Сұйықтың беттік қабатының қасиеттерi. Жұғу, қылтүтіктік құбылыстар. Физика, 10 сынып, қосымша материал 1.

Қосымша 2

1-ші қатар тапсырмасы:

1. «Беттік керілу» бойынша берілген ақпаратпен танысу.

2. Берілген сұрақтарға жауап беру:

- беттік керілу дегеніміз не?

- беттік керілуді қалай бақылауға болады?

- беттік керілу қандай шамалармен сипатталады?

3. Зерттеу жұмысы: Бірнеше әдістермен сұйықтықтың беттік керілуін анықтау.

Жұмыс мақсаты: Сұйықтың беттік керілуін анықтауды үйрену.

Құрал - жабдықтар: электронды таразы, штангенциркуль, өлшеуіш сына, ине, өлшеуіш таспа, конустық құты, стақан, шұнғырма (воронка), резенке түтекше, шыны ұшы бар шүмек (кран), бекіткіштері бар штатив, тазартылған су.

Қысқаша теория: Беттік керілу сұйықтық беттік қабатының шекарасына әрекет ететін F беттік керілу күшін, сол шекараның l ұзындығына қатынасымен өлшенеді.

σ = ; F = F_ау → σ D = mg

σ =

σ – беттік керілу коэффициенті;

M – аққан су массасы;

g – еркін түсу үдеуі;

N –су тамшысы саны;

D – шыны түтіктің ішкі диаметрі.

Жұмыстың барысы:

Тәжірибе №1. Тамшының үзілу әдісі .

1. Қондырғыны жинандар: бекіткіштері бар штатив, тазартылған су, конустық құты, стақан, шұнғырма (воронка), резенке түтекше, шыны ұшы бар шүмек.

2. Өлшеуіш сына мен штангенциркульдың көмегімен шыны

ұшының ішкі диаметрін өлшендер. Бос стақанның массасын 01г дейінгі дәлдікпен өлшендер.

3. Түтіктің астына құты қойып, шүмекті жайлап ашып, түтіктен су тамшыларының тамуы реттеледі (жиілігі минутына 30-40 тамшы). Осы шарт орындалғанда ғана тамшының үзілуі ауырлық күшінің әрекетінен деп санауға болады.

4. Түтіктің астына бос стакан қойып, 60 тамшы санап, жинап алындар. Стақанды тағы өлшеп, оған тамған тамшының массасын есептендер.

5. σ = формуламен судың беттік керілуін есептендер (M – су массы, n – тамшылар саны, D – шыны ұшының диаметрі).

6.Өлшеулер мен есептеулер нәтижесін кестеге жазындар.

Кесте 1.

Есептелуі:

σ₁ = ;

σ₂ = ;

σ₃ = ;

σ_орт =;

Қателік:

Қорытынды жаса.

2-ші қатар тапсырмасы:

1. «Қылтүтіктік құбылыстар» бойынша берілген ақпаратпен танысу.

2. Берілген сұрақтарға жауап беру:

- қылтүтіктік құбылыстар дегеніміз?

- қылтүтіктік құбылысты қалай бақылауға болады?

- қылтүтіктік құбылыстар қандай шамалармен сипатталады?

3. Зерттеу жұмысы: Тәжірибе № 2. Капиляр бойымен сұйықтың көтерілу әдісі.

Жұмыс мақсаты: Сұйықтың беттік керілуін анықтауды үйрену.

Құрал - жабдықтар: электронды таразы, штангенциркуль, өлшеуіш сына, ине, өлшеуіш таспа, конустық құты, стақан, шұнғырма (воронка), резенке түтекше, шыны ұшы бар шүмек (кран), бекіткіштері бар штатив, тазартылған су.

Қысқаша теория: Беттік керілу сұйықтық беттік қабатының шекарасына әрекет ететін F беттік керілу күшін, сол шекараның l ұзындығына қаьтынасымен өлшенеді.

σ = ; F = F_ау → σ D = mg

σ =

σ – беттік керілу коэффициенті;

M – аққан су массасы;

g – еркін түсу үдеуі;

N –су тамшысы саны;

D – шыны түтіктің ішкі диаметрі.

1. Ине мен штангенциркульдің көмегімен капилярдың диаметрін өлшендер.

