Электр энергияны өндіру, тасымалдау және қолдану. Трансформатор. Физика, 11 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерізімді жоспар бөлімі:

Айнымалы ток

мектеп:

Күні: _______________________

мұғалім:

Сынып: 11 ____

Қатысқандар саны: _____

Сабақ тақырыбы

 Электр энергияны өндіру, тасымалдау және қолдану. Трансформатор. 

Оқу мақсаттары

 - Қашықтыққа айнымалы токты жеткізу принципін түсіндіру;;

 - Электр энергиясын жеткізудегі жоғары кернеу мен айнымалы токтың ғылыми және экономикалық артықшылықтарын көрсету;

Сабақ мақсаттары

 - электр энергисын өндіру процесін түсіндіру;

 - қашықтыққа айнымалы токты жеткізу принципін түсіндіру;

 - электр энергиясын жеткізудегі жоғары кернеу мен айнымалы токтың ғылыми және экономикалық артықшылықтарын көрсету;

 - электр энергиясының негізгі тұтынушыларын атау.

Бағалау критерийлері

 - электр энергисын өндіру процесін түсіндіреді;

 - қашықтыққа айнымалы токты жеткізу принципін түсіндіреді;

 - электр энергиясын жеткізудегі жоғары кернеу мен айнымалы токтың ғылыми және экономикалық артықшылықтарын көрсетеді;

 - электр энергиясының негізгі тұтынушыларын атайды.

Тілдік мақсаттары

 оқушылар:

 - электр энергисын өндіру процесін түсіндіреді;

 - қашықтыққа айнымалы токты жеткізу принципін түсіндіреді;

 - электр энергиясын жеткізудегі жоғары кернеу мен айнымалы токтың ғылыми және экономикалық артықшылықтарын көрсетеді;

 - электр энергиясының негізгі тұтынушыларын атайды.

 Жазуда және диалог құруда баянды сөйлемдер/A series of useful phrases for dialogue / writing:

 Электр энергиясын өндіру негізінде……………………….

 Электр энергия тасмалдау желісінде энергияның шығынының көзі …………

 Электр желілеріндегі шығынды кеміту үшін….

 Электр энергиясының негізгі тұтынушысы….

 Басты дағдылар

 Зерттеу дағдылар

 Негізгі құндылық

 құзіреттілік

Құндылықтарды дарыту 

(жачандық азаматтықтың маңызды белгілері) (АЖ) 

 Development of effective communication skills, respect for the opinion of classmates

Knowledge and understanding of the GG: өз білімі және басқалардың білімі үшін жауапкершілік.

GG values: өз білімі және басқалардың білімі үшін жауапкершілік.

 Skills GG: диалог жүргізу, бір-біріне түсіндіру.

 Values are promoted through / through discussion of the key points of the topic in groups.

 Пәнаралық байланыстар 

 Mathematics (Basic algebra/arithmetic).

 Алгебралық есептеулер

 АКТ қолдану

 Интернетегі ақпаратпен жұмыс/ Search for additional information on the Internet.

 Бастапқы білім

 Электромагниттік индукция құбылысы, магнит ағыны, электромагниттік индукция заңы

 Сабақ барысы

 Жоспарланған іс-шаралар 

 Мұғалім оқушылармен амандасады және оларға дәптерлерінде жеке тапсырма орындауға ұсынады.

 (I) 1 тапсырма. Төмендегі суретке қараңыз .

 (а) Көрсетілген жүйенің атауын жазыңыз.

 (b) Негізгі бөліктерін жазыңыз.

 (с) Кез келген мемлекетке осы жүйенің маңыздылығын түсіндіріңіз

 Оқушылар 5 минут жұмыс жасайды.

 Слайдтан бірін-бірі бағалайды

 Дұрыс орындалуын талдайды.

 (W) Мұғалім оқушылармен бірлесе сабақтың тақырыбын, мақсатын, бағалау критерийлерін алып шығады.

 Сабаққа жоспар құрады.

 Жұмыс жоспары:

 1. топтарда жұмыс жасап баяндама дайындау;

 2. тақырып бойынша сұрақтар құрастыру;

 3. «Трансформатор»мәтінімен жұмыс жасау

 https://castlots.org/razdelit-na-gruppy/ сайт көмегімен мұғалім оқушыларды топтарға бөледі

 (W) Мұғалім сабақ тақырыбының постер дайндауға бөлімдерімен таныстырады:

 (G) 2 тапсырма. Топтық жұмыс 15 мин постерлер бойынша баяндама жасау.

 Топпен презентация бойынша постер дайындап, кестені толтырыңдар

 1 топ: 1. Қазақстанда электр энергиясының өндірілуі.

