Жүсіпбек Аймауытов «Ақбілек» романы. Қазақ әдебиеті, 10 сынып, сабақ жоспары.

Бекітемін: ӘБ жетекшісі

1-мәтін. Ең кішкентай домбыра Гиннес рекордтар кітабына енді

Қытайда тұратын қазақ жігіті Болатбек Кәрімханұлы жасаған шынашақтай домбыра Гиннестің рекордтар кітабына енді. Бұл туралы «Азаттық» радиосы хабарлайды.

Домбыраның ұзындығы – 4 сантиметр 5 миллиметр, ені  – 1 сантиметр 4 миллиметр. Оны жасаған 29 жастағы Болатбек Кәрімханұлы Қытайдың Алтай аймағына қарасты Буыршын ауданы Егізтөбе ауылында дүниеге келген. Мамандығы – электрик. «Ауылда қарапайым тоқшы (электрик) болып жұмыс істеп жүрмін», - деді Болатбек «Азаттық» тілшісіне. Өзінің айтуынша қолөнермен бала күнінен әуестенген. «Мен ағаштан бұйымдар жасаумен бала күнімнен айналыстым. Бірақ орта мектепті бітіргеннен кейін басқа мамандық бойынша білім алдым, қазір сол алған білімім бойынша жұмыс істеп жүрмін», - деді ол. Болатбек интернетті жиі қарайтынын айтты. «Торапқа (интернетке-ред.) шықсам басқа ұлттардың аспабы бар екен де, тек қазақтың домбырасы ғана жоқ екен. Қазақ болғаннан кейін қазақтың домбырасын таныту қажет. Басында Гиннестің рекорттар кітабына енгізу үшін үлкен домбыра жасамақшы болғанмын. Бірақ оған көп қаржы кетеді екен. Ал менде ондай дүние жасауға ақша жоқ. Сонан кейін неғұрлым кішкентай етіп жасауды қолға алдым. Онда да Гиннестің рекордтар кітабына енудің талаптарына сай етіп жасауға кірістім», - дейді шебер жігіт. Шебердің айтуынша  домбыраны жасауға бір ай уақыт кетіпті. «Алдымен домбыраның сыртқы қабын жасадым. Сонан кейін барып домбыраның өзін жасадым. Дауысы дұрыс шығу үшін қаражидек ағашын алып, әрбір бөлшегін жеке жонып, бір-бірімен қиюластырып шықтым. Сыртына қазақы ою-өрнектерді қондырдым», - деді «Азаттық» тілшісіне Болатбек телефон арқылы.

Болатбек Кәрімханұлы Гинннестің рекордтарын саралайтын комиссияның Қытайдағы өкіліне өткен жылдың қараша айында домбырасын құжаттарымен қоса тапсырыпты. «Осыдан бір ай бұрын шамасында домбырамның Гиннестің рекордтар кітабына №01-1201-09541 болып тіркелгені туралы сертификат алдым. Қуанышымда шек жоқ. Жіберуін жіберсем де, уақыт өткен сайын күдерімді үзе бастаған едім», - деді шебер. Ол болашақта егер қаржыдан көмектесетін адам болса, таудай домбыра жасауды ойлап жүргенін айтты.

1-тапсырма. Түсіндірмелі сөздікпен жұмыс жасаңыз. Берілген тұрақты сөз тіркестерінің мағынасын анықтап, сөйлем құрастырыңыз.

қолөнер -

неғұрлым -

қаражидек -

өкіл –

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма. Берілген сұрақтарға өз сөзіңмен жауап беріңіз.

Болатбектің домбыра жасауына не себеп болды?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Болатбек неге кішкентай домбыра жасамақшы болды?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Оның келешектегі жоспары қандай?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма.

Мәтіндердің стильдік ерекшелігіне талдау жасаңыз.

4-тапсырма

Мәтіндердің құрылымына талдау жасаңыз.

