Табиғи ресурс көздері - ел байлығы. Қазақ тілі, 9 сынып, қосымша материал. 2 сабақ.

Қосымша материал

Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану 

Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану табиғатты ұтымды пайдаланудың негізгі экологиялық принциптері жоғарыда айтылғандардың барлығы бір мағыналы қорытынды жасауға мәжбүр етеді: ғаламшардың жаңартылмайтын да, жаңартылатын да ресурстары шексіз емес, оларды қарқынды пайдаланған сайын, осы ресурстар келесі ұрпақтарға соғұрлым аз болып қалады. Сондықтан барлық жерде табиғи байлықтарды тиімді пайдалану жөнінде батыл шаралар қабылдау талап етіледі. Адам табиғатын көзсіз пайдалану дәуірі аяқталды, биосфера қорғауды қажет етеді, ал табиғи ресурстарды сақтау және үнемді жұмсау керек.

Табиғи ресурстарға осындай қарым-қатынастың негізгі принциптері 1992 жылы Рио-де-Жанейрода БҰҰ ҚОҚ жөніндегі Екінші дүниежүзілік конференциясында қабылданған «тұрақты экономикалық даму Тұжырымдамасы» халықаралық құжатында баяндалған(сондай-ақ 7-тақырыпты қараңыз). «Тұрақты экономикалық даму Тұжырымдамасы» сарқылмайтын ресурстар жөнінде оларды жаппай пайдалануға қайтаруды және мүмкін болған жерлерде жаңартылмайтын ресурстарды сарқылмайтын ресурстарға ауыстыруды талап етеді. Бірінші кезекте бұл энергетика саласына қатысты. Бұрын күн батареялары туралы айтылды. Әзірге олардың пәк өте жоғары емес, бірақ бұл таза техникалық міндет, және болашақта ол ойдағыдай шешілетін болады. Болашақ энергия көзі-жел және жазық ашық теңіз жағалауларында

аумақтарда қазіргі заманғы «желшешіктерді» пайдалану өте орынды болып табылады. Ыстық табиғи көздердің көмегімен көптеген ауруларды емдеуге ғана емес, үйде жылытуға да болады. Әдетте, сарқылмайтын ресурстарды қолданудың барлық қиындықтары оларды пайдаланудың принципті мүмкіндіктерінен емес, шешуге тура келетін технологиялық проблемалардан тұрады. «Тұрақты экономикалық даму тұжырымдамасында» жаңартылмайтын ресурстарға қатысты

оларды өндіруді нормативтік жасау керек, яғни жер қойнауынан пайдалы қазбаларды алу қарқынын азайту керек. Әлемдік қоғамдастыққа қандай да бір табиғи ресурсты өндіру бойынша көшбасшылық үшін жарыстан бас тартуға тура келеді, ең бастысы — алынған ресурстың көлемі емес, оны пайдалану тиімділігі. Бұл пайдалы қазбаларды өндіру проблемасына мүлдем жаңа көзқарасты білдіреді: әрбір ел қанша мүмкін болса да, әлемдік экономиканың тұрақты дамуы үшін қанша қажет болса да, сонша өндіру қажет.

Әрине, мұндай тәсілге әлемдік қоғамдастық бірден келмейді, оны жүзеге асыру үшін онжылдық қажет. Қазіргі Ресей үшін минералды ресурстар оның экономикасының негізін құрайды. Әрине, ең алдымен, бұл мұнай және табиғи газ. Ресейде әлемдік мұнайдың 17% — дан астамы, табиғи газдың 25% — ға дейін, тас көмірдің 15% — ы өндіріледі. Басты бет оларды өндіру кезіндегі проблема-жер қойнауынан толық шығарылмаған: ұңғымадан мұнай

ең жақсы жағдайда 70% — ға, тас көмір-80% — дан артық емес. Бұл өндіру кезіндегі жоғалтулар, одан әрі өңдеу кезіндегі кем дегенде ірі жоғалтулар жүреді. Алынған мұнай, көмір, металл кендерінің үлесін арттыруға мүмкіндік беретін жаңа технологияларды жасау және енгізу қажет. Әрине, оған көп қаражат қажет. Елімізде «перспективасыз» су басқан шахталар саны көбейеді

мұнай ұңғымалары мен бұрғылау тундрасында тасталған өнімдерді беру әбден мүмкін (шығындарды тезірек өтеу үшін жаңаларын бұрғылап, жұмсап, одан кейін жер қойнауында 30% — дан астам қазба қалдыра отырып, лақтыру үшін шайқап алу арзанырақ). Жер қойнауынан неғұрлым толық алу міндетіне минералдық шикізатты кешенді пайдалану жатады. Әдетте, табиғатта бір де бір металл жоқ. Оралдың кейбір кендерін талдау негізгі өндірілетін металдан (мысалы, мыстан) басқа, оларда

сирек және шашыраңқы элементтердің көп саны бар және олардың құны негізгі материалдың құнынан жиі асады. Дегенмен, бұл құнды шикізат оны алу технологиясының болмауына байланысты үйінділерде өте жиі қалады. Тау-кен өнеркәсібі кешенінің келесі экологиялық мәселесі-ол ластанудың ең ірі көздерінің біріне айналды. Пайдалы қазбаларды өндіру орындарында, әдетте, ормандар, шөп жамылғысы, топырақ зардап шегеді.