 Әртүрлі электростанцияларының құрылымы және мөлшері.

 2 топ: 2. Қазақстандағы электр энергияны тасмалдаушы желілері.

 Негізгі компенентерінің құрылымы және мақсаты.

 3 топ: 3. Электр энергияны алысқа жеткізу. Айнымалы токтың артықшылығы.

4 топ: 4. Электр желілеріндегі электр энергиясының шығынын азайту.

 5 топ: 5. Электр энергиясын тұтыну секторы. Электр энергиясын үнемдеу негіздері.

 Ресурстар:

 https://www.kegoc.kz/ru/elektroenergetika/elektroenergetika-kazahstana-klyuchevye-fakty

 http://bourabai.kz/toe/kazenergy.htm

 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0

 http://electricavdome.ru/peremennyj-tok-i-postoyannyj-tok-otlichie.html

 http://energ2010.ru/Toe/Toe_lekcii_neelektr/7_Preimushestva_perem_toka.html

 https://winnerscience.com/2014/08/13/8-advantages-of-alternating-current-over-direct-current/

 https://www.nsenergybusiness.com/features/newsmajor-types-of-power-plants-to-generate-energy-151217-6004336y/

 (G)топтық жұмыс және постерларды қорғау (15 мин).

 баяндама жасау кезінде кестені дәптерде толтырыңдар:

 Оқушылардың жауабы.

 Оқушылардың жауаптарын талдау. Оқушылар кестеге жазғандарын оқиды

 (I) 3 тапсырма. Мәтінмен жеке жұмыс «Трансформатор»

 Оқы және дәптерге жаз: 10 мин

•  Трансформатор – бұл…
•  Трансформаторды кім ойлап шығарды
•  Трансформатордың құрылысы
•  Тізбекте трансформатордың белгіленуі
•  Жұмыс істеу принципі қандай құбылысқа негізделген?
•  Жүктемесіз трансформатор
•  а)Трансформатор немен сипатталады?
•  Б) Қандай түрлері трансформаторлар болады
•  (коэффициентіне тәуелді)
•  Жүктелген трансформатор
•  Трансформаторды қайда қолданады?

 Трансформатордың жұмысы электромагниттік индукция құбылысына негізделген. Бірінші орам бойынша айнымалы ток өткен кезде өзекшеде айнымалы магнит ағыны пайда болады, ол екінші орамада индукциялық ЭҚК-ін тудырады. Болаттан жасалған өзекше магнит өрісін шоғырландырады, сондықтан магнит ағыны тек өзекшенің ішінде және оның барлық қималарында бірдей болады.

 Жүктемесіз трансформатор – екінші реттік орамға жүктеме қосылмаған кездегі жұмысы:

 Фарадей заңы бойынша бірінші немесе екінші кезкелген орамында индукциялық ЭҚК-нің лездік мәнінің, формуласы:

 Егер Ф = Ф₀соsωt, онда ԑ = ω Ф₀ sinωt, немесе ԑ = E₀sinωt , мында E₀= ω Ф₀ – бір орамдағы ЭҚК-нің амплитудасы.

 Бірінші реттік орамада орам саны N₁, толық индукциялық ЭҚК-і Ԑ₁ N₁ԑ тең, екінші реттік орамада толық индукциялық ЭҚК-і Ԑ₂ N₂ԑ тең, мында N₂ – екінші орамдағы орам саны. Осыдан

 Бірінші реттік орамға қоса берілген U₁ кернеу және индукциялық ЭҚК Ԑ₁ қосындысы осы орамдағы кернеудің төмендеуіне тең болуы тиіс: U₁ + Ԑ₁ = i₁R₁,

 мында R₁ – орамның активті кедергісі, ал i₁ –осы ормадағы ток күші. Әдете орамдағы активті кедергі өте аз i₁R₁ көбейтіндісін ескермеуге болады. Сондықтан U₁ ≈ - Ԑ₁. (2)

 трансформатордың екінші реттік орамасына жүктеме қосылмаса ток онда болмайды және келесі қатынас орындалады U₂ ≈ - Ԑ₂(3)

 Электрқозғаушы күштердің Ԑ₁ және Ԑ₂ лездік мәндері бір-бірімен сәйкес өзгеретіндігінен, олардың формуладағы қатынастарын әсерлік мәндерінің қатынастарына ауыстыруға болады:

 k –трансформация коэффициентті.

 Егер k<1 – жоғарылатқыш трансформатор; k> 1 – төмендеткіш трансформатор.

 Жүктемелі трансформатор

 Екінші реттік орамаға жүктеме қосылса орамнан ток жүреді. Онда U₂ ≈ - Ԑ₂ қатынасы толық орындалмайды сондықтан U₁ және U₂ арасындағы байланыс күрделі болады.

