Шешендік сөздер және сөйлеу мәдениеті. Қазақ тілі, 10 сынып, қосымша материал. 4 сабақ.

Қосымша ақпараттар

Қаз дауысты Қазыбек

Қазыбек Келдібекұлы 1667 жылы Сырдария жағасында атақты бидің жанұясында дүниеге келген. Қазыбек Келдібекұлы – қазақ халқының XVII-XVIII ғасырдағы ұлы үш биінің бірі, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері. Арғы аталары Шаншар абыз, Бұлбұл, өз әкесі Келдібек – есімдері елге әйгілі әділ билер болған. Ел аузындағы әңгіме, Қазыбек биден жеткен шешендік сөздер оның өз заманында білімді, халықтың ауыз әдебиеті мен салт-дәстүр, ата жолы заңдарын мейлінше меңгерген, озық ойлы, әділ де көреген адам болғандығын айқын аңғартады. Бала жасынан өзінің шешендігімен, әділеттілігімен ел көзіне түскен. Әділдігі мен алғырлығы үшін Тәуке хан Қазыбекті Орта жүздің Бас биі еткен. Қазыбек би Тәукенің тұсында хан кеңесінің белді мүшелерінің бірі болса, Сәмеке, Әбілмәмбет, Абылай хандар ел билеген тұста да мемлекет басқару ісіне жиі араласып, ішкі-сыртқы саясатта ақыл-кеңестер беріп отырған.

14 жасар Қазыбек бала қалмақ қоңтайшысына барғанда тайсалмай:

Сен темір болсаң, біз-көмірміз- еріткелі келгенбіз,

Қазақ –қалмақ баласын теліткелі келгенбіз.

Танымайтын жат елге – танысқалы келгенбіз,

Танысуға көнбесең – шабысқалы келгенбіз.

Сен қабылан болсаң, мен арыстан- алысқалы келгенбіз,

Тұтқыр сары желіммен жабысқалы келгенбіз.

Бітім берсең -жөніңді айт, бермесең- тұрысатын жеріңді айт! – депті.

Қазыбектің айтқанына риза болған қалмақ ханы: - Дауысың қаз дауысындай қаңқылдап тұр екен!- депті. Қалмақ қазақтардың мал-мүлкін, тұтқындарын қайтарып, өздеріне сый-сияпат көрсетіп, еліне аттандырыпты. Осыдан кейін оны халық «Қаз дауысты Қазыбек би» деп атап кетіпті.

Қазыбек бидің шешендік сөздері

• Ашу дұшпан – ақыл дос.
• Тілекті – білек жеңбес,

Жүрекке – әмір жүрмес.

• Атадан жақсы ұл туса – елінің зоры болады,

Атадан жаман ұл туса – адам

• Ауыздан шыққан сөз атылған оқпен бірдей