Бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау бойынша мемлекеттердің бірлескен күш-жігері. Дүние жүзі тарихы, 11 сынып, қосымша материал, 18 сабақ.

Қазіргі уақытта Халықаралық қатынастардың негізгі тенденциялары

XX ғ.ортасында пайда болған ғылыми-техникалық революция (ҒТР) бірнеше онжылдықтар ішінде біздің алдымызда мыңдаған жылдық жетістіктеріміз бар өндірістік күштердің дамуына түбегейлі өзгерістер жасады. Ол еңбек өнімділігінің күрт артуына ықпал етті, адамдар үшін қажетті өнімнің үлкен өсуіне әкелді. Бірақ бұл революцияның басқа жағы да бар: адамзат алдында бүкіл өсуге тұрған көптеген ерекше проблемалар пайда болды және біздің тынымсыз және толық қарама-қайшылықтарымыз бір уақытта өзара байланысты, өзара тәуелді және көп жағдайда тұтас әлем екенін көрсетті. Өркениетті сақтау үшін барлық елдер мен халықтардың күш-жігерін біріктіруді, адамдардың қазіргі және болашақ ұрпақтарының әл-ауқатын талап ететін әлем.

Адамзат алдында тұрған барлық жаһандық мәселелерді төрт негізгі топқа бөлуге болады: саяси, экономикалық, экологиялық, әлеуметтік.

Олардың ішіндегі ең маңыздысы, бәрінен бұрын адамзатты алдымен сезінуге, содан кейін қауіп — қатерді түсінуге мәжбүр еткен-әлемдегі жағдайды түбегейлі өзгерткен жаппай қырып-жою қаруының пайда болуы, тез жиналуы және жетілдірілуі. Ядролық қарудың сипаты кез келген мемлекетке әскери құралдармен өз қорғанысының сенімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді. Әйтпесе, әлемдегі қауіпсіздікке тек бірлескен күш-жігермен қол жеткізуге болады. Ол барлық елдер үшін ортақ болуы мүмкін немесе ол мүлдем мүмкін емес.

Барлық адамзатты алаңдататын маңызды мәселе халықаралық терроризм болып табылады, оның түрлі нысандары арасында мемлекеттік терроризм қауіпті болып қала береді.

Басқасына, ең маңыздысы, бірақ жаһандық проблемалардың әлдеқайда қиын шешілетін тобына қоршаған ортаны сақтау проблемаларын жатқызу керек. Экологиялық тепе-теңдіктің бұзылу қаупі бірден пайда болған жоқ. Ол кейде хабардарлықтың нәтижесінде, көбінесе адамдардың өздерінің практикалық қызметінің мүмкін болатын зиянды және тіпті қиын салдарларына немқұрайлы қарамауынан пайда болды.

Қоршаған ортаны сақтау мәселесі қоғамдық дамудың заңды үрдістеріне негізделген адамның шаруашылық қызметінің күрт өсуімен: халық санының ұлғаюымен, оның прогреске ұмтылуымен, материалдық әл-ауқатының жақсаруымен және т. б. байланысты.

Экологиялық проблемалар экономикалық — қоғамдық өндірістің өсу проблемаларымен және осыған байланысты энергия мен шикізатқа деген қажеттіліктің өсуімен тығыз байланысты. Табиғи ресурстар шексіз емес, сондықтан оларды пайдалануға ұтымды, ғылыми негізделген көзқарас талап етіледі. Алайда, бұл міндетті шешу біраз қиындықтарға байланысты. Олардың бірі дамушы елдердің жан басына шаққандағы энергия тұтыну деңгейі бойынша өнеркәсіптік дамыған елдерден күрт артта қалуымен байланысты. Басқа қиындық көптеген мемлекеттердің, оның ішінде Ресейдің өндірісінің технологиялық жетілмеуінен туындады, соның нәтижесінде шикізат, энергия, отын өнімнің бірлігін шығаруға көп артық шығындалады.

