Қазақстан бейнесі. Қазақстанның өткені мен келешегі. Қазақ тілі, 11 сынып, таратпа материал. 4 сабақ. 2 нұсқа.

1-топ мәтіні:

Қазақстанның шетелдегі имиджі: біз нені дұрыс істемей жүрміз?

Қазақстан өзінің шетелдегі имиджін қалыптастыруға әрдайым елеулі байсалдылықпен қарайтын. Бірнеше жыл бұрын мемлекеттің осы мақсаттарға бөлген сомасы жыл сайын 50 миллион долларды құрайды деп айтылды. Бірақ соның нәтижесі бар ма? Бүгінде Қазақстанның әлемдегі беделі қандай? Шетелдік адамдар Қазақстанды немен байланыстырады? Әлемде біздің отандастарымыздың қайсысы және қандай жетістіктерімен танымал? Басқа елдердің азаматтары қандай қазақстандық брендтерді біледі? Біз сарапшылардан осы сұрақтарға жауап беруді өтіндік. 

Жақсылық Сәбитов, ҚР Тұңғыш президенті қоры жанындағы Әлемдік экономика және саясат институтының сарапшысы:

«Қазақстан өзін Хунну державасының, Түркі қағанатының және Алтын Орданың мұрагері ретінде ұстануы керек»

- Қазақстанның әлемдегі қазіргі беделіне қатысты мәселе ғылыми тұрғыдан да, практикалық жағынан да қызықты. Сондай-ақ бұл материалдық емес бедел мәселесі ғана болып табылмайды. Оң имидж экономиканың өте күшті өсу драйвері бола алады. Теріс имидж біздің елімізді әлемдік капитал үшін «құбыжық» тәрізді көрсетуі мүмкін. Сондықтан Қазақстанды шет елдерде қабылдауды түрлі әдістерді қолдана отырып зерделеу қажет. Бір жағынан, бұл ауқымды әлеуметтік сауалнамалар, фокус-топтар, ал екінші жағынан, еліміздің түрлі баспа БАҚ-тарда да, басқа да «ақпараттық алаңдарда» сандық және сапалық талдау арқылы түрлі елдердің саяси, экономикалық, шығармашылық элиталарының Қазақстанға қатынасын өлшеуге мүмкіндік беретін контент-талдау құралдары. Мұндай зерттеулерді жүргізбес бұрын шет елдерде «Қазақстан» деген сөз қандай әсер қалдыратынын бағалайтын талпыныстар, жұмсақтау айтқанда, ғылыми емес болады. Сондықтан мен шетелдіктермен қарым-қатынас жасау тәжірибемде және таныстарымның тарихнамаларына негізделген, бұл ретте үш аспектіге назар аудара отырып, өзімнің субъективті пікірімді білдіремін.

Біріншіден, «-стан» деп аяқталатын елдің аталуы көп жағдайда шетелдегі көзқарасы шектелген адамдарды шатастырып, Қазақстанды басқа «стан»-дармен салыстыруға итермелейтін. 2003 жылы АҚШ-тан бір танысым менімен және бір өзбекпен қарым-қатынас жасай отырып, «шын жүректен», мен де, өзбек те бір мемлекеттің шеңберінде өмір сүреді деп ойлап, Қазбекстанда қарапайым адамдар қалай өмір сүреді деп сұрайтын. Басқа мысалдар батыстағы көптеген адамдар Үндістан, Ауғанстан және Пәкістанға жақын жерде орналасқан деп есептей отырып, біздің елдің қайда екенін мүлдем білмейтіндерін көрсетті.

Алайда, елдердің барлығы жаппай Қазақстанды осылай қабылдайды деп санауға болмайды. Бұл екіншіден. Көптеген оқырман адамдар біздің елімізді өзіндік көшпелі мәдениеті қалыптасқан көшпенділер жері ретінде қарастырады. Біз Батыс өкілдері үшін «терра инкогнита», яғни бейтаныс жер болып табыламыз. Және дәл осы қабылдауды, менің ойымша, бір жағынан, оң, ал екінші жағынан, шетелдіктерде қызығушылық тудыратын өзіміздің бірегей имиджімізді құру үшін пайдалану қажет. Мүмкін бұл жерде Қазақстан өзін «үшінші эшелонның» ежелгі және орта ғасырлық жергілікті мемлекеттер шеңберіне тұйықтап тастамай, Хунну державасының, Түркі қағанатының, Алтын Орданың мұрагері ретінде белсенді ұстануы қажет болар.

