Қозғалыстың салыстырмалылығы. Галилейдің салыстырмалылық принципі. Инвариантты және салыстырмалы физикалық шамалар. Физика, 10 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:

Мектеп: Ақтау қаласындағы химия-биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні: Абдығалиев Ә.А.

Сынып: 10

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы: Қозғалыстың салыстырмалылығы. Галилейдің салыстырмалылық принципі. Инвариантты және салыстырмалы физикалық шамалар

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

10.2.1.4 Жылдамдықтарды қосу мен орын ауыстыруды қосудың классикалық заңын есеп шығаруда қолдану

10.2.1.3 - инварианты және салыстырмалы физикалық шамаларды ажырату;

 Сабақ мақсаттары

Қозғалыстың салыстырмалығын сипаттай алады;

Галилей түрлендірулерін түсіне алады.

 Бағалау критерийлері

• Механикалық қозғалысқа мысал келтіре алады;
• Қозғалысты сипаттайтын шамаларды айта алады;
• Қозғалыстағы салыстырмалы жылдамдықты анықтай алады және бағытын көрсете алады.

 Тілдік мақсаттар

 Құндылықтарды дарыту

Жауапкершілік, топта бірігіп жұмыс жасай алу қабілеті, академиялық шынайылық.

 Пәнаралық байланыстар

Математика пәнінен координата жүйесімен таныс.

 АКТ қолдану дағдылары

Интербелсенді тақта, презентация.

Бастапқы білім

Жылдамдықтың таңбасын, өлшем бірлігін, анықтамасын, есептеу формуласын еске түсіру.

Жылдамдықты біле отырып орын ауыстыруды есептеу.

Бағыттас және қарама – қарсы қозғалыстарды ажырата білу. Мысалдар келтіру.

Сабақ барысы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

Сабақ басында:

(E) - Сергіту сәтін ұйымдастыру (жаттығу жасату, сол арқылы оқушылардың қай санақ денесіне қатысты қозғалатынын, қай санақ денесіне қатысты қозғалмайтынын анықтау);

- Слайдтағы сурет арқылы сабақ тақырыбын және мақсатын айқындау.

1 слайд

(D) Қозғалыстың салыстырмалылығына видео көрсету

(W ) Санақ денесі, қозғалыстағы дене, санақ жүйесі, координата жүйесі, салыстырмалы, тасымал, абсолют жылдамдық ұғымдарымен танысу.

Қозғалыстың салыстырмалылығын, Галилей түрлендірулерін, жылдамдықтарды қосу ережесін талдау.

Екі инерциалды санақ жүйесін қарастырып, біріншісін , екіншісін деп белгілесек, оларға сәйкес координаттар және болады. 1-сурет.

санақ жүйесі санақ жүйесіне қарағанда осі бойымен жылдамдығымен қозғалсын. Қарастырылып отырған санақ жүйелерінде нүктесінің және координаттар аралығындағы байланысты табайық.

Егер бастапқы уақыт ішінде мен бір-біріне сәйкес келсе, онда 1-суреттен төмендегіше теңдеулер шығады:

(1)

Классикалық механиканың қағидасы бойынша барлық санақ жүйелерінде уақыт ағымы бір-біріне тең болады.

Сондықтан да (1*)

Осы жоғарыда алынған төрт теңдеу Галилей түрлендіруі деп аталынады. (1) және (1*) теңдеулерін уақыт бойынша дифференциалдасақ, онда және жүйелеріндегі нүктесінің жылдамдықтарының арасындағы байланыс анықталынады:

Жылдамдықтарды қосу ережесі:

v_абс= v_{сал + Vтас}

(D) қозғалыстың салыстырмалылығы мен жылдамдықты қосу ережесіне тәжірибе көрсету.

Түйін:

• Салыстырмалы принцип. Табиғаттағы кез-келген физикалық құбылыс барлық инерциялық жүйеде бірдей өтеді.
• Жылдамдықтың инварианттық принципі. Бос кеңістіктегі (ваккумдегі) жарық жылдамдығы жарық көзі мен жарық қабылдағыштың қозғалысына тәуелсіз тұрақты шама.