2. Капилярды суға батырып, оның бойымен көтерілген судың биіктігін өлшендер.

3. σ = формуласымен судың беттік керілуін есептендер.

(ρ – сұйық тығыздығы, h – судың көтерілу биіктігі, D – капилляр диаметрі ).

4. Өлшеуді бірнеше рет қайталап σ_орт мәнің табындар.

5. Өлшеулер мен есептеулер нәтижесін кестеге жазындар.

Әр түрлі әдіспен табылған мәндерін салыстырындар және оны қорытындылаңдар.

Есептелуі:

σ₁ =

σ₂ =

σ₃ =

σ_орт =

Қателік:

Қорытынды жаса.

Мұғалімге арналған нұсқаулық: оқушылардың жауаптары осы мәндес болуы мүмкін. Осы парақ негізінде әр оөқушының жұмысын бағалауға болады.

Бірнеше әдістермен сұйықтықтың беттік керілуін анықтау

№1 қатар

Жұмыс мақсаты: Сұйықтың беттік керілуін анықтауды үйрену.

Құрал - жабдықтар: электронды таразы, штангенциркуль, өлшеуіш сына, ине, өлшеуіш таспа, конустық құты, стақан, шұнғырма (воронка), резенке түтекше, шыны ұшы бар шүмек (кран), бекіткіштері бар штатив, тазартылған су.

Қысқаша теория:

Беттік керілу сұйықтық беттік қабатының шекарасына әрекет ететін F беттік керілу күшін, сол шекараның l ұзындығына қаьтынасымен өлшенеді.

σ = ; F = F_ау → σ D = mg

σ =

σ – беттік керілу коэффициенті;

M – аққан су массасы;

g – еркін түсу үдеуі;

N –су тамшысы саны;

D – шыны түтіктің ішкі диаметрі.

Жұмыстың барысы:

Тәжірибе №1. Тамшының үзілу әдісі .

1. Қондырғыны жинандар: бекіткіштері бар штатив, тазартылған су, конустық құты, стақан, шұнғырма (воронка), резенке түтекше, шыны ұшы бар шүмек.

2. Өлшеуіш сына мен штангенциркульдың көмегімен шыны

ұшының ішкі диаметрін өлшендер. Бос стақанның массасын 01г дейінгі дәлдікпен өлшендер.

3. Түтіктің астына құты қойып, шүмекті жайлап ашып, түтіктен су тамшыларының тамуы реттеледі (жиілігі минутына 30-40 тамшы). Осы шарт орындалғанда ғана тамшының үзілуі ауырлық күшінің әрекетінен деп санауға болады.

4. Түтіктің астына бос стакан қойып, 60 тамшы санап, жинап алындар. Стақанды тағы өлшеп, оған тамған тамшының массасын есептендер.

5. σ = формуламен судың беттік керілуін есептендер (M – су массы, n – тамшылар саны, D – шыны ұшының диаметрі).

6.Өлшеулер мен есептеулер нәтижесін кестеге жазындар.

Кесте 1.

Есептелуі:

σ₁ = ;

σ₂ = ;

σ₃ = ;

σ_орт = ;

Қателік:

№2 қатар

Тәжірибе № 2. Капиляр бойымен сұйықтың көтерілу әдісі.

1. Ине мен штангенциркульдің көмегімен капилярдың диаметрін өлшендер.

2. Капилярды суға батырып, оның бойымен көтерілген судың биіктігін өлшендер.

3. σ = формуласымен судың беттік керілуін есептендер.

(ρ – сұйық тығыздығы, h – судың көтерілу биіктігі, D – капилляр диаметрі ).

4. Өлшеуді бірнеше рет қайталап σ_орт мәнің табындар.

5. Өлшеулер мен есептеулер нәтижесін кестеге жазындар.

Әр түрлі әдіспен табылған мәндерін салыстырындар және оны қорытындылаңдар.

Есептелуі:

σ₁ =

σ₂ = ;

σ₃ = ;

σ_орт = ;

Қателік:

Қорытынды жаса. Судың беттік керілу коэффициентін екі тәсіл арқылы есептеп көрдік: бірінші тәсіл бойынша ал екінші тәсіл бойынша Жалпы судың беттік керілу коэффициенті 0,07 Н/м