М.Дулатұлы «Бақытсыз Жамал» романы. Қазақ әдебиеті, 8 сынып, дидактикалық материал. 4-сабақ.

Бөлім/Тақырып

Махаббат және абырой

Оқыту мақсаты

Шығармадан алған үзінділерді қайта өңдеп, креативті жазу.

Ойлау дағдыларының деңгейі

Бағалау және сараптау

Бағалау критерийі

• Шығармадан алған үзінділерді қайта өңдеп, креативті жазу.

Тапсырма

1-тапсырма. «Журналистіксұрақтар» әдісі

• Оқушылар репортер ретінде өз әңгімелерін жазу үшін сұрайтын сұрақтарын сұрайды.

Кім?

Не?

Қалай?

Қашан?

Қайда?

2-тапсырма. «Кереге диктанты» әдісі

• Әр топ үшінмәтіні бар түрлі-түстіпарақбелгіленеді.
• Парақтарды оқушылар отырғанжерденаулағырақкерегегеілінеді.
• Берілген үзіндідегі оқиғаныестесақтап, мәтіндердімейіліншежылдамөздәптерлерінетүсіреді.
• Әртоптан бірадаммәтіндерінебарып, оныңбірсөйлеміноқып, есінесақтап, соданкеріөзтобынакеліп, басқаларғаоқыпбереді.
• Оқушылар кезекпенкерегедегіпарақтажазылғанмәтінніңбірсөйлемінтобынаесінесақтапәкеліпжазғызады.
• Біроқушы қайтыпоралыпәкелгенақпаратынайтыпжатқанда, келесіоқушыкерегеге бет алуыкерек.
• Оқушылардыңжазбаларындакемістік болуы қорқыныштыемес. Оларқалдырыпкеткенжерлердіартынанкерегедегіпарақпенсалыстыраотырыптолықтыраалады.

1-топ

Шешесі Жамалдың бір қағаз жазып отырып, қасына бір хат танитын кісі барса жасыра қойып жүргенін көруші еді. «Бұның жазып жүргені немене?» - деп, Шолпан азырақ шүбәланып, Жамалға білгізбей, оңашада Жамалдың қалталарын ақтарып, онан еш нәрсе шықпаған соң қағаз, кітап салатын сандықшасын қараса, бір кітаптың арасынан мынау өлең шықты. Манағы Жамалдың жазып жүргені сол екен.

Алланың рақматына созамын қол,

Адасқан мен бір ғаріп таба алмай жол.

Ашылып біздің басқа түскен тұман,

Шаттықпен өткіз деймін - тілегім сол.

Сыртым сау, ішім түтін қапалықта,

Бұл күнде көңілім жүдеу, қасіретім мол

Тереңге түсіп кетем, ұстар тал жоқ,

Бір алла, жалғыз өзің жәрдемші бол!

Бақшадасайрапжүргенсандуғаш ем,

Кезболды мен сорлығақұрылған тор,

Көл болып көздің жасы өткенім ғой,

Болмаса арылмаған маңдайда cop.

Жайлаған аққу едім шалқар көлді,

Бұл күні көрініп тұр жаман да зор.

Оралдың ілер деуші ем ақиығы.

Шыныменжапалаққаболам ба қор?!

Мен қайранатаммалғасатқанына,

Біртаздыжалпақелдентапқанына.

АтыөшіптумайкеткірЖұмандеген!

Мал беріп, меніөзімсіпжатқанына.

Атанып бай баласықарабасқыр –

Жұманның не берерсіңмақтанына?

Қазақтыңкүлліғайыпғадетінде

Түскенім бар қасқырдыңқақпанына.

Атама мен не жаздымқорқылғандай,

Болмасабірмінезбенжақпадым ба?

асымнантәрбиелі хан қызындай,

Қасіретақырындатартқаным ба?

Әлпештепұлданартыққызбасымды,

Өсіргенатамаобалартқаным ба?

Бұлсөздіоқыпкөргенсоқ, анасыныңкөзіненазырақжаскетіп, қызыныңмұндайқайғыдажүргенінбіліп, әлгіқағазды да орнынасалыпқойды.

2-топ

Ғали бұл арада айтып болдым деп домбыраны Жамалға ұсынғанда, отырған халық:

«Мырза, тағы айта түсіңіз?»- деп өтініш айтқан соң, Ғали тағы да мынау өлеңді айта бастады.

Жақсы қыз баға жетпес бір гауһар тас

Он алты, он жетігежеткендежас

Жәннаттыңпісіптұрғаналмасындай,

Қолжетпес, қандайжігітләззаталмас,

Сұлуқызрақаттыңкілтіемеспе?

Қолынатүсіреалсаң, бардағыаш.

Тізілгенмеруерттейотызтісі.

Нұрлыжүз, жайнағанкөз, қиылғанқас.

Шекедекамшатбөрік, киген асыл,

Сылдырлап алтын шолпы, иықташаш,

Бұралған тоты құстай мүшелері,

Бозбала сұхбаттасқан болмай ма мас.

Сертайтыпуағдамен бел байласа.

Айтар ма жақсы жігіт жұртқа сыр фаш?

