Аспан денелеріне дейінгі арақашықтықты анықтау. Параллакс. Физика, 9 сынып, презентация.

Ой қозғау сұрақтары:

1 топ

1. Параллакс ұғымын қалай түсінесің?

2. Алғашқы қазақ ғарышкері кім?

3. Ертедегі қазақ халқына астрономия заңдылықтарының қандай пайдасы болған?

4. Жұлдызға дейінгі қашықтықты қалай анықтауға болады?

2 топ

20 пк неше км болады?

Тәуліктік параллакс дегенді қалай түсінесің?

Алғашқы ғарышкер кім?

Жарық жылы қанша метр?

Астрономиялық бірлік деп нені айтамыз?

Аспан денелеріне дейінгі арақашықтықты анықтау. Параллакс.

Оқу мақсаты: 9.7.2.1 - жұлдыздық параллакс ұғымын түсіндіру;

9.7.2.4 - парсек дегеннің не екенін білу;

Астрономиялық бірлік, парсек, жарық жылы ұғымдарын түсінеді және оларды метр өлшеміне өрнектеу;

Аспан денелеріне дейінгі арақашықтықтарды анықтаудың әдістерін білу;

Аспан денелеріне дейінгі арақашықтықтарды анықтаудың әдістерін сипаттау;

Аспан денелеріне дейінгі арақашықтықты формула бойынша есептеу;

Сабақ мақсаты:

Астрономиялық бірлік, парсек, жарық жылы ұғымдарын түсінеді және оларды метр өлшеміне өрнектей алады.

Аспан денелеріне дейінгі арақашықтықтарды анықтаудың әдістерін атай алады;

Аспан денелеріне дейінгі арақашықтықтарды анықтаудың әдістерін сипаттай алады;

Аспан денелеріне дейінгі арақашықтықты формула бойынша есептей алады.

Бағалау критерийлері :

Арнайы пәндік лексика мен терминология:

Параллакс- parallax

Годичный параллакс -annual parallax

Солнечная система -solar system

Небесное тело-heavenly body

Линейные радиусы - linear radius

Угол –angle

Расстояние –distance

Базис- base

Астрономическая единица

Парсек – parsec

Световой год- light year

Радиолокация – Radar

Цефеиды- Cepheids

Закон Хаббла- Cepheids

Астрономиялық бірлік (а.б) – Жер центрі мен Күн центрі арасындағы орташа қашықтық, шамамен жер орбитасының үлкен жарты осіне тең.

ХАҰ бойынша

1 а.б.=149 597 870 700 метр=149,6 млн км

1 ж.ж=63 241,077 а.б.

АстрономиялыҚ бірлік

Астрономиялық бірлік —  астрономияда қашықтықты өлшеудің тұрақты бірлігі болып, ол әдетте жер шары мен күнніңКүн (жұлдыз) арақашықтығына сай белгіленген. Көбінесе жұлдызара, жұлдыздық денелер ара алыс қашықтықты өлшеуге қолданылады. Бұрын ол 149 597 871 000 м (92 955 807 ағылшын милі) делінсе қазіргі түзетілген нұсқасы 149 597 870 700 м. Бұл шамалап айтқанда 150 млн км.

Жарық жылы

Жарық өте тез тарайды. Бір секундта жарық 300 000 км жүріп өтеді, ол – шамамен Жерден Айға дейінгі қашықтық. Оны секундына бір жарық өтетіндігінен байқауға болады. Соған сәйкес бір жылда жарықтың өтетін қашықтығы 9 500 000 000 000 км және оны жарық жылы деп атауға болады.

Парсек

Парсек те үлкен қашықтықтарды өлшеуге арналған. Парсек - бұл Күннен астрономиялық объектіге дейінгі қашықтық, жылдық параллакс бір бұрыштық секундқа тең (1/3600 градус).

1 парсек – 3,26 жарық жылы.

Паралла́кс  — бақылаушының орналасуына байланысты көрінетін объектінің алыстағы фонға қатысты орнының өзеруі.

