Қазіргі қоғам. Миграция. Зияткерлік миграция.Шешендік сөздер. Қазақ тілі, 11 сынып, дидактикалық материал. 1 сабақ. 1 нұсқа.

2-тапсырма

Миграция туралы мәтіндерді оқып, тарауларға жіктеп, оларға тақырып қой. Миграция тақырыбына байланысты терминдер мен ұғымдарды, тілдік оралымдарды жазып ал. Оларды миграция тақырыбындағы сөзталаста қолдан

Құстардың немесе жануарлардың қоныс аударуы туралы естіген боларсыз, сол сияқты адамдар да көшеді. Миграция – адамдардың бір жерден басқа жерге орын ауыстыруы. Жалпы алғанда, бұл біраз уақытқа созылады (айлар немесе жылдар), және тұрақты немесе уақытша болуы мүмкін.

Демографтар (халықты зерттеушілер) миграцияны бірнеше түрге бөледі. Кейбір миграциялар мәжбүрлі түрде болады, енді біреулері ерікті түрде орын алады. Кейбірі елдің өз ішінде болады, қалғандары басқа елге көшуді қамтиды.

Әрқайсымыз күн сайын қысқа мерзімді қозғалыстарға қатысамыз. Жұмысқа не мектепке барамыз, достарымыздың үйінде не сауда орталықтарында уақытымызды өткіземіз. Кешке қарай үйге ораламыз да, ертеңіне өз саяхатымызды қайталап, қайта жалғастырамыз. Бұл миграциядан гөрі айналымға көбірек жақын. Көпшілігіміз өміріміздің бір сәтінде қоныс аударуымыз мүмкін, бұл үйлену, ары қарай білім алу, отбасыны тастап, сыртқа кету немесе жаңа жұмысқа ауысу сияқты өміріміздегі маңызды оқиғалармен байланысты. Кейбір елдерде адамдар зейнетке шыққан кезде, медициналық көмекке жақын немесе климаты жылы жерлердегі кішірек үйге көшуіне байланысты да миграция орын алады.

Адамдар түрлі себептерге байланысты көшеді. Мұны түсіндірудегі себептерді “итеруші” және “тартушы” факторлар деп бөлуге болады. Итеруші факторларға адамдарды аймақтан көшуге мәжбүрлейтін азық-түлік жетіспеушілігі, құрғақшылық, жұмыстың болмауы тәрізді факторлар жатады. Ал тартушы факторларға адамдарды басқа жерлерде қызықтыратын факторлар жатады, бұлар итеруші факторларға қарама-қайшы болуы мүмкін. Негізгі факторларға өмір сапасын арттыру мүмкіндіктері, әсіресе мигранттарды балаларына ашылатын мүмкіндіктер қызықтырады және жұмысқа орналасу мүмкіншілігінің артуы жатады.

Кез-келген адамға миграциялық таңдау жасау мүмкіндігі берілмеген. Кейбір адамдардың таңдауы болмай, елді тастап кетуге мәжбүр болады. Мұнда да итеруші және тартушы факторлар болуы мүмкін, алайда олардың шешімге еш әсері болмайды. Мәселен, басқа елдерде баспана іздеп жүрген босқындар өз елдерін мәжбүрлі түрде тастап кеткен.

Кейбір елдер адамдарды өз елдеріне белгілі бір ережелер мен квоталарға сәйкес келсе ғана кіргізеді. Өз елінің шекарасынан шыққан, әсіресе жұмысқа тұруды мақсат еткен адамдардың керекті ресми құжаттары мен визасы болуы қажет. Кейбір адамдар мұндай құжаттарсыз шекараларды кесіп өтіп, билік өкілдерінен қашумен болады, бұлар – “заңсыз иммигранттар”. Ал енді біреулері ресми виза алып, заңды түрде баспана іздейді, бірақ визаның мерзімі аяқталса да, сол елде қала береді.

Заңсыз мигранттар көбінесе төмен жалақы алып, нашар жағдайларда жұмыс істейді. Заңсыз санатына байланысты, олардың құқықтары қорғалмайды. Сондықтан, әділетсіз түрде еңбектері қолданылып, көп сағат жұмыс істеуге тартылып жатса да, олар ешкімге шағым түсіре алмайды. Кейбір бизнес орындары төмен жалақы әсерінен пайда табады, олар салық пен зейнетақы жарналарын төлеуден жалтарады, бұл өз кезегінде еңбек күшін әділетсіз қолдану болып табылады. Мигранттар көбінесе аз төленетін жұмыстарда, мәселен, тамақ өнеркәсібінде немесе тазалау қызметінде істейді. Бұл, әрине, сол елдегі жұмыс іздеушілерге аз ғана мүмкіндіктің болатынын және үлкен әлеуметтік теңсіздікке алып келетінін көрсетеді. Барлық мигранттардың 10%-ы заңсыз екені анықталған.