Бұл үш ұлы Еуразиялық империя тарихта шын мәнінде үлкен рөл атқарды. Хунну прототюрк тілінде сөйлейтін халық болды. Түркі қағанаты мен Алтын Орда қазіргі Қазақстанның барлық аумағын қамтитын болатын. Олардың тарихы өте бай, кәсіби тарихшылар тарапынан онша зерттелмеген және әлемдік қоғамның жаппай санасына аз мөлшерде танымал. Менің ойымша, Қазақстанға осы державалар туралы «Викинги» сериалының үлгісі бойынша үш тарихи сериал түсіру бастамасы керек. «Викинги» сериалы жергілікті кейіпкер Рагнар Лодброкты әлемдегі көптеген адамдар үшін танымал етті. Бұл сериалда барлық оқиғалар тарихи шынайы емес болғанмен, бірақ викингтердің тарихын танымал ету әсері зор болды. Қазақстан сауатты түрде жұмыс істеген жағдайда Модэ шаньюй, Бумынь-қаған және Жошы сияқты тарихи фигуралардан әлемдік бұқаралық мәдениеттің кейіпкерлерін жасай алады.

Үшіншіден, 2000 жылдардың басынан бері Қазақстанның әлемдегі танымалдығы арта түсті. Бұл еліміздің шетелдік телеарналар арқылы тікелей жарнамасына байланысты болған нәрсе емес, ол отандық спорт пен мәдениет өкілдеріне басты еңбегі болып табылады. «Астана» велоклубы, Головкин, Димаш және т.б. республикамыздағы имиджді шетелдерде ілгерілету тұрғысынан көп нәрсе жасады.

Бір сөзбен айтқанда, Қазақстанның біздің ел брендінің танымалдығының өсуі тұрғысынан үлкен әлеуетке ие. Бірақ бұл әлеует елдің тікелей жарнамасы арқылы емес, мәдени-гуманитарлық саладағы стратегиялық ойластырылған және тексерілген іс-әрекеттер арқылы іске асырылуы мүмкін екенін түсіну қажет.

2-топ мәтіні:

Нұрул Рахымбек, саясаттанушы:

«Головкин пен Димаш әлі Мохаммед Али және Майкл Джексон емес»

- «Темір шымылдықтан» құтылғаннан кейін Қазақстан өз жер қойнауындағы байлықтар тұрғысынан бұрынғы КСРО-ның ең тартымды республикаларының бірі болып кетті. Алайда, бізге үш күннен астам уақытқа келген шетелдіктер шын мәнінде бұл жерде ешқандай жағымды нәрселер жоқ екендігіне көз жеткізеді. Біздің еліміз әлі туристерге немесе инвесторларға бағдарланбаған. Әрине, біз қазақтардың қонақжайлылығы туралы көп айта аламыз, бірақ біз олардың мүдделері мен қажеттіліктерін ескерудің орынына, шетелдіктерге қажет деген өзіміздің түсінігімізді қанағаттандыру үшін бәрін жасаймыз. Осыдан кейін олардың кейбіреулері Қазақстан туралы біз қалағандай пікір айтпайтындығына таң қалуға бола ма?

Жалпы алғанда, шетелде Қазақстанның имиджі туралы айтатын болсақ, онда бізді «стан»-дардың бірі ретінде қабылдауды әлі де жиі жалғастыра беретінін айтсам, үлкен құпия ашпайтын болармын. Иә, шет елдегі ірі қалалардың орталық көшелерінде сіз біздің еліміз туралы бірдеңе естігендерді кездестіресіз, бірақ орталықтан алыс болған сайын, «Қазақстан» деген сөзді білетіндер аз кездесетін болады.

Қазақстанның әлемдегі беделіне келетін болсақ, мұнда кез келген рейтингті құрғандағыдай қандай да бір критерийлерді негізге алу керек. Мен, әрине, саяси, экономика және мәдени, яғни өзара байланысқан үш саланы негізге алар едім. Егер саяси жағдай туралы айтатын болсақ, онда жасыратың ештеңе жоқ, біздің елдегі демократия мен сөз бостандығы жөніндегі жағдайды барлығы өте жақсы біледі. Қазақстан сияқты мемлекеттер үшін мұнай тек қана игілік емес, сонымен қатар ол қарғыс екенін шетелдіктер түсінеді. Неғурлым елде мұнай көп болған сайын, соғұрлым әлемдік қоғамдастық саяси плюрализмнің жоқтығына мән бермейді.

Қазақстанның геосаяси имиджіне қатысты басқа да маңызды сәтке назар аударғым келеді. Бүкіл әлем, әрине, біздің Кедендік Одақ пен ЕАЭО-да екенімізді түсінеді. Бірақ, сонымен қатар, шетелдіктер Қазақстанды ЕАЭО-ның жұмсақ буыны ретінде (бәлкім, біздің шығыстық мәдениетімізге байланысты келешекте жақсы демократия болуға әлеуетті мүмкіндігіміз болғандықтан) қарастыруда. Мен бізге тән белгілері бар жақсы демократия мен жаман демократия туралы жиі айтамын. Бұл не екенін түсіндіремін. Бұл ел демократиялық рельстерге көшкен сияқты болғанмен, бірақ басқаруды олигархиялық топтар жалғастырады және азаматтар барлық құқықтар мен бостандықтарға иеленген сияқты болғанмен, бірақ олар ең бастысына – жүйені бақылау мүмкіндігіне ие болмады.