Табиғаттың іргелі қасиеттерін сипаттайтын А. Эйнштейннің 2-ші постулаты тәжірибеден алынған қорытындыларға негізделген.

(G) Оқушыларды 3 топқа бөліп, әрқайсысына талдауға және есептеп шығаруға тапсырма беру.

Әр топ тапсырма бойынша: санақ денесін, қозғалыстағы денені, денелердің салыстырмалы жылдамдығының бағытын және мәнін анықтауы тиіс.

1-топ: дене тәрбиесі сабағында мұғалім Асан мен Дастанды 60 м арақашықтыққа жарыстырады. Мұғалім старт сызығынан жүгіруге рұқсат береді. Асан 3 м/с, Дастан 2,5 м/с жылдамдықпен жүгіреді.

2-топ: Мектептен үйге қарай 6 м/с жылдамдықпен қозғалған Әсемге қарама – қарсы 3 м/с жылдамдықпен жел соғады.

3-топ: жағадағы ағашқа қатысты 6 км/сағ жылдамдықпен қозғалған моторлы қайыққа қарсы 3 км/сағ жылдамдықпен өзен ағысы ағады.

(f) Барлық топта ортақ есеп

9 сынып есептер жинағынан (Б.А. Кронгарт, С.М. Тезекеев) есептер шығару:

2.1. Паралель жолдармен екі пойыз бірқалыпты қозғалады: ұзындығы 630 м және жылдамдығы 48 км/сағ жүк пойызы, ұзындығы 120 м, жылдамдығы 102 км/сағ жолаушылардың пойызы. Егер қозғалыстары: а) бір бағытта; ә) қарама – қарсы бағытта болса, пойыздардың салыстырмалы жылдамдықтары қандай? Біреуі екіншісінің жанынан қанша уақытта өтеді?

2.2. А пунктінен В пунктіне дейінгі аралықты катер бара жатқанда 3 сағ, ал қайтарда 6 сағ жүзіп өтеді. Моторы сөндірілген катерге А-дан В-ға дейінгі жолды жүзіп өту үшін қанша уақыт керек? Суға қатысты катердің жылдамдығы тұрақты деп есептеңдер.

https://www.youtube.com/watch?v=aQi9BQhu4nc

4 слайд

https://www.youtube.com/watch?v=aQi9BQhu4nc

http://somit.ru/mehanika.htm

6 слайд

7 слайд

8 слайд

Әрбір топтағы оқушылап бір-бірін мына дескрипторлар бойынша бағалайды:

- санақ денесінін анықтайды;

- қозғалыстағы денені анықтайды;

- салыстырмалы жылдамдықтың бағытын анықтай;

- салыстырмалы жылдамдықтың мәнін анықтайды.

Оқушылар рефлексия жүргізу:

- нені білдім, нені үйрендім

- нені толық түсінбедім

- өте жақсы түсінген жазу.

стикерлер беру

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Қабілеті жоғары, өз бетімен ойлау кабілеті жақсы оқушыларға тақырыпқа байланысты күрделі тапсырманы орындай алуы.

Оқушылардың көпшілігі механикалық қозғалысты біле отыра, есептер жинағы бойынша А,В деңгейінің сұрақтарына жауап бере алады.

Өзінің отырған тобында өтілген тақырып бойынша кемінде 2 мысал келтіре алады. Бір- бірлерін бағалай алады.

Қорытынды бағаны мұғалім қояды.

Кері байланыс:

- нені білдім, нені үйрендім

- нені толық түсінбедім

- немен жұмысты жалғастыру қажет

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1: Оқушылар қозғалысты физикалық тұрғыдан сипаттай алады;

2: Оқушылар өз ойын еркін жеткізе алды.

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1: Күнделікті өмірде болып жатқан механикалық қозғалысқа мысалдар келтіру;

2: Тапсырманы топта талдау.

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?

Оқушылардың топтық жұмысына