Эпостық спектакльдер. Қазақ тілі, 8 сынып, дидактикалық материал. 3 сабақ.

3 -сабақ

Сабақтың тақырыбы:

1-мәтін:

Эпостық спектакльдер

Қазақ драматургиясының эпостық –тарихи тақырыпқа жазылған пьесалары республикадағы ұлттық театрлардың сахнасында үздіксіз қойылып келеді. Қазақ театрларының жылдам дамып, бас-аяғы он-он бес жылдың ішінде кәсіби өнер биігінен көрінуіне ықпал жасаған шығармашылық құбылыстың бірі – эпостық дастандар мен фольклор негізінде жазылған пьесалардың театр репертуарында берік орын алуы.Уақыт талабына сәйкес бұл пьесалардың көркемдік сапасы автормен, театрмен бірге өсіп, драматургиялық шоқтығы биіктей түсті.

Қазақ театрының әр кезеңінде сахнадан түспей, үнемі жүріп келе жатқан спектакльдердің бірі – Ғ.Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» трагедиясы. Пьеса әуелі ұйғыр, Семей, сонан кейін барлық қазақ театрларында қойылды. Орыс, татар, башқұрт, украин, қарақалпақ, қырғыз сахналарына шығуынан оның ұзақ сахналық тарихы басталады.Жалғыз ғана драма театрының сахнасына 1940, 1943, 1953,1971 жылдардағы қойылымдарының өзінен спектакльдің дәстүрлік тарихын байқау қиын емес.

Академиялық драма театрында 1953 және 1971 жылдары қойылған спектакльдер біріне –бірі мүлде ұқсамайды. Алғашқысында «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» лирико –романтикалық трагедия үлгісінде шешім тапқан. Бұл қойылым режиссерлік ой-тұжырым, көркемдік мақсат жағынан 1943 жылғы спектакльмен үндес болғанымен айтарлықтай айырмашылық бар.Қойылым режиссері М.И.Гольблат, суретші А.Ненашев та өздері ұстанған идеялық нысананы айқындай түсті.

(Қазақ өнерінің тарихы ІІІтом, 2-кітап)

2-мәтін:

Көне эпос, эпос сөзінің мағынасы. Эпос анықтама.

Эпос (грекше ἔπος — «сөз», «әңгіме», «өлең») — халықтардың өмірінің тұтас бейнесін және өткен жалпы кезеңін бейнелеген ерлік әңгіме. Эпостың пайда болуы стадиялық қылыпта өтеді, бірақ ол тарихи жағдайларға байланысты.

Эпикалық поэма — бұл кейбір ұлы тақырыпқа арналған, мысалы, халықтың тағдыры немесе діни идеясына арналған өлеңдердегі ұзақ әңгіме. Бұл тақырып жиі кейіпкерлердің іс-әрекеттерінде орын алады, олар бірқатар сынақтардан өтіп, жиі тағдырлы шешім қабылдайды.

Эпос тек қана объективтілікке ғана емес, сонымен қатар оның баяндауының шынайылығында да талданады, және оның талаптары әдетте тыңдаушылар тарапынан қабыланады.

Эпос біздің дәуірімізге дейін сақталған ертедегі әдеби еңбектердің бірі болып табылады. Ол ежелгі өркениеттердің, соның ішінде ежелгі Греция мен Римді қоса алғанда, біздің уақытымыздың мәдени дәстүрлеріне үлкен әсерін тигізді.

Біздің уақытқа дейі ежелгі Шумерлердің б.з.д. 2000 жылы сазды таблеткаларда жазылған Гильгамеш туралы ертегінің елеулі үзінділер қалды. Бұл ертегі жауынгер Гильгамештің шындықты және мәңгілік өмірді іздеп жүргенін айтады. Ежелгі Грецияда сақталған эпикалық поэмалардың ерекше түрлері әрқашан Гомерге жатқызылды. Бұл «Илиада» және «Одиссея» — сияқты эпостар, сондықтан гректер оларды құрметті, қасиетті кітаптарға сәйкес келтіреді.

Эпостың ежелгі жанрлары — әңгіме, повесть, новелла. Эпорстар өз уақытының өмірін толық айтуға тырысып өмірлік циколдарға бөлінді. Осы үрдістің негізінде роман-эпопея Фосайттар сагасы қалыптасты қалыптасды.

Орта ғасыр эпостары

Орта ғасыр эпосы орта ғасырларда саяғттаушы әншілермен және халықтармен жасалған ерлік халықтық әңгмелер. Эпостарды арфа және вилоа сияқты ән құралдарымен айтқан.

Ең жақсы сақталғандары француз эпостары — шамамен 100 поэма. Олардың ең танымалы — «Роланд жайлы ән» — XII ғасырдың басында Францияда жазылған.

Неміс эпосы «Нибелунг әні» ұлы халықт ардың көшуі кезіндегі оқиғалары мен мифтерін көрсетеді. Бұл өлеңнің жазбасы шамамен 1200 жылды құрайды. Бұл поэма бейбіт және соғыс уақытындағы неміс халқының өмірі жайлы айтылады. Феодалдықтардың мерекелері, пирлар және турнирлер соғыс пен рыцарялардың жауынгерлік батылдығы туралы айтылады.

Әдетте эпостар әрқайсысы 8 жолдан тұратын 30-50 строфтардан тұрады. Кейде актерлар эпостың мазмұнын қойып, өз көзқарастарын егізген.

Әлемнің әйгілі эпостары

Гэсэр- моңғол халықтарының эпосы.Манас — негізгі Қырғыз эпосы, әлемдегі ең үлкен эпос.Махабхарата — ежелгі үнді эпосы, әлемдегі ең ірілердің бірі.Калевала — Карел-фин эпосы.

https://zhazar.kz/%D1%8D%D0%BF%D0%BE%D1%81-%D0%B4%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D0%BD-%D0%BD%D0%B5/

Қосымша:

Мәтінмен жұмыс кезеңі

1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, негізгі ақпаратты тап.

2-тапсырма. Төмендегі ақпараттарға дұрыстығына сай «шын» немесе «өтірік» сөзін қой.

• Эпостық –тарихи тақырыпқа жазылған пьесалар әлемдік сахнада қойылып келеді.
• Эпостық дастандар мен фольклор негізінде жазылған пьесалар театр репертуарына оң әсер етті.
• «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» трагедиясы ұйғыр, Баянауыл, сонан кейін барлық қазақ театрларында қойылды.
• 1953 және 1971 жылдары қойылған спектакльдер бір – біріне ұқсас болды.