Батыр туса-ел ырысы. Қазақ тілі (орыс сыныбы), 7 сынып, дидактикалық материал.

Сөйлемде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейтін, тек айтылған ойға қатысы бар сөз тобы оқшау сөздер деп аталады. 

 Оқшау сөздер ( обособленные слова) үшке бөлінеді.

• Қаратпа  (обращение)
• Қыстырма ( вводные слова)
• Одағай ( междометие) 

 Қаратпа сөздер. Сөйлеуші біреудің назарын аудару үшін, оның атын атайды немесе үлкен-кішілігіне, лауазым-атағына лайық сөздерді қолданады. Қаратпа сөз көбінесе кісі есімімен, адамға қатысты сөзден болады.  Мысалы: Айнұр, үй тапсырмасын орындадың ба?

 Үйге қандай тапсырма берілді, оқушылар?

 Ой-бу, балам-ай, теледидардың алдында ұйықтап қалыпсың ғой! 

Одағай – толық мағынасы болмайтын, адамның түрлі көңіл-күйін білдіретін және жан-жануарларға қаратылып айтылатын сөздер.

 Одағайға тән негізгі белгілер:

1. Лексикалық мағынасы болмайды;

2. Сөйлемдегі басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейді;

3. Сөйлем мүшесінің қызметін атқара алмайды.

 Одағайдың үш түрі бар: 1) көңіл күй одағайлары; 2) жекіру одағайлары; 3) шақыруодағайлары.

1. Көңіл күй одағайлары шаттану, таңырқау, ренжу, өкіну, қуану мәнінде қолданылады: пәлі, алақай, пай-пай, уһ, әттеген-ай, қап.

2. Жекіру одағайлары тыйым салу, жекіру мәнінде айтылады: тәйт, тек, жә.

3. Шақыру одағайлары хайуанаттарды, жан-жануарларды қуу, шақыру мәнінде жұмсалады. Жылқыға қатысты құрау-құрау, моһ-моһ; сиырға қатысты ауһау-ауһау, әукім-әукім;қойға қатысты пұшайт-пұшайт; түйеге қатысты көс-көс; ешкіге қатысты шөре-шөре; итке қатысты кә-кә, айтақ-айтақ; мысыққа қатысты пырс, т.б. одағайлар қолданылады.

Қыстырма сөз - сөйлеушінің не жазушының айтылған ойға әртүрлі көзқарасын, сезімін білдіретін моральдық мәні бар сөздер. 

Мысалы: бағымызға қарай, абырой бергенде, сөз жоқ, бәсе, рас, әрине, шынында, дұрысында, меніңше, сірә, мүмкін, байқаймын, олай болса, демек, айтпақшы, біріншіден, әуелі, т.б.

Егер оқшау сөздер сөйлемнің:

• басында келсе одан кейін;
• ортасында келсе екі жағынан;
• соңында келсе алдынан үтір (,) қойылады.