Бұғар Жырау «Ай, Абылай, Абылай». Қазақ әдебиеті, 9 сынып, қосымша материал.

1.

Психологизм – көркем шындық пен өмірдің шынайы бейнесінінің түйісер тұсы, «көркем шығармадағы өмір шындығының кепілі – психология да, соны жеткізу амал-тәсілдерінің жиынтығы немесе идеялық-эстетикалық шығарма феномен – психологизм» , сонымен қатар, кейіпкердің ойы мен іс-әрекетінің кереқарлығы, сана қақтығысынан тұратын ерекше көркемдік жүйе». Ең бастысы – жеке адамның ішкі өмірі, өмір мен өлім арасындағы кезеңде адамзат бастан кешетін азапты тағдыр тәлкегі, кейіпкердің күрделі тұлғаға айналуы көркемдік назарға алынады. Шығармада шым-шытырық оқиғалар тізбегінен гөрі жеке адам санасындағы сапалық өзгеріс, рухани қопарылыс, ішкі сезімдік құбылыстар тереңдетіле талданады.

Психологиялық роман-адамның жан дүниесін, ішкі сезімін терең ашып көрсетуге айырықша мән берген» [12;280б],-деп баға береді А. Ысмақова

2.

Ай, Абылай, Абылай

Ай, Абылай, Абылай,Жеңбеген жауың қалмады-ау,Алмаған жерін аз қалды-ау.Бетке алсаң әсте коймадың,Алсаң тағы тоймадың,Несібеңді елден ойладың.Атаңды білмес кұл едің,Ата-тегіңді сұраса,Арқар ұранды жат едің,Қай жеріңде төре едің?!Жұлдызың туды оңыңнан,Жан біткен ерді соңыңнан.Он сан Алаш баласынЖусатып қойдай өргіздін,Жұмсап жүрсің қолыңнан.Ай, Абылай, Абылай,Он бір ғана жасында,Әшейін-ақ ұл едін.Он бес жасқа келгенде,Әбілмәмбет төреніңАрқада жүріп қанғырып,Түйесін баққан құл едің.Абылай атың жоқ еді-ау,"Сабалақ" атпен жүр едің.Оны да көрген жерім бар,Жаныс Қарабайдың қолында,Түнде туған ұл едің.Жиырма беске келгенде,Бақыт қонды басыңа,Тақыт келді астыңа.Отызға әбден келгенде,Кең дүниеге кенелдің.Отыз беске келгенде,Қара судың бетіндеСоқтығып аққан сең едің.Қырық жасқа келгенде,Алтын тонға жең болдың.Қырық беске келгенде,Жақсы-жаман демедің.Елу жасқа келгенде,Үш жүздің бар баласынБастап өзің келдің де,Аттарының бастарынБір кезеңге тіредің.Алпыс жасқа келгенде,Жақсы болсаң толарсың,Жаман болсаң маужырап,Жүнжіп барып соларсың.Алпыс беске келгенде,Әрбір атқа қонарсың.Жұмсасаң балаң тіл алмай,Қатының қарсы шабар ұялмай,Көрген күнің сор болар.Жетпіс жасқа келгенде,Жаңылып сөзден қаларсың.Жетпіс толған жел екен,Шала ауырғанмен тең екен.Жетпіс беске келгенде,Жылуы болмас қойныңның,Қауқары болмас сойылыңның,Селкілдеп тірі жүрерсің.Қатардан шығып аулақтап,Жан құлазып қаларсың.Сақал-шашың желкілдеп,Мүжіліп әбден боларсың.Әудем жерге жүрс алмай,Бірсуге жүк боларсың.Өлмесең де жойылдың,Ар-аттаққа қойылдың.Сексен деген сор екен,Шындап ұрған пір екен.Сексен бес жасқа келгенде,Екі қара көзіңді алар,Аузындағы сөзіңді алар,Бойыңдағы әліңді алар,Бетіңдегі нұрыңды алар,Тәніңдегі шырынды алар,Саудыратып тісіңді алар,Өлмегенде не қалар?!Тоқсан бес деген тор екен,Дүйім жанның қоры екен.Қарғиын десең ұмтылып,Екі жағың ор екен.Найза бойы жар екен,Түсіп кетсең түбінеТүпсіз терең көл екен,Елсіз жатқан шөл екен,Келмейтұғын неме екен.