Дененің импульсі. Дененің импульсінің сақталу заңдары. Физика, 10 сынып, қосымша материал 2.

Дененің массасы мен оның қозғалыс жылдамдығының көбейтіндісіне тең болатын физикалық шама дене импульсі деп аталады. (грек тілінен «impulses» - соққы дегенді білдіреді).

- жылдамдықпен қозғалып келе жатқан массасы дененің импульсі.

Масса – скалярлық шама, ал жылдамдық – векторлық шама, дене импульсі де векторлық шама болып табылады. Дене импульсі векторының бағыты жылдамдық бағытымен сәйкес келеді.

Өлшем бірлігі – кг*м/с.

Қандай да бір дене бастапқы жылдамдықпен қозғалып келе жатсын делік. Белгілі бір уақыттан кейін оның жылдамдығы өзгерсін делік. Егер үдеу жылдамдықтың өзгеру шапшаңдығын сипаттайтынын ескерсек, онда Ньютонның екінші заңын өрнектейтін формуласын мына түрде жазайық.

Күш пен оның әрекет ету уақытының көбейтіндісі күш импульсі д.а.

Күш импульсі бағыты күш векторының бағытымен сәйкес келетін векторлық шама болып табылады.

Өлшем бірлігі – Н*с (Ньютон*секунд).

Импульстік түрдегі Ньютонның екінші заңы:

Дене импульсінің өзгерісі күш импульсіне тең.

Табиғаттағы барлық денелер бір-бірімен әрекеттеседі. Бірақ қарастырылып отырған жүйедегі өзара әрекеттесіп отырған денелерге сырттан күштер әрекет жасамау қажет.

Тұйық жүйе деп сыртқы күштер әрекет етпеген жағдайда жүйеге енетін денелер бір-бірімен ішкі күштер арқала ғана әрекеттесетін жүйені айтады.

Өзара әрекеттесу күштері қандай болса да, олар Ньютонның үшінші заңы бойынша байланысады:

және - шарлардың өзара соқтығысқаннан кейінгі жылдам

Мұндағы , және - шарлардың өзара әрекеттескенге дейінгі жылдамдықтары, дықтары.

Тұйық жүйедегі өзара әрекеттесетін денелер импульстерінің қосындысы өзгермейді (сақталады). – импульстің сақталу заңы. Әрбір дененің импульсі өзгергенімен, олардың импульстерінің қосындысы өзгермейді.

Сабақты пысықтау. Есептер шығару. 17-жаттығу. №1.

• 6 км/сағ жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адамның импульсі қандай?
• 20 м/с жылдамдықпен түзу сызық бойымен қозғалып келе жатқан массасы 2 кг дене массасы 3 кг денемен соқтығысады да, әрі қарай екеуі бірігіп жылдамдықпен қозғала бастайды. Сыртқы күштер әрекет етпейді деп есептеңдер. Денелердің соқтығысуға дейінгі, соқтығысудан кейінгі жалпы импульстерін және соқтығысудан кейінгі жылдамдығын анықтаңдар.
• Массасы 1,5 т автокөліктің жылдамдығы 36 км/сағ-тан 72 км/сағ-қа дейін өсті. Автокөлікке әрекет еткен кездегі күш импульсі нешеге тең?

Үй тапсырмасын тексеру.