№ 4 Зертханалық жұмыс «Бір-біріне бұрыш жасай әрекет еткен күштерді қосу». Физика, 10 сынып, дидактикалық материал.

БҰРЫШ АСТЫНДА БАҒЫТТАЛҒАН КҮШТЕРДІҢ ҚОСЫЛУЫ

( жалпы ұпай саны- 24)

 Жұмыс мақсаты. Бір-бірімен перпендикуляр немесе бұрыш жасап тұрған екі динамометр көмегімен кірдің салмағын (ауырлық күшін) өлшеу

Теориялық негіздеме

 Денелердің бір-біріне әрекетінің өлшемін сипаттайтын физикалық шаманы күш деп атайды.

 Күш шамасымен, бағытымен және түсірілу нүктесімен сипатталады.

 Күшті өлшейтін аспап динамометр деп аталады

 Теңәрекетті күш деп денеге бір мезгілде әрекет ететін бірнеше күштің әрекетіндей әрекет жасайтын күшті айтады

 Суреттегі бір материалық нүктеге әсер ететін F₁ және F₂ екі күштердің тең әрекетті күшіR болады.

.

 Күштің вертикаль немесе бұрышпен түсуіне қарай тең әсерлі күштің модулі өзгермей тұрақты (ауырлық күштің модуліне тең) болып қалады.

 Құрал-жабдықтар: жан-жақты штатив, негізі, штативті өзекше, динамометрге арналған ұстағыш, дөңгелек немесе тік бұрышты оқтамаларға арналған қысым-саптау, өлшеуіш, жіп, динамометрлер, бұрыштық шкалалы көшірмесі (транспортирмен) , қайшы

 Эксперименттік қондырғы:

 Тапсырмалар:

1. Тәуелсіз шамаларды анықтаңдар:

2. Тәуелді шамаларды анықтаңдар:

3. Өзгермейтін шамаларды анықтаңдар:

 Ескертпе : Шамаларды анықтаған кезде олардың айырмашалығын нақты білу керек, керек кезінде мұғаліммен ақылдасыныз

Жұмыс барысы

• Деформацияланбаған жағдайдағы динамометрлердің нөлдік нүктесін ретке келтіріңіздер.
• Қысқа жіптің ұштары мен ортасына кішкене ілмектерді байлаңыздар.
• Динамометрлер бір жазықтықта орналасуға тиіс.
• Транспортирді жүктің жібіне қыстырғышпен бекітуіміз керек.
• Жіптердің ұштарында байланған әр ілмекті динамометрлер ілгегіне бекітініздер, ал ортасына 100 г гірге арналған ұстағышты іліңіздер.
• Штативтегі қысқыштарды реттеңіздер, олар бір биіктікте орналасуы керек.
• Бұрыштық шкаланыдөңгелектің ортасы гірді ілу нүктесімен сәйкес келетіндей орналастырыныз, ал салмақ бағыты(ауырлық күші) бұрыштық шкаланың негізгі осьтерінің бірімен сәйкес болу керек.

Өлшеу нәтижелері

1. Өлшеу және есептеу нәтижелерін кестеге төмендегі критерийлер арқылы толтырыңдар

• Кестеге физикалық шамалар өлшем бірлігімен және аспап қателігімен дұрыс толтырылған. (2 ұпай)
• Өлшеулер ең кемінде үш рет орындалған. (3 ұпай)
• Барлық есептеулер бірдей дәлдікпен жазылған. (1 ұпай)
• Абсолют және салыстырмалы қателіктер бағаны толтырылған. (2 ұпай)

2. Мәліметтерді өңдеу: (Өлшеу қателіктерін ескеріп, толық есептеулер орындау) (5ұпай)

5ұпай – барлық есептеулер қателіктерін ескеріп дұрыс жасалған,

4ұпай –есептеулерде қорытқы нәтижеге әсер етпейтін қателер орын алған,өлшеу қателіктері ескерілген.

3 ұпай - есептеулерде қорытқы нәтижеге біршама әсер ететін қателер орын алған, өлшеу қателіктері ескерілген.

2 ұпай –барлық есептеулер дұрыс орындалған, қателіктер ескерілмеген.

1ұпай - есептеулерде қорытқы нәтижеге біршама әсер ететін қателер орын алған, өлшеу қателіктері ескерілмеген.

 Ескертпе : Абсолют және салыстырмалы қателіктерді осындай формула көмегімен анықтау

Эксперимент нәтижесін график түрінде көрсету

 Ауытқу бұрышына тәуелділік графигін төмендегі талаптарға сай тұрғызыңдар.

• Координата осьтерінде физикалық шамалар өлшем бірліктерімен дұрыс көрсетілген. (2 ұпай)
• График масштабы есептеу нәтижелеріне сай таңдалған. (2 ұпай)
• График координаталық жазықтықтың ең кемінде ¼ бөлігін қамтиды. (1 ұпай)
• Барлық нүктелер масштабқа сәйкес дұрыс белгіленген. (2 ұпай)
• График сызығы орташа мәндер арқылы дұрыс жүргізілген. (1 ұпай)

Қорытынды: (2 ұпай)

 Ескертпе: Жұмысты қорытындылау үшін тұрғызылған графикке толық анализ жасап, әр түрлі түстерге сәйкес келетін толқын ұзындықтарын график көлбеулігіарқылыанықтау қажет.

 Жауабын А_кр=А±ΔА түрінде жазып, есептеулер нәтижесін график көмегімен анықталған нәтижемен салыстырыңыз.

Жұмыс нәтижесін жақсарту үшін ұсыныстар: (1 ұпай)

 Ескертпе: бұл жерде жұмыс нәтижесін жақсарту үшін жұмыс орындау тәсіліне енгізетін өзгертулерді атап өтіңіз.

Бақылау сұрақтар: (3 ұпай)

• Теңәсерлі күш құрастырушы күшпен теңесу үшін екі күш қандай бұрыш жасай әсер ету керек? Графикалық түрде шешіп, тәжірибе арқылы тексеріңіз.
• Екі әсер етуші күштің теңәсерлі күші бұрышқа тәуелді қандай аралықта болады? Тәжірибеде тексерініз.
• Бір нүктеге 30^обұрыш жасай 50 Н және 70 Н болатын екі күш әрекет етеді. Осы күштердің теңәрекетті күші неге тең графикалық тәсілмен аңықтандар.[5,6,1]