Сиқырлы тон. Үндестік заңы. Қазақ тілі, 5 сынып, дидактикалық материал. 2 сабақ

Бөлім/Тақырып

2-бөлім: Киіну. Сән. Талғам

Сабақтың оқу мақсаттары

ӘТН 2 Орфоэпиялық норма

Сөз ішіндегі және сөз аралығындағы ілгерінді, кейінді және тоғыспалы ықпал заңдылықтарына сәйкес айта білу

Ойлау дағдыларының өлшемі

Қолдану

Оқушыға берілетін тапсырма

Орфоэпиялық норма – сөздердің үндестік заңына сай дұрыс айтылуы. Үндестік заңы: буын және дыбыс үндестігі.

Буын үндестігі(сингармонизм) – сөздің бірыңғай жуан немесе бірыңғай жіңішке болып жалғануы.

Дыбыс үндестігі – дыбыстардың  бір-біріне әсер етіп, үйлесе, үндесе айтылуы. Ауызекі сөйлеу кезінде дыбыстар бір-бірімен үндесіп, ыңғайласа айтылады. Мысалы: жанбады - жамбады, жанған - жаңған. Айтылуда б дыбысының әсерінен (б айтылуы жағынан ерін дыбысы) н дыбысы еріндік м дыбысына өзгерсе, екінші мысалда ғ тіл арты дыбысы н тіл алды дыбысын ң тіл арты дыбысына ауыстырып тұр.Дыбыс үндестігін «ықпал» деп атайды. Ықпалдың  қазақ тілінде үш түрі бар.  1) Ілгерінді ықпал – қатар келган екі дыбыстың алдыңғысының соңғысына әсер етуі. Мысалы: Қарагөз – Қаракөз2) Кейінді ықпал – қатар келган екі дыбыстың  соңғысының өзінен бұрынғы дыбысқа  әсер етуі. Мысалы: аяқ – аяғы, төк – төге.3) Тоғыспалы ықпал – қатар келген екі дыбыстың бір-біріне  ілгерінді, кейінді ықпал арқылы өзгеріске ұшырауы. Мысалы:

Оқушыларға әр ықпал түріне 1-1-ден мысалдар келтіртіп, шеңбер бойынша сөз тіркестерін айтқызу, ажырата білуін қадағалау.

Тапсырма.

Ж. Тыңдалым материалдарының нәтижесі ретінде «Менің таңдауым» тақырыбында ақпараттық мәтін жазу. Ілгерінді, кейінді ықпал түрлерінің астын сызу. Сөз саны – 40 сөз.

Бағалау критерийі

• Таңдауы, талғамы көрінеді;
• Сән үлгілері туралы баяндайды;
• Ықпал түрлерін дұрыс ажыратады (2 қате кетуі мүмкін);
• Құрылымдалған мәтін жазады.