Ресей Жер қорының жартысынан көбі мәңгі мұздатылған аймақта орналасқан; РФ-дағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер тек 13% алқаптарды ғана алып жатыр, және де жыл сайын бұл алаңдар эрозия (құнарлы қабаттың бұзылуы), мақсатсыз пайдалану (мысалы, коттедждер салу үшін), батпақтану, тау-кен жұмыстарын жүргізу (Ауыл шаруашылығы алқаптарының орнында индустриялық шөлдер пайда болады) нәтижесінде қысқарады. Эрозиядан қорғау үшін мыналар қолданылады: орман қорғау жолақтары; қабатты бұраусыз жырту; төбелік аудандарда-баурайларға көлденең жырту және жерді шалғындандыру; мал жаюын реттеу. Бұзылған, ластанған жерлерді қалпына келтіруге болады, бұл процесс рекультивация деп аталады. Мұндай қалпына келтірілген жерлерді төрт бағытта пайдалануға болады: ауыл шаруашылығына пайдалану үшін, орман отырғызу үшін, жасанды су айдындары үшін және тұрғын үй немесе күрделі құрылыс үшін. Қалпына келтіру екі кезеңнен тұрады: тау-кен техникалық (аумақтарды дайындау) және биологиялық (отырғызу)

көп жылдық шөптер, бұршақты техникалық дақылдар). Қазіргі заманғы аса маңызды экологиялық проблемалардың қатарына су ресурстарын қорғау жатады. Бұрын айтылғандай, көлемі бойынша Тұщы су көздері (оның ішінде мұздықтар) гидрофераның тек 3% ғана құрайды, ал 97% Әлемдік мұхитқа келеді. Тірі планктонның көмегімен табиғатта судың өзін-өзі тазарту процесін жүзеге асыратын БиоСфера өміріндегі мұхиттың рөлін асыра бағалау қиын,

атмосферамен тұрақты динамикалық тепе-теңдікте; үлкен биомассаны өндіретін. Бірақ адам өмірі мен шаруашылық қызметі үшін тұщы су қажет. Ғаламшар халқының қарқынды өсуі және әлемдік экономиканың қарқынды дамуы тұщы судың тапшылығына тек дәстүрлі қуаң елдерде ғана емес, сонымен қатар жақында толық қамтамасыз етілген сумен қамтамасыз етілген деп саналған елдерде де алып келді. Теңіз көлігі мен балық аулаудан басқа, экономиканың барлық салаларына Тұщы су. Неге ол жетіспейді? Су қоймаларын құру кезінде өзен ағысы қатты қысқарды және су объектілерінің булануы мен сарқылуы артты. Судың үлкен көлемін суару үшін ауыл шаруашылығы талап етеді, сонымен қатар булану да өседі; өнеркәсіпте үлкен мөлшерде шығындалады; алты миллиард адамзат тіршілікті қамтамасыз ету үшін тұщы суды да пайдаланады. Ақырында, қазіргі заманғы ең маңызды проблемалардың бірі-ластану және

Және тұщы су көздері. Қазіргі уақытта пайдаланылған ағынды сулар бүкіл әлемдік өзен ағынының үштен бірінен астамын ластайды. Барлық айтылғандардың бірі: тұщы суды қатаң үнемдеу және оның ластануына жол бермеу қажет. Тұщы суды үнемдеуді тұрмыста жүзеге асыру керек: көптеген елдерде тұрғын үйлер су өлшегіш есептегіштермен жабдықталған, бұл халық өте тәртіпті. Су қоймаларының ластануы ауыз суды қажет ететін адамзат үшін ғана емес.

Ол әлемдік және ресейлік деңгейде балық қорының апатты қысқаруына ықпал етеді. Бұған дейін балық гидроқұрылыстарынан (бөгеттерден) және браконьерліктен қалай зардап шегетіні айтылды. Ластанған су айдындарында ерітілген оттегі мөлшері азаяды және балық өледі. Су объектілерінің ластануына жол бермеу және браконьерлікпен күресу үшін қатаң табиғатты қорғау шаралары қажет екені анық. 

https://kazlib.kz/tabigi-resurstardy-tiimdi-pajdalanu-malimet/