Оралхан Бөкей «Атау кере» романы. Қазақ әдебиеті, 11 сынып, қосымша материал. 24 сабақ.

Шығармадан үзінді

Көркемдегіш құралдар түрі

Астарлы мағынасы

Мүдде мен

авторлық ұстаным

Ортақ идея

Ал дүниеде балдан тәтті әрі ауыр нәсте жоқ.

Метафора

Бал – дүние қызығының, дүниенің символы.

Жеке мүдденің маңыздылығы

Адам өмірінде жеке, ұлттық, адами мүдденің үйлесімді өрбуі маңыздылығы

Шындық та ішіп кетті. Маскүнем болды. Шындық жылады! Қор болды! Түрмеге қамалды!

Метафора

Маскүнемдік – әлсіздік, өмірдің, тағдырдың қиындықтарынан жеңілу символы. Таған - қазақ ұлтының, салт-дәстүрінің, тарихының жеңілуін білдіретін символ.

Ұлттық мүдде үшін налу

Ерік образы:

Не орыс емес, не қазақ емес, өгей неме..

- Сен секілді кергіген кесірлерді көргенде, жауды жеңгеніме өкінем...

«Осыншалық бал мен мал жинап, қай бала-шағасын асырай алмай жанталасады екен»

Метафора

Ешқандай жақты ұстанбаған, өз құлқынына ғана табынған, қасиетсіз тұлға.

Жеке мүдденің өктемдігіне наразылық

Кешір досым, әйелімнің білегі кеудемде жатпаса, көз іле алмаймын. Сен батқан батпаққа мен де батқанмын, жуып-шайып адам қатарына қосқан — Марфа.

Дүниедегі ең киелі нәрсе — әйелге берген ант.

Метафора

Әйел - ана, ұлттың өзегі, ұлт үміті.

Ұлттық мүдденің жандануына үміт

НЕГЕ БІЗ ОСЫ ҚАТЫГЕЗ ДЕ, ҚАСИЕТСІЗ БОЛЫП КЕТТІК... НЕГЕ БІЗ ОСЫ..

Қайталау

Қайталаулар арқылы осы сұраққа оқырман назарын аудару

Адами мүдденің негізін іздеу

Алтайға қоныс аударған «қауіпті гибрид» бүгінде қаулап өсіп, жеке бір ұяны мекендеген. Тегінде, тентек жаратылған жәндік мұндағы тіршілігін шапшаң құрап, тез дамытты. Алтайлық жеңілтектеу ана аралардың біразы шағылысып та үлгерді. Енді, міне, кейбір ұялардан африкаландырылған араның сойқан ұрпақтары бас көтере бастады. Сөйтіп, Алтай — Америка — Африка тұқымдас жаңа, мүлдем таңсық, мінез-құлқын, ата-тегін ешбір омарташы ажыратып та, ұғып та болмайтын «жастар» жаратылды.

Метафора

Екі мәдениеттің, екі дүниетанымның тоғысуынан, аралас некеден туған ұрпақтың ұлттық құндылықтардан гөрі жеке құлқыды бірінші кезекке қоятынын жаңа ұрпақтың құндылықтарынан ұлттық құндылықтардың әлсіреуі туралы күмәні

Ұлттық мүдде үшін қорқынышы

Тәңірім-ау, ат төбеліндей ауыл тайлы-таяғы қалмай маскүнем болып кеткенде, ертеңгі күні не болады, тоз-тозы шығып тозып таусылмай ма? Не білген ойлары бар? Ішімдік деген пәле бұл елге қашан дерт болып жабысты? Қашан? Кейде ойлаймын, осы жұрт атау-кересін ішіп жүрген жоқ па деп. Ал атау-керені — өлер алдында, ақтық демі таусыларда ғана ұрттайтын.

Метафора

«Ұлт жойылу алдында тұр ма?» деген автордың астарлы сұрағы.

Ұлттық мүдде үшін алаңдаушылығы

Айлақта отырған жалқы омартаның түтіні бұл күні шыққан жоқ, тіршіліктің барлығын кемпір өзімен ала кеткендей, өгейсіген өмір басталды.

Метафоралы теңеу

Кемпір алып кетті, өлді, өлгендей тіршілік, өлгендей жан, өгей өмір ассоциациясы арқылы өмірдің мәнін жоғалтқанын көрсету.

Жеке мүдденің адам жаны үшін маңыздылығы

Сандықтың ішінде өзінен жасырған мол «байлық» жоқ екен, тек ең түбінде шетін кестелеген ақ орамалдың орауын жазғанда, өз көзіне өзі сенбеді, адамзатқа бақырая қараған көнетоз иконды қолы қалтырай алып, бұрышқа апарып сүйеп қойды.

Эпитетті метафора

Адам өзін-өзі алдағанмен, өмірдің, табиғаттың шындығы бар.

Адами мүдде адам табиғатын мойындауда

Сөйтіп, енесінің қазасына себепкер болған капиталист шыбынды шырқырата құртқан еді... Амал не, Алтайдың ана аралары олармен әлдеқашан шағылысып, «жауыздардың» ұрпағы анау қаптаған ұяның әрқайсысында қыбырлап жатқанын сезген жоқ еді... Амал не... білген жоқ еді...

Эпитетті метафора

Капиталист шыбын - дүниеқоңыз адамдардың символы. Айна өз бойынан дүниеге құлдықтан босағанмен, дүниенің құлдары көбейіп кетті.

Жеке мүдденің өктемдігі

Әне, көрінді! Сол! Өзі! Ақбоз ат мінген сұлу! Омарташының ғашығы! Аттан түсіп жетелеген күйі, өзен жағасына келді — тым жақыннан көрінді. Қолын бұлғады. Ерікте ес қалмады.

Метафора

Мағынасы: өмірдегі алдамшы қызығы, қиялы.

Жеке мүдденің батырар тұңғиығы

Құдайдың құдіретімен омарташы араға айналды... бірақ бал арасына емес, малға тыныштық бермейтін көкбас сонаға айналды.

Метафора

Мағынасы: адамдарға түк пайдасы жоқ, тек ызыңдаумен айналасына тыныштық бермейтін зиянкер тіршілік иесі.

Жеке мүдденің мағынасыздығы