Электр тогы.Тізбек бөлігі үшін Ом заңы. Физика, 10 сынып, дидактикалық материал.

Зертханалық жұмыс

Өткізгіштерді аралас жалғауды зерттеу

Мақсаты: Өткізгіштерді аралас қосу арқылы кернеуді және ток күшін бөлуді үйренуге машықтану. Аралас қосу кезіндегі тізбек бөлігіндегі кернеулерді өлшеп үйрену.

Құрал жабдықтар: 4 В арналған тұрақты ток көзі, 3,5 В екі шам, 15-50 Ом-дық айнымалы резистр 3 вольтметр.

Қысқаша теория: Тізбекте паралель және тізбектеліп жалғанған өткізгіштер болса тізбек аралас деп аталады. Өткізгіштерге байланысты аралас жалғау әртүрлі болады.

• Қосымша кедергі (1 сурет). Егер кедергі мәні аз болып өткізгішке тізбектей жалғанса ол қосымша кедергі болып есептеледі. Қосымша кедергі шектік кернеу мен ток күшіне есептеледі.

• Шунт (2 сурет). Егер өткізгіш элек-тр құрылғысына паралель қосылса ондағы потенциал-дар айырмасы бірдей болады. Өткізгіштің шетін-дегі кернеу 0-ге тең болады. Электр құрылғысында тоқ болмайды. Заряд тасымалы өткізгіш арқылы жүргізіледі. Мұндай өткізгішті шунт деп атайды.
• Кернеу бөлгіштер (потенциометр). Кедергісі өзгеріп отыратын (3 сурет) және (4 сурет) өткізгіштер тізбек-тегі ток күші мен кернеуді реттеп отыруға көмектеседі. Ток көзіменен электр құрылғылардағы кернеуді реттеп отыратын тізбектің сызбасы төменде берілген.

Жұмыстың орындалу тәртібі

1 тапсырма.

• Берілген сызба бойынша тізбек құрастырыңдар.

2. Айнымалы резистрдің пайдалануын түсіндіріңдер.

3. Реостат тиегінің әртүрлі орындары үшін вольтметрдің көрсетуін анықта.

4. Мәліметтерді кестеге енгіз.

• Тізбектің АВ, СD бөлігіндегі кернеулердің қосындысын ток көзіндегі кернеумен салыстыр.
• Реостат тиегін жылжытқанда шамның жарығының өзгеру себебін түсіндіріңдер.
• Қорытынды шығарып, сараптама жасаңдар.

2 тапсырма.

1. Берілген сызба бойынша тізбек құрастырыңдар.

2. Айнымалы резистрдің пайдалануын түсіндіріңдер.

3. Кілт қосылғандағы және ажыратылғандағы вольметр-лердің көрсетулерін анық-таңдар. Мәліметтерді кестеге енгізіңдер.

• Реостат тиегінің шеткі нүктелері үшін кілттің ажыратылған және қосылған кезіндегі вольтметрлердің көрсетулерін анықта. Шамның жарқырауын қадағалаңдар. Мәліметтерді кестеге енгізіңдер.

• Тізбектің бөлігіндегі кернеулердің қосындысын ток көзінің кернеуімен салыстырыңдар.
• Бірінші вольтметрдегі кернеу 0-ге тең болу шартын анықтаңдар.
• Қорытынды шығарып, сараптама жасаңдар.

3 тапсырма.

1. Берілген сызба бойынша тізбек құрастырыңдар.

2. Реостат тиегін бір шетінен екінші шетіне жылжыта отырып үш нүкте-дегі кернеудің мәнін анықтаңдар. Мәліметті кестеге енгізіңдер.

3. Реостат тиегінің кез келген нүктесіндегі кернеудің шеткі нүктедегі кернеуге тең болатынын дәлелде.

4. Айнымалы резистрдің пайдалануын түсіндіріңдер.

5. Қорытынды шығарып, сараптама жасаңдар.