міндеттерін де, алдымен, сол мемлекеттің өзі мойнына алуы керек. Бұқараның құқықтық мәдениеті. Құқықтык мемлекеттің маңызды белгілерінің бірі — азаматтардың заңдарды мүлтіксіз сақтауы. Азаматтар өз құқықтарын, бостандықтары мен міндеттерін, заңдарды, басқа да нормативтік-құқықтық актілерді жақсы білуі қажет. Ол үшін Конституцияны, азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысы бар заңдарды, барлық нормативтік-құқықтың актілерді баспасөз бетінде жариялап отыру қарастырылған. Заңдарды баспасөз бетінде жариялау оларды қолданудың алғышарты болып табылады. Мұның азаматтарды құқықтық жағынан сауаттандыру үрдісіндегі маңызы зор. Конституциялық ереже азаматтардың құқықтары мен міндеттері нақты-ланған салалық актілердің мазмұнының жұртшылыққа жеткізілуін қамтамасыз етуді талап етеді. Соттардың тәуелсіздігі. Құқықтық мемлекеттің келесі маңызды қағидаларының бірі — соттардың тәуелсіздігінің баянды етілуі болып табылады. Құқықтық мемлекетте сот мемлекеттік биліктің үш тармағының біреуі болып саналады. Қазақстан Республикасы Конституциясында жазылғандай, "судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен заңға ғана бағынады". Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді. Соттың ісіне қол сұғу, билігіне араласу заң бойынша жауапкершілікке әкеліп соғады.

Бағалау кестесі: