Мұрат Мөңкеұлы «Сарыарқа» өлеңі. Қазақ әдебиеті, 8 сынып, сабақ жоспары. 11-сабақ.

Сабақ: №11

Мектеп:

Пән: қазақ әдебиеті

Күні :

Мұғалім:

Сынып: 8 Т1

Қатысқан оқушылар саны:

Қатыспағандар:

Мұрат Мөңкеұлы «Сарыарқа» өлеңі

8.Б/С4.Шығарма бойынша жазылған әдеби сын –пікірлерге сүйене отырып, өзіндік сыни пікір жазу.

Шығарма бойынша жазылған әдеби сын –пікірлерге сүйене отырып, өзіндік сыни пікір жазады.

«Мәңгілік ел» жалпықоғамдық құндылығы:

• Тіл мен мәдениет

НЗМ құндылығы:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;
• Ынтымақтастық;
• Жауапты азаматтық позиция.

Аталған құндылықтар сабақ тақырыбы арқылы оқушылардың топтаса және жеке отырып жұмыс жасаулары, сын тұрғысынан ойлай білу, ақпаратты өңдей білу, өзіндік көзқарасын дәлелдей алу дағдылары негізінде жүзеге асады.

Тарих, қазақ тілі пәндерінен алған білімдерін еркін қолданады.

слайд

Шығарма бойынша жазылған әдеби сын-пікірлерге сүйеніп, өзіндік сыни пікір жаза алады.

Пән лексикасы және терминология: өлең, сұрақ-жауап сағаты, т.б.

Диалог және жазылым үшін қажетті сөз тіркестер:

Менің ойымша, автор туралы өзімнің ой-пікірімді айтар болсам; пікіріме мынадай дәлелдер келтіргім келеді; оның мынадай себептері бар;түйіндей келе т.б..

Жоспар

Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер

Қызығушылықты ояту

«Былғары қолғап» ойыны

Ойын шарты: оқушылар үш адамнан тұратын топтарға бөлінеді: екі ойыншы, бір төреші. Мұғалім нұсқаған уақытта әдеби сын-пікір бойынша сұрақ-жауап сағатын ұйымдастырады. Ол қарсыласы тоқтап қалғанша жалғаса береді. Төреші есеп жүргізеді. Рөлдермен ауысып жүргізуге болады.

Оқушылар сабақтың мақсаты, бағалау критерийі, дескрипторлармен танысады.

Мағынаны тану

1 - тапсырма Ж.

Оқушылар М.Мөңкеұлының «Сарыарқа» өлеңі туралы ғалымдардың зерттеу еңбектерінен алынған үзінділермен танысып, айтылған пікірлерге сүйене отырып, өзіндік сыни пікір жазады. Қабілеті жоғары оқушылар интернеттен қарап, басқа да зерттеу еңбектерін пайдалана алады.

Зерттеу еңбектерінен үзінділер:

Мұрат «Зар заман» ақындарының бел ортасында болып, өзінің де, халқының да қайғы-мұңын, жүрек зәрін төкті. Зорлықшыға деген небір қарғыс жырлары қатты ашыныстан, қайғыдан, қабырға қайыстырған мұңнан шығатыны белгілі. Мұрат жырларында әбден шегіне шыққан қорлықты аяусыз көрген халықтың зары жан-жүрегіңді тебірентеді. Ата-бабаларымыздың сол ғасырда көрген қорлығына шыдай алмай жаның жылайды. Сонымен, «Үш қиян», «Сарыарқа» атты лирикалық дастандар – «Зар заман» туындылары. Олар отаршылдыққа, озбырлыққа қарсы туған жырлар.

Қадыр ЖҮСІП,филология ғылымдарының докторы,Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің профессоры

 Мұраттың «Сарыарқа», «Үш қиян» толғаулары – шоқтығы биік туындылар. Бұл – тарих, берісі алшын, әрісі – алаш тарихы, сонау ноғайлы заманынан бергі халқымыздың шерлі шежіресі. Ол – желмаямен жер қараған Асан қайғы; алдаспандай жарқылдап өткен Орақ, Мамай, Қарасай, Қази, Шора, Телағыс; кейінгі ұрпаққа салқынын салады деп өзге діндегілерден сескеніп, қонысты талақ еткен Қазтуған; «жеті жұрт көшіп жол салған, адыра қалғыр Үш қиян»; қара құрымдай қалмақтардың дүмпуімен Сырға, Қаратауға көшкен ел-жұртты Үш қиянға қайта қоныстандырған кете Әжібай, беріш Есболай, адай Шотан.

 «Әуелі жеңіп орыс Еділді алды,

 Сарытау, Астраханның жерін де алды.

 Артынан Еділден соң Нарынды алды,

  Тоғайдың ағаш, қамыс, талын да алды...

  Қуалап Исатайды өлтірген соң,

 Заманның содан бері тарылғаны...

  Ерлігі бір қазақтың Махамбеттей,

 оны да аңсыз жерде жазымдады...

 Соңынан Әлім менен Табынды алды,

 тоздырып ақсүйектің тағын да алды.

 Қазақтың хан – шегесі, жер – мұрасы,

 Тағынан хан тайған соң, бақыр қалды» -  дейтіні анық тарих.

 Қорытындылай келгенде, Мұрат жырларында қазақ тарихына қатысты көптеген деректер кездеседі. Жоғарыда берілген мәліметтер үлкен жұмыстың тек бастамасы ғана. Мұрат Мөңкеұлының туғанына биыл 170 жыл. Осыған байланысты республикалық конференция өткізілсе, игі болар еді.