Елдердің көпшілігінің шекаралық агенттігі, немесе соған ұқсас бөлімі болады, олар осындай жағдайларды тексереді. Егер АҚШ-та заңсыз мигранттар анықталса, алдымен тұтқындалып, кейін оларды депортациялайды (өз елдеріне қайтарады). Кейбір мигранттар “саяси баспана” іздеуді жалғастырып, өз елдеріне оралуды қауіпсіз емес деп санайды. Ал Ресейдегі заңсыз иммигранттар тұтқында ұсталады.

“Саяси баспана” іздеушілер – өз елдерін тастап шығып, басқа елдің үкіметінен баспана мен өзін қорғауды сұрайтын адамдар. Ал босқындар – өз елдерінен қашып шығып, жасаған қылмыстары үшін жазадан қорқып, елдеріне орала алмай жүргендер.

Болашақта экономикалық себептерден гөрі экологиялық себептерге байланысты миграциялар орын алады деген болжам бар. “Экологиялық босқын” деп қоршаған ортаның үлкен өзгерістерге: шөлге айналу, ормандардың жойылуы не құрғақшылық тәрізді апаттарға ұшырауына байланысты өз елдерін тастап шыққан адамдарды айтамыз. “Климаттық босқындар” ұғымы да қолданылады, себебі босқындардың елдерін тастап шығуы климатқа да байланысты орын алады. Тынық мұхитындағы Картерета аралынан адамдардың алғашқы толқыны көшіп үлгерді. Арктикадағы теңіз мұзының еруі эрозияға ұшырау деңгейі жоғары көп жағалық қауымдастықтарға да қауіп төндіруде, сондықтан мұндағы халық та көшуі мүмкін. Түсетін ылғал мөлшерінің өзгеруі жаңа шөл аймақтарын тудыруы мүмкін, нәтижесінде халық бұл жерлерден де қоныс аударуы мүмкін.

Миграция – оңай қабылданар шешім емес. Өз елдерін тастап кететін адамдар өз қабілеттерін қоса ала кетеді, жақсылап жайласқаннан кейін өз отбасыларын да көшіреді. Әсіресе, білімі мен бағалы қабілеттері бар адамдар мобильді болады, “ақылдың сыртқа ауысуы” ұғымы бұрынырақ та, арнайы білімі мен қабілеттері бар адамдардың тобы жақсырақ жалақы мен жұмыс жағдайлары үшін шетелге кеткенде қолданылған болатын. Олар көп жағдайларда жас адамдар болып келеді, олар халық пирамидасын өзгертіп, елдің экономикалық жүйесіне әсер етеді. Мұның бір пайдалы тұсы – мигранттар үйлеріне қарағанда сыртта көбірек ақша таба алады, сондықтан олар өздерінің тапқан табысының бір бөлігін үйіне жіберуі мүмкін. Филиппин тәрізді елдерде бұл табыс – ел экономикасының маңызды бөлігі.

Мигранттар көбінесе “көзге көрінбейтін” және аз ақша төленетін, қала қажеттілігіне жарайтын жұмыстарды істейді. Еуропалық Одақ мигранттары арасында жүргізілген сауалнама негізгі жұміс көзі өнеркәсіп (зауыттағы жұмыс орындары) екенін көрсетті. Қойма жұмысшылары мен тазалаушылар, фермаларда жұмыс істейтіндер мен даяшылар да көп кездеседі. Алайда, Ұлыбританиядағы заңды мигранттар үшін өнеркәсіптің түрлі салаларында жақсы төленетін жұмыс орындары да бар. Сонымен қатар, жоғары деңгейлі мигранттар – атақты әртістер мен саясатшылар да өздері туылмаған елде табыс тауып, өмір сүріп жатыр. Болашақта мигранттар үшін маңызды жұмыс көзі қарт адамдарға қарау болуы мүмкін, себебі халық қартайып жатқандықтан, оған сұраныс та артуы мүмкін.