 Энергияның сақталу заңы бойынша бірінші тізбектің қуаты екінші тізбектің қуатына тең болуы тиіс, ;

 мында I₁ және I₂— бірінші және екінші орамдағы токтардың әсерлік мәндері.

 Сондықтан трансформатордың көмегімен кернеуді бірнеше есе артырсақ, біз соншама есе ток күшін кемітеміз (және керісінше).

 Трансформаторларды электр энергиясын алысқа тасымалдағанда, тұтынушыларға бөлгенде, түзеткіш, күшейткіш құралдарда көп қолданады.

 Трансформаторларды екі түрге бөлуге болады: тұрмыстық және өндірістік

 Тұрмыстық трансформаторды электр құралдарын қоректендіру көздерінде, технологиялық және медициналық рентген қондырғыларында, электр пештерінде, плазмалық және лазерлік қондырғыларда, радиолокация және электроника құрылғыларында пайдаланады. Тұрмыстық қондырғыларда көбіне төмендеткіш трансформаторларды қолданады.

 Өндірістік трансформаторларды электр энергия тасмалдаушы желілерінде қолданады. Жоғары қуатты трансформаторлар салқындатқыш маймен толтырылған бактарға салынады

 Трансформаторларды тағы екі түрге бөледі:

 1) Бөлгіш - тұрмыстық және өнеркәсіптік аспаптармен электр қауіпсіздігін мақсатын қамтамасыз ету үшін пайдаланылады.

 2) Өлшеу-тізбектегі өте үлкен, өте кішкентай айнымалы кернеу мен токтарды өлшеу үшін қолданылады.

 (І) Есеп шығару:(5 мин)

  «Трансформатор» тақырыбына

 1. Егер трансформатордың бірінші орамын тұрақты ток көзіне қосатын болса, не болады?

 2. Бірінші катушкада 840 орамы бар трансформатор кернеуді 220 В-тен 660 В-ке дейін артырады. Трансформация коэффициентті қанша? Екінші реттік катушканың орам саны қанша?

 Мұғалім жеке көмек көрсетеді

 Оқушылар жетістіктерін және сабақта туған қиындықтарды талдайды.

 Мен түсіндім….

 Маған қиын болды….

 Маған қажет ….

Үйге тапсырма: Сайттардан материалды оқу https://www.cyberphysics.co.uk/topics/magnetsm/electro/Transfromer/trnsfrmr.htm

 https://en.wikibooks.org/wiki/A-level_Physics_(Advancing_Physics)/Transformers

 https://opentextbc.ca/physicstestbook2/chapter/transformers/

 Саралау – оқушыларға қалай  көбірек қолдау көрсетуді  жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

 Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз? 

 Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

 Саралау іріктелген тапсырмалар, нақты бір оқушыдан күтілетін нәтижелер, оқушыға дербес қолдау көрсету, оқу материалдары мен ресурстарын оқушылардың жеке қабілеттерін есепке ала отырып іріктеу (Гарднердің жиындық зият теориясы) түрінде болуы мүмкін.  

 Топптық жұмыста – бірін-бірі бағалау, бір-біріне кері байланыс беру, жеке жұмыста мұғалімнің ауызша формативті бағалауы

Денсаулық сақтау технологиялары. 

Сергіту сәттері мен белсенді  іс-әрекет түрлері. 

Осы сабақта қолданылатын Қауіпсіздік техникасы ережелерінің тармақтары

Қабілетті жоғары оқушылардың алдына қандай міндеттер қоясыз?

 Топтық жұмыста: үлгерімі жоғары оқушылар лидер және консультант ролін атқарады

 Қиындық сезінген оқушыларға жеке көмек көрсету

Барлық оқушылар:

Оқушылардың көпшілігі:

Кейбір оқушылар:

 - электр энергисын өндіру процессін түсіндіреді;

 - электростанция түрлерін және жұмыс істеу принципін түсіндіреді;

 - трансформатордың жұмыс істеу принципін түсіндіреді;

 - қашықтыққа айнымалы токты жеткізу принципін түсіндіреді;

 - электр энергиясын жеткізудегі жоғары кернеу мен айнымалы токтың ғылыми және экономикалық артықшылықтарын көрсетеді;

 - электр энергияның негізгі тұтынушыларын атайды.

  - формула көмегімен есеп шығарады

Сабақ бойынша рефлексия  

 Use this section to reflect on the lesson. Answer the most important questions about your lesson from the left column.

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? 

Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен? 

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Мен сабақ кезінде сынып немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/қиындықтары туралы не анықтадым, келесі сабақтарға назар аудару қажет?