Домбыраның ұзындығы – 4 сантиметр 5 миллиметр, ені – 1 сантиметр 4 миллиметр. Оны жасаған 29 жастағы Болатбек Кәрімханұлы Қытайдың Алтай аймағына қарасты Буыршын ауданы Егізтөбе ауылында дүниеге келген. Мамандығы – электрик.«Ауылда қарапайым тоқшы (электрик) болып жұмыс істеп жүрмін», - деді Болатбек Азаттық тілшісіне. Өзінің айтуынша қолөнермен бала күнінен әуестенген.«Мен ағаштан бұйымдар жасаумен бала күнімнен айналыстым. Бірақ орта мектепті бітіргеннен кейін басқа мамандық бойынша білім алдым, қазір сол алған білімім бойынша жұмыс істеп жүрмін», - деді ол.Болатбек интернетті жиі қарайтынын айтты.«Торапқа (интернетке-ред.) шықсам басқа ұлттардың аспабы бар екен де, тек қазақтың домбырасы ғана жоқ екен. Қазақ болғаннан кейін қазақтың домбырасын таныту қажет. Басында Гиннестің рекорттар кітабына енгізу үшін үлкен домбыра жасамақшы болғанмын. Бірақ оған көп қаржы кетеді екен. Ал менде ондай дүние жасауға ақша жоқ. Сонан кейін неғұрлым кішкентай етіп жасауды қолға алдым. Онда да Гиннестің рекордтар кітабына енудің талаптарына сай етіп жасауға кірістім», - дейді шебер жігіт

2-мәтін. 2 мыңнан астам музыкалық аспап жасаған шебер

 Шығыс Қазақстанда ағаштан түйін түйіп, киелі өнер, ата-баба дәстүрін жалғастырып келе жатқан шебер тұрады. Амангелді Смағұлов өз өмірінде 2 мыңнан астам қазақтың ұлттық музыкалық аспаптарын жасап шығарыпты. Оның арасында кәдімгі темір жолда пайданылатын "шпалдан" жасалған домбыра да бар.

Қазақ өнерінің құпиясын ішіне бүккен домбыраны жасау ағаштың үнін тыңдаудан басталады. Нағыз шебер болашақ музыкалық аспаптың дауысын сол кезден бастап сезе білуі тиіс. Қалған іс қолдың шеберлігі мен ептілігіне байланысты. Амангелді Смағұлов осылайша мыңдаған ағашқа жан бітірді. Шебер алғашқы музыкалық аспабын бар-жоғы 6 жасында жасапты.

АМАНГЕЛДІ СМАҒҰЛОВ, ҰЛТТЫҚ АСПАПТАР ЖАСАУДЫҢ ШЕБЕРІ:

 - 6 жасымда болатынмын. Шоқпарға ұқсас ағаш жататын. Әлгіні балтамен шапқыладық. Ішін оятын құрал жабдық жоқ. Ішіне қыздырылған тас салып ойдық. Бетіне шай жәшігінің фанерін шегелеп, құлап жасап ішек тартып домбыра жасаған түріміз бар.

Алмынау шебердің мектепте оқып жүрген кезде теміржол астына төсейтін шпалдан жасаған домбырасы. Өлшемдері кәдімгі домбыраға сәйкес келмесе де, дыбысы тамаша. Амангелді Смағұлов өзінің алғашқы шеберханасын 1988-жылы ашқан. Содан бері бұл өнерден қол үзбей еңбек етіп келеді. Қазір домбырадан басқа қобыз, сыбызғы, шертер сияқты ұлттық аспап түрлерін жасайды. Дайын болған туындының алғашқы сыншысы шебердің жұбайы екен. 

СӘУЛЕ ЖҰМАТАЕВА, ШЕБЕРДІҢ ӘЙЕЛІ:

- Жасап әкелген аспабын екеуміз бірге сынап көреміз. Ойнап көрсетеді. Мынаның дауысы қалай, ананың дауысы қалай деп. Мен музыка мамандығын меңгергендіктен өзімнің ой-пікірімді айтам. Мынау әдемі шығыпты, мынау күйге келеді, мынау әнге келеді деп айтам. 

Амангелді Смағұлов биыл Атырау қаласында өткен домбыра жасаушылардың республикалық байқауында 3-орынды иеленіп қайтты. Есімі елге танымал шебер Ұлан аудандық мәдениент үйінде әнші болып қызмет етеді. Оның мақсаты - ұлттық өнерді ұрпаққа жеткізу.

2-мәтін бойынша тапсырмалар:

1-тапсырма. Фразеологияық сөздікпен жұмыс жасаңыз. Берілген тұрақты сөз тіркестерінің мағынасын анықтап, сөйлем құрастырыңыз.

топ жару -

__________________________________________________________________

айды аспанға бір шығарды -

__________________________________________________________________

күдерін үзе бастау -

__________________________________________________________________

2-тапсырма. Берілген сұрақтарға өз сөзіңізбен жауап беріңіз.

Амангелдінің домбыра жасауына не себеп болды?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Оның алғашқы сыншысы кім ?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Нағыз шебер қандай болады?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма.

Мәтіндердің стильдік ерекшелігіне талдау жасаңыз.

4-тапсырма

Мәтіндердің құрылымына талдау жасаңыз.