Ш.Нағимов,

Атырау мемлекеттік университетінің доценті,

п.ғ.к., ҚР білім беру ісінің Құрметті қызметкері

... «Сарыарқа» өлеңінде Мұраттың адайларға айтқан руаралық реніш-өкпесінен көрі, қазақтың шұрайлы жерлері бірінен кейін бірі тізіліп жат қолға өтіп жатқан шытырман заманның шері басым. Ақын уыстан шығып, көзден бұлбұл ұшқан қазақ қоныстарын еске салып, зарлайды; намыс оятар сөз айтып,  жалғыз рудың, жалқы қазақтың ғана емес, алты алаштың мұңын айтып, түркілік деңгейдегі мәселе көтереді. Еділ бойы мен Сарытау (Саратов), Аштархан (Астрахань) жерлерін мекендеген түркі тектес халықтардың еріксіз жерінен айырылғанын, басына отарлық қамыты киіліп, тұрмысы тарылғанын ашына жырлайды.

«Сарыарқа» өлеңінде Мұраттың адайларға айтқан руаралық реніш-өкпесінен көрі, қазақтың шұрайлы жерлері бірінен кейін бірі тізіліп жат қолға өтіп жатқан шытырман заманның шері басым. Ақын уыстан шығып, көзден бұлбұл ұшқан қазақ қоныстарын еске салып, зарлайды; намыс оятар сөз айтып,  жалғыз рудың, жалқы қазақтың ғана емес, алты алаштың мұңын айтып, түркілік деңгейдегі мәселе көтереді. Еділ бойы мен Сарытау (Саратов), Аштархан (Астрахань) жерлерін мекендеген түркі тектес халықтардың еріксіз жерінен айырылғанын, басына отарлық қамыты киіліп, тұрмысы тарылғанын ашына жырлайды:

 Құлабаев Н.Ж.

 аға оқытушы

 А. Байтұрсынов атындағы

 Қостанай мемлекеттік университеті

• тапсырма С.

«Галереяда ой шарлау» стратегиясы

Оқушылар өзіндік сыни пікірлерін жұбымен алмасып оқиды. Бағалау критерийлеріне сүйеніп, өзара бағалау жүргізеді. Бағалаудан соң сынып жұмыстарын «Галереяға» іледі. Бәрі бір-бірінің жұмысымен танысып, астына комментарий жазып кетеді.

Қалыптастырушы бағалау

3 - тапсырма Ж

«Галереяда ой шарлау» аяқталған соң, әркім өз жұмысын қайта алады. Жұмысына жазылған комментарийлерді оқып, келісетін/келіспейтінін топта ауызша айтып, өзін-өзі бағалайды.

Қосымша ақпарат

Дифференциация – Сіз оқушыларға көбірек қолдау көрсету үшін не істейсіз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай тапсырма беруді көздеп отырсыз?

Бағалау – Оқушылардың ақпаратты қаншалықты меңгергенін қалай тексересіз?

Пәнаралық байланыс

Қауіпсіздік ережелері

АКТ-мен байланыс Құндылықтармен байланыс (тәрбиелік элемент)

Дифференциацияны берілетін тапсырма, күтілетін нәтиже, қолдау көрсету, бөлінетін уақыт, қолданылатын дереккөздер арқылы жүзеге асыруға болады.

Дифференциация сабақтың кез келген бөлімінде қолданылады.

Бұл бөлімді оқушылардың сабақ барысында алған білімдерін бағалау үшін қолданылатын әдіс-тәсілдеріңізді жазу үшін пайдаланыңыз.

Сабақ жоспарын құру үшін сізге өзге пән мұғалімдерінің көмегі керек пе?

Берілген тапсырмалардың қайсыбірі оқушылардың қауіпсіздігіне немесе денсаулығына қауіп төндіре ме?

Оқушылар сабақ барысында өздерінің АКТ дағдыларын дамыта ала ма?

Осы сабақ барысында НЗМ құндылықтарын дамытуға қандай мүмкіндік бар?

Қызығушылықты ояту кезінде оқушылар «Былғары қолғап» ойыны арқылы әдеби сын-пікір бойынша сұрақ-жауап сағатын ұйымдастырып, жаңа сабаққа теориялық материал жинайды.

М.Мөңкеұлының «Сарыарқа» өлеңі туралы ғалымдардың зерттеу еңбектерінен алынған үзінділермен танысып, айтылған пікірлерге сүйене отырып, өзіндік сыни пікір жазады. Қабілеті жоғары оқушылар интернеттен қарап, басқа да зерттеу еңбектерін пайдалана алады.

Оқушылар өзіндік сыни пікірлерін жұбымен алмасып, бағалау критерийлеріне сүйеніп бағалайды. Бағалаудан соң сынып бір-бірінің жұмысымен танысып, астына комментарий жазып кетеді.

Әркім өз жұмысына жазылған комментарийлерді оқып, келісетін/келіспейтінін топта ауызша айтып, өзін-өзі бағалайды.

Қызығушылықты ояту сатысында сыныпта жағымды

психологиялық ахуал туғызу үшін психология пәні мұғалімі кеңесіне жүгінуге болады. Жұмыс барысында оқушылардың партада дұрыс отырулары, сөмкелердің бөгет болмауы қпдағаланады.

Осы сабақ барысында

• Өзіне және айналадағы

адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;
• Жауапты азаматтық позиция тәрізді НЗМ құндылықтарын дамытуға мүмкіндік бар.