Көптеген әлеуметтік проблемалар шиеленісіп, жаһандық деңгейге көтерілуде. Соңғы онжылдықтар адамзаттың қауіпті аурулар мен зиянды құмарлықтар ағымына алаңдаушылық тудырды. Жүрек-қан тамырлары және онкологиялық аурулар, ЖИТС, алкоголизм, нашақорлық интернационалдық сипатқа ие болып, жаһандық проблемалардың біріне айналды.

Бүкіл әлем дамыған және дамушы елдер халықтарының өмір сүру деңгейінде тереңдей түсіп кетуді алаңдатпайды. Әлсіз дамыған елдер үнемі аштыққа тап болады,соның нәтижесінде көптеген адамдар өледі. Осы проблемалардың ушығуына халықтың демографиялық өсуі мен өндірістік күштердің серпіні арасындағы арақатынаста сәйкес келмеуі да ықпал етеді. Әлемнің барлық адамдарын қылмыстың өсуі, мафиоздық құрылымдардың, соның ішінде наркомафияның ықпалының күшеюі алаңдатады.

Қазіргі заманғы халықаралық қатынастардың үшінші үрдісі бейбітшілікті екі полюске бөлуді күшейту болып табылады: Бейбітшілік полюсі, әл-ауқат пен демократия және соғыс полюсі, ашулану мен сүрту. Адамзаттың көпшілігі кедейшілік, анархия және тирания басым ашыту полюстерінде тұрады.

Әлем, әл-ауқат және демократия полюстерінде 25 ел бар: Батыс Еуропа мемлекеттері, АҚШ, Канада, Жапония, Австралия және Жаңа Зеландия. Онда "алтын миллиард"деп аталатын жер шарының 15% - ы тұрады. Бұл елдерде бай демократиялар басым, оларда қатардағы азаматтың тарихи өлшемдер бойынша өмір сүру деңгейі өте жоғары (жыл сайынғы табыстың 10-нан 30 мың долларға дейін), өмір сүру ұзақтығы кемінде 74 жыл. Мұндай әл-ауқатқа ел жоғары дамыған ғылымды қажетсінетін экономиканың арқасында ғана қол жеткізе алады.

Басқа полюсте Африка, Азия, Латын Америкасы, бұрынғы КСРО және Шығыс елдері орналасқан. Олардың ішінде 80 млн-нан астам адам кедейшілік жағдайында өмір сүреді, ал 500 млн-нан астам аштық, жыл сайын 50 млн-ға жуық адам сарқудан көз жұмады. Бұл мемлекеттер дамыған әлемге энергия тасығыштар мен шикізатты жеткізеді, сондай-ақ улы және химиялық қалдықтарға арналған қоқыс орны ретінде әрекет етеді.

Қазіргі халықаралық қатынастарды дамытудың төртінші үрдісі — билікті қайта бөлу. Мультиполярлық (көп полюсті) әлемнің қалыптасу процесі жүріп жатыр. Бүгінде халықаралық өмірде жаңа орталықтар үлкен рөлге ие болуда. Әлемдік аренаға бүгінде "экономикалық аса шығын"болып табылатын Жапония белсенді түрде шығады. Еуропадағы интеграциялық процестер жүріп жатыр. Оңтүстік-Шығыс Азияда "Азия Жолбарыстары"деп аталатын жаңа постиндустриялық мемлекеттер пайда болды. Таяу болашақта әлемдік саясатта Қытай өзі туралы көбірек мәлімдейді деп болжауға барлық негіз бар.

Саясаттанушылардың арасында әлі Халықаралық қатынастар жүйесінің болашағы туралы ортақ пікір жоқ. Кейбіреулер қазіргі уақытта АҚШ-тың, Батыс Еуропа мен Жапонияның ұжымдық көшбасшылық жүйесін қалыптастыру болып жатыр деп санауға бейім. Басқа зерттеушілер АҚШ-ты жалғыз әлемдік көшбасшы деп тану керек деп санайды. Үшіншіден, АҚШ-пен идеологиялық және әскери-саяси қарама-қайшылықтағы КСРО орнын Қытай алатын биполярлық жүйенің қайта жаңғыруын жоққа шығармайды.

Көзі:

Саясаттану - Буренко В. И. ред., Журавлева в. В. - 2004