Шәрбатын ғашықтықтың татпағандар

Ант беріп айтсаң дағы сірә нанбас

Магниті сұлу қыздың күшті емес пе,

Жігітті көңілі сүйген қайтіп тартпас,

Астынан ақ тамақтың деміңді алсаң,

Мойныңнан ақ білекті қайтіп артпас?!

Ғали бұл өлеңді айтып болған соң, отырған ретінше Жамал айтты:

Сөйле, тілім, шешіліп осындайда,

Құрбылармен бір жерге қосылғанда.

Отырмассың үнемі төрде бүйтіп,

Еріксіз-ақ қоярсың тосылғанда.

Қыз байғұс ел-жұртына келген қонақ,

Мысалы, қызғалдақтай ғұмыры шолақ.

Күн келер өз басынан ерік кетер,

Жігіттің еркі өзінде - жылдың құсы,

Ұшса да, я келсе де отырғысы.

Мысалы, жазы болған жаққакетер

Біржердіңқарыжауып, тусақысы.

Қызбайғұсқолғатүскенсандуғаштай,

Торындағұмырыөтеркілтінашпай.

Сатады мал көпбергенкісіболса,

Кетедіжылапсорлықарсыласпай.

3-топ

Елден кісі келіп, Жамалды Байжандарға апарып берген соң, ертеңіне бауыры суық қара жерге тапсырды. Манағы Жамалдың қалтасынан шыққан қағазды жолаушылар өздері оқып һәм солай деп мәнісін айтып, елдеріне таратқан еді.

Сондағы Жамалдың Байжанның үйінде жазып жүрген зары мынау екен:

Қыздың құны бес байтал,

Сатылып кетті базарға.

Басымнан кешкен уақиға

Емес пе лайық жазарға?

Жаны ашыған шахбазлар

Ала жүрсін назарға.

Рақимлы пенде ғаріпке

Нақақтан ор қазар ма?

Миһрибанлы атамыз,

Қарамай берді ажарға

Теңіне барған қыз болса,

Мендей жүдеп азар ма?

Көрмеді алла лайық

Ғали сынды сабазға.

Көрген түстей күн өтті.

Болған соң солай азалды.

Қуанышыңды көрсетіп,

Тартқызған қайғы жазаң да.

Қараңғыда қалдым мен,

Шамшырақсөнгензаманда,

Ғалиданқалып не болдым,

Жетпедіменіңқазам да.

Ішіметүстіыстықдерт

Қайнағансудайқазанда.

Бұзылдыкүлкі, түнгіұйқы,

Тілеймінхақтаназанда.

Махшаркүніболғанда

Қосуғааллажазарма?

Алтын-гауһар - асылды

Жергекөміпжоқеттің.

Тотықұседімбақшада,

Қарақұсқажеметтің,

Хан қызындайбасымды

Біржаманғатеңеттің,

Ботасызнардайбоздатып,

Мінекей, меніеңіреттің,

Қаһарыңдыжіберіп,

Теңқұрбымнан кем еттің,

Мұндайзарлы, Ғалижоқ,

Ісінекөндімқұдіреттің!

3-тапсырма. «Сюжет және көзқарас» әдісі

• Оқушылар роман желісі бойынша өздеріне берілген сюжеттерді көрсетіп жазады.
• Сюжетті талдай отырып, өзіндік көзқарас білдіреді, тұжырым жасайды.
• Сюжетке тақырып береді.

1-топ. Ғали мен Жамал арасындағы сюжеттер.

2-топ. Байжан мен Сәрсенбай арасындағы сюжеттер.

3-топ. Жұман мен Жамал арасындағы сюжеттер.

4-тапсырма. «Проблемалық- жағдаяттық сұрақ» әдісі

«Бақытсыз Жамал» романы бойынша қайғымен аяқталған оқиғаны қайта өңдеп, өз ойыңызды креативті жазыңыз.

• Ескілік көлеңкесіндегі психологияға шырмалған халық пен ата-ана. Ескілік шымылдығына тұмшаланған халық арасында жап-жарық жұлдыздай дараланған алдыңғы қатарлы Жамал мен Ғали. Сіз олардың жанашырысыз, оларға қолдау көрсетіп, арашалау үшін күш саласыз. Байжан сияқты алпауытпен тартысқа түсіп, екі жасты бақытты ету мүмкін бе? Жазушы болсаңыз, кейіпкеріңізге бақытқа жетудің қандай жолын ұсынар едіңіз немесе шығарманы қалай аяқтар едіңіз?

Бағалау критерийі

Дескриптор

Шығармадан алған үзінділерді қайта өңдеп креативті жазу.

Өз әңгімесін жазу үшін сұрақтар қояды

Мәтіндерді оқып, есте сақтап жазады

Мәтіндерді есте сақтап, оқып береді

Өз мәтіндерін керегедегі мәтінмен салыстырып оқиды

Өз мәтіндерін толықтырады

Роман желісі бойынша сюжеттерді көрсетіп жазады

Сюжеттерді талдайды

Сюжеттерге көзқарас білдіріп, тұжырым жасайды

Сюжетті оқиғаға тақырып қояды

Оқиғаны өңдеп, креативті жазады