Экономикаға келер болсақ, әрине, біздің еліміз бұрынғы КСРО-ның басқа да көптеген елдеріне қарағанда бай деуге болады. Егер халық санын есепке алсақ (бізде халық өте көп емес), халықтың жалпы әл-ауқаты жөніндегі әсер лайықты деңгейде қалыптасады – кедейшілік іс жүзінде байқалмайды. Басқа көрсеткіш – шетелде еңбек мигранттар-қазақтардың аз саны (мен репатрианттарды немесе саяси себептер бойынша шетелде жүргендерді ескеріп отырған жоқпын). Бірақ сонымен бірге, бізде экономикалық өнім ретінде әлемге ұсынатын да ештеңе жоқ. Жапония өзінің техникасымен танымал, Еуропа – мәдениетімен, АҚШ – озық технологияларымен белгілі болып табылады. Ал біз не нәрсемен танымалмыз? 

Мәдени аспектіге келетін болсақ, қазіргі уақытта бұл біздің ең басты ерекшелігіміз. Біз «танылмаған» мәдениет болып табыламыз. Әлемге біздің әуендеріміз, тағамдарымыз, әдет-ғұрыптарымыз – осындай ерекше дала қыры ұнайды. Мен тарих пен мәдениеттің жаңаруын заманауи технологиялармен біріктірер едім. Оны қалай жасауды әзірге білмеймін, бірақ бұл өте пайдалы және қызықты болар еді.

Шетелдік адамдар Қазақстанды немен байланыстырады деген сұраққа мен өте қысқа, бірақ толық мәнді жауап берер едім: ең алдымен тарихпен, кеңістікпен, ресурстармен және жаңаша болуымен. Қазақстанды әлемге жақын етіп жасайтын отандастарымызға келетін болсақ, олардың есімдері барлығына белгілі. Бұл спортшылар мен шоу-бизнес өкілдері – Головкин мен Димаш. Бірақ, сонымен қатар, олар әлі Мохаммед Али және Майкл Джексон емес. Сондықтан, әрі қарай не болатынын көре жатармыз. Мүмкін, олар әлемдік ауқымдағы жұлдыздарға айналуына да аз уақыт қалған болар, онда Қазақстан ең алдымен олардың есімдерімен байланысты болуы мүмкін.

Егер жоғарыда айтылғандарды қорытындылайтын болсақ, менің ойымша, Қазақстан іс-әрекеттерді ұзаққа созбай, өзінің тартымды имиджін қалыптастыруды бастауы тиіс. Бұл ретте CNN немесе Euronews арналарында жарнама роликтерін орналастырумен шектеліп қалмау керек. Мемлекеттің, қоғамның, жеке алынған әрбір қазақстандықтың күш-жігерін біріктіру және қатарлас әрекет ету қажет. Ең алдымен, біз елдің де, халықтың да алдында өз еліміздің беделін көтеруге қабілетті ой-пікір қалыптастыруымыз керек. Басқаша айтқанда, «Біздің қай жеріміз кем?» – деген сұраққа біз сенімді түрде: «Ешнәрсеміз кем емес» – деп жауап беруге тиіспіз. Екіншіден, бізге реформалар (саяси және экономикалық) қажет, соның нәтижесінде біз бүкіл әлемге Қазақстанның шын мәнінде қандай екенін көруге кедергі келтіретін теріс көріністен құтыла аламыз.

Саят Мусин, Central Asia Monitor газетінің бұрынғы шолушысы, қазір АҚШ-та тұрады:  

«Қазақстан неғұрлым тартымды имидж қалыптастыруға мұқтаж»

- Жер шарының түрлі нүктелерінде Қазақстанның имиджі әр түрлі болып қалыптасады. Егер жақын шетелді алсаңыз, онда бәрі де жақсы сияқты. Ал Қазақстаннан қашық болған сайын ол азырақ белгілі. Мысалы, АҚШ-та Қазақстан дәл осындай «-стан» деген аяқталуы бар басқа елдермен: Пәкістанмен, Ауғанстанмен байланысты болып қабылданады. Біреулер Боратты да еске алуы ықтимал.

Геннадий Головкин Қазақстанның имиджін шетелде дамытуға үлкен үлес қосты. Көптеген адамдар оны біледі және құрметтейді. Қазақстандық брендтерге келетін болсақ, жалпы шетелде олар белгісіз.

Қазақстан неғұрлым тартымды имиджді қалыптастыруды қажет ететіндігі күмән тұдырмайды. Қалай да болмағанда, бұл әрбір қазақстандықтың ісі, ол өзінің мінез-құлқымен өз елі жөнінде пікір тұдырады деуге болады. Мен спорт, музыка, кино жұлдыздары туралы тіпті айтпаймын.

Интернет барлық шектерді жойып, адамдарды да, брендтерді де, елдерді де бүкіл әлемге жылжытуға мүмкіндік береді. Оған тек тілек болса жеткілікті.

Автор: Әсел Өмірбек