Базис — А (бақылаушы) нүктесінен бақылаушы үшін көз жеткізілген белгілі бір В нүктеге дейінгі мұқият өлшенген қашықтық.

Радиолокация әдісі жақын ғаламшарларға дейінгі қашықтықты анықтау үшін қолданады.

Объекттерді және олардың нақты орналасуын радиотолқындар арқылы анықтау – радиолокация.

Радиолокация

Радиолокация (лат. lokatio - орналасу орны) — радиотолқын көмегімен түрлі объектілерді іздеп табу және оның орнын анықтау. Белгілі бір бағытта жіберіліп, жолындағы объектіден шағылған импульс түріндегі толқын экран бетінен импульс түрінде көрінеді. Оның оралу уақыты арқылы объектіден станцияға дейінгі қашықтығы анықталады.

Көкжиектік параллакс – жұлдыздан көру сәулесіне перпендикуляр Жер радиусы көрінетін бұрыш.

(300 000 км – 5 а.б.)

Параллакс аз болған сайын, объект алыс орналасқан. Айдың параллаксы ең үлкен мәнге ие.

Көкжиектік параллакс

Аспан денелеріне дейінгі қашықтықты анықтаудың аса маңызды тәсілі – параллакс әдісі

Параллакс (гр. parallaxіs – ауытқу) - бір затқа жылжымайтын нүктеден қарап, одан соң басқа бір көру аясында екінші нүктеден қараған кездегі заттың жылжуы болып көрінетін құбылыс. Осы екі бағыттың арасындағы бұрыш параллактикалық бұрыш немесе қысқаша параллакс деп аталады.

Горизонталь параллакс деп жұлдыздан қарағанда Жер орбитасының улкен жарты осі көрінетін бұрышты айтады.

Астрономдар XVII ғасырда-ақ горизонталь параллакс көмегімен Күн жүйесіндегі денелерге дейінгі қашықтықты анықтады. Күн жүйесіндегі аспан денелеріне дейінгі қашықтықты анықтауда Жер радиусы базис ретінде алынады

(1 пк – 100 пк)

Жылдық параллакс

Жылдық параллакс — Жердің Күн айналасында айналуына байланысты бақылаушының орын ауыстыруына байланысты жұлдыз координаттасының өзгерісі. Жердің Күнді айнала қозғалуы салдарынан болады. Ол – гипотенузасы Күн мен ғарыш денесіне дейінгі қашықтық, кіші катеті Жер орбитасының үлкен жарты осі болатын тікбұрышты үшбұрыштың кіші бұрышы болып анықталады. Жылдық Параллакс өте аз шама болғандықтан оның мәні ғарыш денесіне дейінгі қашықтыққа (r) кері пропорционал r=1/П. Жұлдыздардың жылдық Параллаксы 1”-тан аз;

1-кестені толтырыңыз. (Әр оқушыға бір жолдан)

Дескриптор: Километрді парсекке, жарық жылына, астрономиялық бірлікке түрлендіреді.

1 а.б.=149,6 млн км

1 ж.ж.=63 241 а.б.

1 пк=3,26 ж.ж.

Өзін бағалау

Жауаптар:

Дескриптор:

Километрді парсекке, жарық жылына, астрономиялық бірлікке түрлендіреді.

1 а.б.=149,6 млн км

1 ж.ж.=63 241 а.б.

1 пк=3,26 ж.ж.

Дескрипторлар:

Жұлдызға дейінгі қашықтықты анықтау тәсілін қолданады;

Жауабын берілген астрономиялық өлшем бірлікте жазады.

1 пк=3,26 ж.ж.

Дескрипторлар:

Жұлдызға дейінгі қашықтықты анықтау тәсілін қолданады;

Жауабын берілген астрономиялық өлшем бірлікте жазады.

Мен бүгін …………..білдім.

Мен үшін ...............қызық болды.

Маған ……………..қиындық туғызды.

Келесі сабақта.............................

Рефлексия